تغيير اقليم، خشكسالي و ...

در استان كرمان در شرايطي كه هنوز تحت تأثير تبعات سيل دو هفته قبل‌تر - 14 تا 16 دي‌ماه - قرار داشت بارش‌هاي جديد از 25 دي‌ماه در استان آغاز شد وسيل جنوب استان را طي روزهاي 26 تا 28 ديماه 1400 در بر گرفت، در خيلي از مناطق رودخانه‌ها طغيان كردند‌. در شهرستان‌ رودبار جنوب و در زهكلوت دستور تخليه روستاهاي كنار رودخانه صادر شد. به‌دليل شرايط باتلاقي و كوهستاني بودن منطقه و تداوم بارندگي‌ها راه دسترسي به 130 روستاي استان تا جمعه يكم بهمن بازنشده بود. در ابتداي وقوع سيلاب در جنوب استان، بالغ بر ۲۵ هزار نفر گرفتار سيل بوده‌اند كه بخش زيادي از مشكلات برطرف شده اما تا جمعه اول بهمن حدود ۱۲ هزار نفر به دليل سيلاب گرفتار بودند . از مجموع ۳۳۹ معبر اصلي و فرعي روستايي مسدود شده بر اثر سيل، ۷۷ مسير واقع در مناطق سخت گذر مسدود شد. از مجموع ۷۰ روستا كه بر اثر سيل دچار قطعي آب بوده‌اند، نيروهاي امدادي، جهادي، بسيج، هلال احمر، راهداري و نيروهاي مردمي به امدادرساني پرداختند. با طغيان مسيل‌ها محور عنبرآباد ـ توكل‌آباد، زهكلوت ايرانشهر، منوجان هشت‌بندي، رودبار ـ مظفرآباد، رودبار ـ آبسردوئيه و رودبار جنوب ـ مظفرآباد مسدود شدند. بارندگي‌ها در مناطق بالادست روستايي شهرستان ريگان و قلعه‌گنج سه نفر در اين سيلاب‌ها جان خود را از دست دادند كه جسد دو نفر از آنها پيدا و تحويل خانواده‌هاي آنها شد. بارندگي‌هاي شديد با تغييرات اقليمي، همراه با پتانسيل ايجاد سيل بيشتر، به ويژه سيلاب ناگهاني، در حال افزايش است. خطر كلي سيل شديد در مناطق شهري، روسازي‌هاي بتني غالب است. سطوح نفوذپذير زيادي وجود ندارد كه به آب اجازه دهد در خاك نفوذ كند. در نتيجه، با افزايش شديد بارندگي، سيلاب در اين مناطق افزايش خواهد يافت. نكته مهم اين است كه توانايي زيرساخت‌ها براي مقابله با تغييرات اقليمي بايد هم پيچيدگي سامانه آب و هوايي و هم استفاده مورد نظر از سامانه را در نظر بگيرد. اگرچه احتمالاً آب ذخيره شده در سدها كاهش مي‌يابد، سازه‌هاي سد ممكن است به دليل سرريز شدن در سيلاب در معرض خطر بيشتر شكست باشند. در شهرها سطوح بتني از خيساندن خاك جلوگيري مي‌كند.

زيرساخت‌هاي شهري به دليل كمبود سطوح عبوري در معرض خطر بيش از حد ظرفيت قرار مي‌گيرند، اما طراحي شهري حساس به آب مي‌تواند با افزايش مناطقي كه آب مي‌تواند در خاك نفوذ كند تا از شدت سيلاب‌هاي بعدي بكاهد. تنها با درك اين تعامل مهم بين همه متغيرها در آينده است كه مي‌توانيم به اندازه كافي براي پيامدهاي تغييرات اقليمي برنامه‌ريزي كنيم. سيل‌هاي بزرگ ناشي از بارندگي‌هاي زياد در حوضه‌هاي بسيار خشك رخ مي‌دهند.   به‌طور متوسط بارندگي‌هاي شديد در حال افزايش است. براي شديدترين رويدادها، مانند حوادثي كه هر 50 تا 200 سال يك بار انتظار داريم، اثر افزايش بارندگي بيشتر از تغيير در خاك‌هاي خشك‌تر است و تغيير در بزرگي سيلاب احتمالاًبيشتر تحت اثر افزايش بارندگي است. راه‌هاي زير آب رفته در سيلاب، و پل‌هاي سرريز شده و فروريخته در مسير كرمان به ايرانشهر در سيلابهاي دهه آخر دي‌ماه 1400 پس از چند روز باران، در منطقه‌اي كه بيش از دو دهه تحت اثر شديد‌ترين خشكسالي بوده است نشان مي‌دهد كه مقابله با خشكسالي و سيلاب بايد فعاليت‌هايي هماهنگ باشند. خشكسالي خاك‌ها را تخريب كرده، محصولات كشاورزي را از بين برده است. آب و هواي خشك باعث خشك شدن خاك سطحي شده و در برخي نقاط مواد آلي اسفنجي را به گرد و غبار و در برخي جاها خاك پخته شده را به ماده‌اي آجرمانند و غيرقابل نفوذ تبديل كرده است. خاك ضعيف به معناي سامانه ريشه ضعيف است، كه برابر است با خاك سست و تقريبا شن مانند كه نمي‌تواند آب را به روش مفيدي جذب كند. علاوه بر اين، خاك‌هاي تخريب شده نمي‌توانند آب را به خوبي جذب كنند. چه به تغييرات اقليمي باورداشته باشيم يا نه، قطعا خشكسالي را به ويژه در جنوب‌شرق ايران نمي‌توانيم ناديده بگيريم. وقتي تنوع زيستي منطقه‌اي از بين رود، خاك را ضعيف‌تر مي‌كند و در برابر خشكسالي و سيلاب مقاومت كمتري مي‌كند. انواع بيشتر پوشش گياهي به معناي انواع بيشتري از سامانه‌هاي ريشه گياهي است كه مي‌توانند در خاك متراكم مواد مغذي را در خود نگه دارند. آن خاك، به نوبه خود، مي‌تواند آب را در مواقع كمبود نگه دارد و در مواقع زياد آن را مانند يك اسفنج خيس كند. با تغييرات اقليمي دوره‌هاي بيشتري از آب و هواي شديد را شاهد خواهيم بود.