از زندان تا رهبري حماس
محمود فاضلي
وقتي كه اسراييل، اسماعيل هنيه، رييس دفتر سياسي حماس و مخاطب خودش در ميز مذاكره آتش‌بس را به شهادت رساند، اين گروه هم طي بيانيهاي «يحيي سنوار» را به جاي او انتخاب كرد. انتخاب او با اتفاق آراي شوراي 50 نفري به عنوان رييس دفتر سياسي، با توجه به اينكه معمار توفان‌الاقصي در تاريخ 7 اكتبر بود و تندروترين فرد جنبش حماس است، چه مفهومي دارد؟
بيشك انتصاب سنوار به اين جايگاه به معناي ارسال پيامي قوي به اسراييل بود. ترور هنيه كه به آتش‌بس و تبادل زندانيان اعتقاد داشت، حماس را به سوي انتخاب فرماندهي برده است كه مبارزه مقاومت عليه دشمن را هدايت مي‌كند. اين اقدام تاييدكننده اين باور است كه مقاومت در غزه منحل نشده، سلسله مراتب در كادر فرماندهي از بين نرفته و حماس مي‌تواند به مقاومت ادامه دهد. در عين‌حال تلاش غيرمستقيم جهت ترغيب حماس براي به رسميت شناختن اسراييل و پذيرش راه‌حل دو دولت به واسطه بازيگراني نظير قطر و تركيه محسوب مي‌شود. به‌علاوه تلاش‌ها براي ايجاد دگرگوني و همسو كردن حماس با اسراييل مانند آنچه در مورد الفتح انجام شده است را نيز بي‌نتيجه مي‌گذارد. با هدف جلوگيري از شكست مقاومت، حماس نمي‌توانست با افرادي كه با محور فوق فاصله گرفته است، در اين مسير حركت كند.
تلاش‌هاي هنيه براي بهبود مجدد روابط با ايران، سوريه و حزب‌الله حايز اهميت بود. بالاخره تلاش‌هاي حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله موثر واقع شد. اسد تا حدودي از مواضع خود دست برداشت و در اكتبر 2022 هياتي از حماس به رياست خليل الحيا به دمشق رفت. نمي‌توان گفت بي‌اعتمادي نسبت به حماس كاملا برطرف شده و شايد اين وضعيت يكي از علل رفتار محتاطانه اسد درخصوص حركت مشترك با «محور مقاومت» بعد از توفان‌الاقصي باشد.
در چنين دوره حساس، اين انتظار كه يك فرد نزديك به محور مقاومت بر راس دفتر سياسي آورده شود، طبيعي بود. منطق حكم مي‌كرد براي انجام تماس‌هاي سياسي، فردي كه در خارج است، انتخاب شود. درحالي كه سنوار در تونل‌هاي زيرزميني غزه مقاومت و آنها را مديريت مي‌كرد. ارتقاي سنوار به مقام رهبري حماس كه اسراييل او را با صفاتي نظير «نازي»، «هيتلر»، «تروريست» و «معمار نسل‌كشي 7 اكتبر» مجرم معرفي كرده به هدف شماره يك حماس تبديل شد. اين انتخاب در نگاه اول، به نفع نتانياهو كه از برقراري آتش‌بس فرار مي‌كند، بود. همان‌گونه كه در روند 7 اكتبر نيز مشاهده مي‌شود، سنوار كادرهاي نظامي خود را افزايش خواهد داد. اسراييل در حالي كه 10 ماه است غزه را زير و رو كرده و 40 هزار نفر را به قتل رسانده است، نتوانست سنوار را پيدا كند، اما اكنون مي‌تواند او را در ميز مذاكره ببيند و با دشمن سرسخت خود، بر سر ميز مذاكره خواهد نشست.
طرف امريكايي نيز با استدلال «به درازا كشاندن جنگ و انجام سوءقصدهاي بي‌پروا، دشمن را خطرناك‌تر مي‌كند»، مي‌تواند در مورد آتش‌بس به نتانياهو اعمال فشار كند. بعد از تماس‌هاي ايمن الصفدي، وزير خارجه اردن در تهران، حاكي از آن است كه اعلام آتش‌بس در غزه به عنوان نقشه راهي براي توقف مقابله به مثل ارزيابي مي‌شود. حتي تعويق مقابله به مثل نيز به اين موضوع ارتباط داده مي‌شود. اگر با اعمال فشار امريكا آتش‌بس تامين شود، درنهايت با سنوار كه اسراييل ردپاي او را براي كشتن تعقيب مي‌كند، امكان‌پذير خواهد شد. اين وضعيت، به‌رغم تاوان‌هاي سنگيني كه در غزه پرداخته شد، مي‌تواند سنوار را در چشم اكثر فلسطيني‌ها به قهرمان بزرگ تبديل كند.
سنوار فردي است كه براي گرفتن نتيجه تا آخر تلاش كرده و در لبه مرگ حركت مي‌كند. اگر سنوار در غزه پيروز شود، اين موضوع مي‌تواند فلسطينيان كرانه غربي و قدس شرقي را هم تحت تاثير قرار دهد. او مانند كساني كه در خارج زندگي مي‌كنند، به فكر موازنه‌ها و معادلات متعدد نيست. به اعتقاد او هيچ كدام از روش‌هاي مقاومت نظامي، سياسي و مردمي براي از بين بردن محاصره غزه، آزادي زندانيان فلسطيني و پايان دادن به اشغال و تحقير كرانه غربي و قدس كافي نبوده است. اين ارزيابي بود كه توفان‌الاقصي آن را ايجاد كرد. به گفته منابع حماس، توفان‌الاقصي براي تبادل اسرا و پايان دادن به محاصره غزه طراحي شده و از سويي عادي‌سازي روابط اعراب-اسراييل را مورد هدف قرار داد.
از سنوار به عنوان رييس واحدي كه فلسطيني‌هاي جاسوس اسراييل را افشا و مجازات مي‌كند، ياد مي‌شود. علت صدور حكم 426 سال زندان براي او نيز كشتن 4 فلسطيني جاسوس و 2 اسراييلي بود. او از گذشته به شكل «جنگجو» معرفي مي‌شود. سنوار درحالي كه در زندان به‌سر مي‌برد، چهار بار حكم حبس ابد برايش صادر شده بود، تحت عمل جراحي تومور مغزي قرار گرفت، زبان عبري را به خوبي آموخته، به دنياي انديشه، سياسي و امنيتي اسراييل نفوذ كرده، كتاب‌هايي از زبان عبري ترجمه كرده، كتاب‌هايي به زبان عربي نوشته، اعتصاب غذاي زندانيان را رهبري كرده، نقشه‌ها براي تبادل اسرا را به دوستانش در خارج فرستاده و درنهايت به اهداف خود رسيده است.
ربوده شدن سرباز اسراييلي به نام «گيلاد شاليت» در سال 2006 توسط گروهي از فلسطيني‌ها كه برادرش محمد نيز جزو آنها بود، بليت نجات سنوار شده بود. چانه‌زني‌ها به مدت 5 سال براي آزادي «شاليت»، جايگاه سنوار در حماس را تقويت كرده بود. او بلافاصله بعد از خروج از زندان در سال 2011، به آزادي بقيه زندانيان متمركز شده بود. در حالي كه در كوتاه‌مدت به جايگاه رهبري حماس صعود كرده بود، اسراييلي‌ها با گفتن «مسيح ناجي فلسطين» او را مسخره مي‌كردند. اما سنوار اين روزها مي‌تواند بهانه جديدي براي طولاني كردن جنگ جهت ادامه بقاي سياسي نتانياهو باشد. نتانياهو در حالي كه براي تحقق اين هدف، تمامي منطقه را به آتش كشانده، درواقع پايان خود را نيز آماده مي‌كند.
تحليلگر امور بين‌الملل