كدام مناطق تهران پر سر و صدا‌تر هستند
بي‌توجهي به
حريم صوتي پايتخت
نورا حسيني
آنقدر به صداي بوق خودروها و موتوسيكلت‌ها عادت كرده‌ايم كه گاهي متوجه نمي‌شويم كلافگي و سردرد‌هاي هميشگي مي‌تواند نتيجه اين سر و صداي دايمي در تهران باشد. كافي است چشمان‌مان را ببنديم و به صداي شهر گوش كنيم. بوق‌هاي پيوسته‌اي كه از پنجره‌هاي دوجداره هم به گوش مي‌رسد.
سامانه برخط سنجش صوتي در تهران پر از نقاط قرمز و قهوه‌اي است كه نشان از آلودگي بالاي صوتي دارد. اندكي هم نقاط زرد و سبز دارد. اين نقشه‌ها نشان‌دهنده زندگي ما در يك سر و صداي دايمي است و بر اساس تحقيقات انجام شده ارتباط مستقيمي با سلامت روان شهروندان اين شهر دارد.
حد مجاز آلودگي صوتي در شهرهاي ايران و در پهنه‌هاي مسكوني براي بازه هفت صبح تا 10 شب برابر 55 دسي‌بل و براي 10 شب تا هفت صبح برابر 45 دسي‌بل است.حسين شهيدزاده، مديرعامل شركت كنترل كيفيت هواي تهران در خصوص ميانگين آلودگي صوتي در تهران به «اعتماد» مي‌گويد: بر اساس نتايج ايستگاه‌هاي ثابت سنجش صوت، ميانگين تراز صدا در مناطق 22 گانه شهرداري تهران از ابتداي سال 1400 تاكنون براي دوره زماني روز و شب به ترتيب 97/68 و 24/66 دسي‌بل بوده است.
او در خصوص اينكه اين عدد در روز و شب چه تفاوتي دارد، مي‌گويد: طبق جدول استاندارد سازمان حفاظت محيطزيست در هنگام شب، محيط بايد به اندازه 10 دسي‌بل آرام‌تر از روز باشد ولي نتايج اندازه‌گيري توسط ايستگاه‌هاي سنجش آلودگي صوتي نشان مي‌دهد كه ميزان تراز صداي روز و شب خيلي به هم نزديك بوده و بيانگر اين مطلب است كه در مقايسه با استاندارد، شدت آلودگي صوتي در دوره زماني شب نسبت به دوره زماني روز بيشتر است.
بازار و مناطق همجوار مهرآباد
پر سر و صدا‌ترين منطقه تهران
شهيدزاده در خصوص اينكه در كدام مناطق تهران ما بيشتر آلودگي صوتي داريم هم توضيح مي‌دهد: منطقه بازار به دليل تردد بالاي موتوسيكلت‌ها، مناطق همجوار با فرودگاه مهرآباد، مناطقي كه خطوط مترو از سطح عبور كرده است و مناطق مجاور با خطوط ريلي راه‌آهن كه علاوه بر صداي ترافيك وسايل نقليه، آلودگي صوتي ناشي از ساير منابع نيز اضافه شده است؛ نسبت به ساير مناطق تحت تاثير آلودگي صوتي بيشتري هستند.
او با بيان اينكه چند سالي از ايجاد كميته‌اي با عنوان كميته صوت در مديريت شهري گذشته است، كميته‌اي كه در تمام اين سال‌ها جلسات منظمي برگزار كرده اما خروجي اين كميته چه بوده است، مي‌گويد: تهيه نقشه تراز صوتي شهر تهران، تهيه و بارگذاري نقشه حريم صوتي روي لايه طرح تفصيلي شهر تهران، قيد الزام رعايت مبحث 18 مقررات ملي ساختمان براي پلاك‌هاي واقع در تراز صوتي غيرمجاز در دستور نقشه ساختمان‌ها، ارزيابي عملكرد ديوارهاي صوتي، بررسي ميزان رضايتمندي شهروندان از ديوارهاي صوتي نصب شده، بررسي اثر اپيدميولوژيك آلودگي صوتي بر سلامت جسمي و بهداشت رواني شهروندان، تدوين دستورالعمل تست صداي اگزوز وسايل نقليه در مراكز معاينه فني، شناسايي پهنه‌هاي با تراز صوتي غيرمجاز جهت تعيين اولويت‌بندي زماندار براي اجراي برنامه‌هاي كنترلي و مرمت و نگهداري ديوارهاي صوتي نصب شده در مجاور بزرگراه‌هاي شهر تهران از مهم‌ترين خروجي‌هاي اين كميته بوده است.
به گفته شهيدزاده با توجه به ماهيت صدا كه با افزايش فاصله از منبع صوت، ميزان تراز صوت دريافتي كاهش مي‌يابد؛ يك ايستگاه در يك نقطه از منطقه به تنهايي نمي‌تواند نماينده آلودگي صوتي كل منطقه باشد. با اين وجود مقايسه نتايج ايستگاه‌ها، تخميني از وضعيت و سطح آلودگي صوتي را در اختيار مديران شهري قرار خواهد داد.
اصلي‌ترين منابع توليد سر و صدا
او در خصوص اينكه آيا قوانيني براي رعايت حريم صوتي براي ساخت و سازها وجود دارد هم مي‌گويد: در ابتدا بر اساس نقشه تراز صوتي شهر تهران، نقشه حريم صوتي بزرگراه‌ها ترسيم شد، سپس نقشه طبق ابلاغ معاونت شهرسازي و معماري به سازمان فناوري اطلاعات شهرداري تهران روي لايه طرح تفصيلي بارگذاري و رعايت مبحث18 مقررات ملي ساختمان براي پلاك‌هاي واقع در حريم صوتي غيرمجاز الزامي شده اما نظارت و پيگيري سختگيرانه از سوي مراجع مربوطه، لازمه اثرگذاري اين طرح است.
شهيدزاده در خصوص عمده‌ترين توليد‌كننده‌هاي آلودگي صوتي در تهران هم توضيح مي‌دهد: ترافيك وسايل نقليه مهم‌ترين منبع آلودگي صوتي است و بعد از آن آلودگي صوتي ناشي از فعاليت‌هاي ساختماني و عمليات عمراني به عنوان دومين منبع داراي اهميت است.
نقشه‌هاي برخط آلودگي صوتي مناطق زيادي را پرخطر از لحاظ آلودگي صوتي نشان مي‌دهد، اما چقدر اين نقشه مي‌تواند گوياي وضعيت بحراني تهران در برابر اين آلودگي باشد؟ شهيدزاده در اين رابطه مي‌گويد: بر اساس نتايج ايستگاه‌هاي سنجش صوت و نقشه‌هاي تراز صوتي در بسياري از نواحي تهران، تراز صدا بالاتر از حد استاندارد سازمان حفاظت محيطزيست هستند و در صورت عدم توجه به اين موضوع در سال‌هاي آتي شرايط به مراتب بدتر خواهد شد. رعايت حريم صوتي بزرگراه‌ها، استفاده از پوشش گياهي در بدنه بزرگراه‌ها، نصب موانع صوتي، ترويج و تسهيل استفاده از وسايل نقليه برقي، نظارت بر اجراي سختگيرانه مبحث 18 مقررات ملي ساختمان و افزايش سطح آگاهي و فرهنگ ترافيكي افراد جامعه از جمله مواردي است كه بايد توسط مديريت شهري مورد توجه قرار گيرد، اما فراموش نكنيم شهروندان نيز بايد در حل اين معضل مشاركتي فعال داشته باشند. افزايش مطالبه‌گري توسط افراد جامعه، عدم استفاده از بوق در مواقع غيرضروري، استفاده از دوچرخه در مسيرهاي كوتاه و استفاده از موتوسيكلت‌هاي برقي همگي مواردي است كه با رعايت آن مي‌توانيم از آرامش بيشتري در شهر برخوردار باشيم.
تاثير سر و صداهاي دايمي بر سلامت شهروندان
اما وضعيت بحراني چه اثري بر روح و چشم ما دارد؟ بر اساس تحقيقات پزشكي، سردرد، خستگي، افزايش فشار خون، تحريك‌پذيري و زودرنجي، ضعف ايمني بدن، سوءهاضمه و مشكلات گوارشي، آسيب‌پذيري در مقابل بيماري‌هاي ويروسي و عفوني و... از عوارض آلودگي صوتي است.
تحقيقات حوزه سلامت نيز نشان مي‌دهد صداي بلند برخاسته از فرودگاه‌ها، خيابان‌ها و حتي صداي بلند موسيقي عواقب خطرناك و نامطلوبي براي سلامت انسان دارد. اين سروصداهاي زياد باعث افزايش فشارخون مي‌شود و تا حدي هم احتمال بروز بيماري‌هاي قلبي- عروقي را افزايش مي‌دهد.
يكي از اصلي‌ترين دلايل نداشتن تمركز، آلودگي صوتي است. حتي آلودگي صوتي بر نوزاد و دوران جنيني تاثير مي‌گذارد، يعني تاثير آن از پيش از تولد تا كهنسالي است.
محسن آشوري، جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه معتقد است: اگر آلودگي صوتي انسان را نكشد اما عامل اصلي بيماري‌هايي نظير اختلالات رواني- ناراحتي‌هاي عصبي و كاهش راندمان كار و در كل به هم ريختن سيستم بدن است .از نظر متخصصان و پزشكان ثابت شده است كه اين نوع آلودگي جدا از مسائل فوق، در سنين مختلف عوارض و پيامدهاي گوناگوني دارد كه در كودكان باعث كاهش تمركز فكري، يادگيري و پرخاشگري است يا سلسله مشكلات بيولوژيكي (استرس)، عدم تعادل اعصاب و روان، دعواهاي پي در پي در سنين بالا مي‌شود.
به گفته او اين آلودگي صوتي هر قدر هم بزرگ باشد اما مي‌توان با آن مبارزه كرد و آن را به درصد پايين كشاند كه اين حركت لازمه حمايت‌هاي مستقيم دولت با پوشش و آموزش برنامه‌هاي فرهنگي به عموم از طريق رسانه و شهرداري در افزايش پوشش گياهي در اطراف خيابان‌ها و ايجاد پارك‌ها و فضاي مناسب براي ورود پرندگان خوش سخن و آموزش به پيمانكاران ساختماني براي ساخت و ساز در ساعات روز با كمترين توليد آلودگي صوتي و انتقال فرودگاه و كارخانجات به بيرون از شهر تهران است.
عليرضا خسروي، استاد دانشگاه و روانشناس هم با بيان اينكه آلودگي صوتي يكي از عوامل موثر در بروز استرس شغلي و كاري در حيات رواني جوامع است، مي‌گويد: آلودگي صوتي قدرت شنوايي را به تدريج و به‌طور غيرمحسوس كاهش مي‌دهد و ابتدا بخش‌هايي كه وظيفه انتقال اصوات بلند را در گوش بر عهده دارند، ضعيف مي‌شوند و از ميان مي‌روند.
به گفته او قرار گرفتن دايمي در معرض اصوات بلند عارضه زنگ زدن، وزوز و سوت كشيدن گوش را به همراه دارد. از دست دادن قدرت شنوايي بر اثر آلودگي صوتي برخلاف عوارض كهولت بر شنوايي انسان، قابل درمان نيست و حداقل بازگشت به حالت عادي غيرممكن است، چون در اين عارضه سلول‌هاي حلزوني گوش داخلي تخريب مي‌شود.
پيامدهاي روحي و جسمي قابل انتساب به آلودگي صوتي در ميان شهروندان شهر تهران در پژوهشي توسط شهرداري تهران هم بررسي شده كه بر اساس نتايج آن در سطح معناداري ۹۰ درصد، پيامدهاي چربي خون، ديابت، بيماري‌هاي قلبي-عروقي و اختلال خواب با ميزان مواجهه ارتباط معناداري داشتند. بر اين اساس، شانس ابتلا به بيماري‌هاي ديابت، چربي خون، قلبي-عروقي و اختلال خواب در افراد ساكن در نواحي با تراز صداي بالاتر از حد استاندارد ۵۵ دسي‌بل آ به ترتيب حدود ۱/۸، ۱۶، ۱/۶۵، ۱/۴ برابر بيشتر از افراد ساكن در نواحي آرام به دست آمد.
بر اساس بررسي‌هاي اين پژوهش طي روز، از هر سه نفر يك نفر از صداي محيطي احساس آزردگي مي‌كند و طي شب از هر پنج نفر يك نفر بر اثر مواجهه با صداي ترافيك دچار اختلال خواب مي‌شود. اين مواجهه مزمن با سطوح بالاي صداي محيطي خطر ابتلا به بيماري‌هاي قلبي- عروقي از جمله آنفاركتوس را افزايش مي‌دهد. بنابراين، آلودگي صوتي نه تنها يك عامل آزاردهنده محيطي، بلكه تهديدي براي سلامت عموم محسوب مي‌شود.
تقريبا نيمي از جمعيت شهر تهران با تراز صداي غيراستاندارد مواجهه دارند و حدود ۷۵۸۵۶۵ نفر يعني ۸/۶۳ درصد از جمعيت شهر در معرض تراز صدايي بيشتر از ۶۵ دسي‌بل آ قرار دارند. در گروه مورد مطالعه نيز بيشترين بخش جمعيت يعني ۴۶/۸۴ درصد در كلاس مواجهه ۲ قرار دارند و حدود ۲۲ درصد از كل جمعيت با تراز صدايي بيشتر از ۶۵ دسي‌بل آ مواجهه دارند.
نتايج به دست آمده از تحقيقات ميداني اين پژوهش نشان داد حدود ۳۵ درصد از افراد شركت‌كننده در گروهي قرار گرفتند كه احتمال ابتلا به اختلالات شديد و متوسط رواني در آنها زياد است.
درصد بالايي از افراد شركت‌كننده در اين مطالعه مبتلا به اختلال خواب بودند. اين بي‌كيفيتي خواب در سنين جواني مي‌تواند تاثيرات مهلكي بر كيفيت كار و كارايي افراد در جامعه بگذارد و در نهايت، توليد كشور را در زمينه‌هاي مختلف تحت تاثير قرار دهد.
حد مجاز آلودگي صوتي اگزوز خودروها
و موتوسيكلت‌ها مشخص است
در اين تحقيقات به تعيين حدود مجاز وسايل نقليه، هم پرداخته شده است كه بررسي‌ها نشان مي‌دهد اگر چه حدود مجاز آلودگي صوتي منتشر شده از اگزوز خودروهاي نو و كاركرده تدوين شده، اما هنوز حدود مجاز خودروها و موتوسيكلت‌هاي كاركرده عبوري تعيين نشده است. در دستورالعمل چگونگي آزمون صداي منتشر شده از اگزوز خودروها و موتوسيكلت‌هاي نو در دو حالت ساكن و عبوري اشاره‌اي به صداي بوق يا آزمون صداي خودروهاي سنگين نشده است. اگرچه به تازگي دستورالعمل چگونگي آزمون صداي منتشر شده از اگزوز خودروهاي كار كرده در حالت ساكن تصويب و ابلاغ شده است، اما هنوز دستورالعمل چگونگي آزمون صداي منتشر شده از اگزوز خودروهاي كار كرده در حالت عبوري تدوين نشده است.
همچنين، اقدامات مربوط به جايگزيني موتوسيكلت‌هاي برقي كه از حدود سال ۱۳۹۲ آغاز شده است، به دليل قيمت زياد تمام شده خريد اين موتوسيكلت‌ها و كمبود زيرساخت لازم نظير كارخانه‌هاي توليدي و ايستگاه‌هاي شارژ مورد اقبال عموم واقع نشده همچنين در مورد وضع قوانين بازدارنده و جريمه خودروهاي متخلف، در آيين‌نامه اجرايي چگونگي جلوگيري از آلودگي صوتي مشخص نشده كه در صورت تكرار تخلف تا بيش از سه بار جريمه و چگونگي برخورد با متخلف چگونه خواهد بود.
همچنين مبالغ تعيين شده به عنوان جريمه نيز به قدري نيست كه نقش بازدارندگي داشته باشد. اعمال جريمه براي ساخت و ساز در حريم صوتي حاشيه بزرگراه‌ها، امكان‌سنجي و شناسايي نواحي اولويت‌دار براي نصب موانع و همچنين، بررسي انواع مدل‌هاي جديد موانع صوتي از نوع جاذب با كارايي بيشتر، توجه به محدوديت ارتفاعي استفاده از موانع (تا ۶ متر) در مكان‌يابي مكان‌هاي اولويت‌دار، استفاده از مانع‌هاي طبيعي نظير فضاي سبز با رعايت نكات فني و تخصصي لازم (مانند عرض، تراكم، اشكوب‌بندي و گونه‌هاي مناسب و...)، به‌روزرساني نقشه‌هاي تراز صوتي و تدقيق اين نقشه‌ها، همكاري نهادهاي ذي‌ربط در تهيه داده‌هاي ورودي دقيق و به‌روز و تغذيه نرم‌افزار مدل‌ساز استفاده شده با داده‌هاي مورد وثوق، معرفي و حفاظت مناطق آرام در محدوده‌هاي شهري، حمايت از نماهاي ساختماني جاذب صدا و جلوگيري از استفاده از نماهاي انعكاسي به خصوص در ساختمان‌هاي واقع در حاشيه بزرگراه‌ها و مكان‌هايي با كاربري حساس نظير مراكز درماني و آموزشي، اجباري كردن استفاده از راهكارهاي كاهشي در توقفگاه‌هاي اتوبوسراني كه در محيط مسكوني واقع شده‌اند، جابه‌جايي تعميرگاه‌ها يا هر فعاليتي كه منجر به ايجاد صداي زياد مي‌شوند، افزايش ارتفاع ديوارهاي پايانه از سمتي كه در مجاورت مناطق مسكوني قرار گرفته‌اند و استفاده از جاذبه‌هاي صدا روي سطح اين ديوارها از جمله توصيه‌هايي است كه براي بهبود وضعيت آلودگي صوتي در كلانشهرها به خصوص تهران در اين پژوهش به آن اشاره شده است.
هشدار در خصوص آلودگي صوتي در تهران هشدار قديمي است. آسيب‌هاي آن مشخص و پژوهش‌هاي زيادي در خصوص آن انجام شده است، اما به نظر مي‌رسد هنوز سر و صداي دايمي اين شهر جدي گرفته نشده است و تصميماتي كه براي مقابله و كاهش اين بحران گرفته مي‌شود منجر به آرامش در شهر نمي‌شود .
ترافيك وسايل نقليه مهم‌ترين منبع آلودگي صوتي است و بعد از آن آلودگي صوتي ناشي از فعاليت‌هاي ساختماني و عمليات عمراني به عنوان دومين منبع داراي اهميت است.
بر اساس نتايج ايستگاه‌هاي سنجش صوت و نقشه‌هاي تراز صوتي در بسياري از نواحي تهران، تراز صدا بالاتر از حد استاندارد سازمان حفاظت محيطزيست هستند و در صورت عدم توجه به اين موضوع در سال‌هاي آتي شرايط به مراتب بدتر خواهد شد.
منطقه بازار به دليل تردد بالاي موتوسيكلت‌ها، مناطق همجوار با فرودگاه مهرآباد، مناطقي كه خطوط مترو از سطح عبور كرده است و مناطق مجاور با خطوط ريلي راه‌آهن كه علاوه بر صداي ترافيك وسايل نقليه، آلودگي صوتي ناشي از ساير منايع نيز اضافه شده است؛ نسبت به ساير مناطق تحت تاثير آلودگي صوتي بيشتري هستند.