آب از سرگذشته و كار از نوشتن
محمد بلوچ‌زهي
هر زمان به گونه‌اي اوضاع رو به ناپايداري برود و شرايط به بن‌بست و بحراني و هيچ ديگر كورسويي اميد و افقي روشن پيش و رو نباشد و چاره‌اي براي كار، ضمير ناخودآگاه انسان ايراني براي ترسيم بهتر وضعيت و بيان ملموس موضوع متوسل خواهد شد به اين مثل معروف پارسي كه «آب از سر گذشته» يا «كار از كار». متاسفانه بايد اذعان داشت كه اكنون نيز در برهه‌اي از زمان قرار داريم كه پس از پشت سر گذراندن تنش‌هاي متعدد آبي در اقصي نقاط كشور طي سال‌هاي اخير ديگر شرايط و وضعيت منابع آبي و بحران كم آبي و خشكسالي به گونه‌اي نگران‌كننده شده كه اينجا بايد گفت ديگر «آب از سر گذشته» و «كار از كار!». طي هفته‌هاي گذشته شاهد دور تازه‌اي از اعتراضات بر سر مساله آب در چند شهر و استان كشور بوده‌ايم تا جايي كه تنش‌ها رو به خشونت گراييده و درگيري؛ حال از شواهد امر پيداست كه پيش‌بيني‌هاي كارشناسان و صاحب‌نظران در خصوص وقوع «جنگ آب» يا جنگ بر سر آب تحقق يافته و رنگ واقعيت به خود گرفته است. با تاكيد و صد البته تاسف بايد اظهار داشت كه در سال‌هاي اخير با ناديده انگاشتن زنگ خطرها و پشت گوش انداختن هشدارها و مصرف بي‌رويه آب و پوزخند زدن به مساله مديريت منابع آب و مصرف بهينه و چشم بستن بر الگوي كشت كم مصرف و نيز حفر بي‌رويه چاه و به هدر دادن ساديسم‌وار منابع محدود آبي كشور از مرحله تنش آبي عبور كرده و به دوره جديد و نگران‌كننده «جنگ آب» پا نهاده‌ايم. بايد توجه داشت در استان‌هاي داراي اقليم خشك و كم آبي چون سيستان و بلوچستان كه همواره تنش‌هاي آبي شكلي غم‌انگيز و بحراني به خود گرفته است، متاسفانه امسال با كمبود بسيار شديد نزولات آسماني و باران مواجه بوده و سال آبي را در حالي پشت سر مي‌گذرانيم كه تاكنون خبري از بارش‌هاي نرمال نيست.
بنابراين با اين حساب نبايد از ياد برد كه اكنون در فصل خنك سال قرار داريم و هر چه به فصل گرما نزديك‌تر شويم هم اينكه كمبود شديد آب تشديد پيدا خواهد كرد و همچنين نياز آبي مردم به ويژه در روستاها بيشتر و بيشتر خواهد شد و در پي آن مخاطرات و معضلات و مشكلات و چالش‌هاي جدي‌تري را به دنبال خواهد داشت. آنچه طي سال‌هاي گذشته وضعيت منابع آبي سيستان و بلوچستان را دچار بحران كرده است، گذشته از غول كشنده خشكسالي از يك سو رونق كشت محصولات پرمصرف همچون هندوانه، برنج و صيفي‌جات و صادرات آن به استان‌هاي پرآب و نيز خارج از كشور بوده و از سوي ديگر متداول بودن آبياري غرقابي و حفر بي‌رويه و بدون ملاحظه چاه‌هاي آب سنتي و صنعتي در شهرها و روستاهاي مختلف در اين استان به پديده خشكسالي و بحران كم آبي همواره دامن زده است. حال به تازگي دولت نيز براي كاهش مصرف بي‌رويه آب و نهادينه و بهينه كردن فرهنگ مصرف، اجراي طرح نصب كنتورهاي حجمي روي چاه‌هاي آب شرب و كشاورزي را در دستور كار قرار داده است كه گرچه يك اقدام ديرهنگام است اما ماهي را هر وقت از آب بگيريم، تازه است. همچنين بايد در نظر داشت كه اگر دولت براي خريد كنتورهاي حجمي به كشاورزان و مردم سوبسيد و تسهيلات كم بهره پرداخت نكند بدون ترديد اين طرح نيز به سرنوشت طرح‌هايي همچون مكانيزاسيون آبياري و كشت دچار خواهد شد، چراكه يكي از مهم‌ترين دلايلي كه كشاورزي در مناطقي چون سيستان و بلوچستان مكانيزه نيست و كشت غرقابي همچنان رواج دارد، هزينه‌زا بودن اين طرح بود و ناتواني كشاورزان در پرداخت هزينه‌هاي سنگين مكانيزاسيون. همه بر اين مساله واقف هستيم كه سيستان و بلوچستان پايين‌ترين سرانه دسترسي به آب شرب را در سطح كشور داراست و طبق آمارهاي رسمي موجود بيش از 200 هزار نفر تنها در جنوب سيستان و بلوچستان يعني منطقه بلوچستان به آب بهداشتي و كافي دسترسي ندارند، بنابراين براي غلبه بر جنگ آب در اين استان و جلوگيري از كاهش مخاطرات آبي، مي‌طلبد دولت در سالي كه وضعيت منابع آبي اين استان رو به افول شده و بارندگي‌ها نيز كاهش چشمگير و نگران‌كننده‌اي داشته اگر بر آبرساني شهرها و روستاهاي مختلف استان تمركز نكند دير يا زود چالش‌هاي متعدد ناشي از بحران آب دامنگير آن خواهد شد. اكنون مي‌طلبد دولت ابتدا در كوتاه‌مدت با تمركز و اولويت‌گذاري اجراي پروژه‌هاي آبرساني نيمه تمام در اين استان و سپس در ميان مدت اجراي طرح انتقال آب دريا از چابهار را نخست به شهرها و روستاهاي همجوار سپس به كل استان كليد بزند. با اين حساب اگر در گذشته قبل از اينكه كار از كار بگذرد و آب از سر، اولويت دولت‌ها پيش از هر طرح و پروژه‌اي در اين استان و ساير استان‌هاي كم آب تامين آب شرب مي‌بود، تاخير در اين مهم نمي‌توانست چنين هزينه‌ها و مخاطراتي را بر كشور تحميل كند. به هر روي بايد يادآور شد كه وقت ديگر تنگ است و فرصت نيز اندك و حتي كار از نوشتن و گفتن نيز گذشته، بنابراين بايد دولت بدون تعلل با سلاح عمل بر «جنگ آب» غلبه كند.