يارانه ارزي عقلاني نيست
كميل طيبي
در شرايط كنوني كه بازار ارز چند‌نرخي شده است، هرگونه يارانه يا كمك مالي به صورت مستقيم به افراد، به پيچيدگي شرايطي كه امروز اقتصاد كشور با آن دست و پنجه نرم مي‌كند، اضافه مي‌كند. در واقع اعطاي يارانه نقدي از مابهالتفاوت نرخ‌هاي ترجيحي و ثانويه نه تنها قدرت خريد را جبران نمي‌كند بلكه آسيب‌پذيري آن را بيشتر مي‌كند. بازار ارز سه‌نرخي است. مابهالتفاوت بين ارز دولتي با بازار ثانويه و آزاد مقداري قابل توجه است. اگر مبناي اعطاي يارانه، تفاوت نرخ ارز دولتي با ساير بازارها باشد، نه‌تنها نمي‌توان قدرت خريد را جبران كرد بلكه دستكاري در نرخ ارز را تشديد مي‌كند . زيرا محل تامين يارانه، وسوسه‌هايي براي افزايش و كاهش نرخ ارز دولتي يا دستكاري در قيمت ارز در بازار آزاد ايجاد مي‌شود كه منجر به رانت و فساد مي‌شود و حتي ممكن است نوسانات را بيشتر كند. پس براي جبران قدرت خريد افراد، اعطاي يارانه نقدي (آن هم در شرايط كنوني اقتصادي كه مشكل تورم و نقدينگي را داريم) به بار نقدينگي اضافه مي‌كند. هرگونه يارانه يا كمك (غير‌نقدي) به منزله جبران قدرت خريد يا كمك به بخش‌هايي كه در اثر نوسانات اخير، آسيب ديده‌اند، بايد مكانيسم شفافي داشته باشد. به طور مثال مشخص شود كه يارانه به چه گروه‌هايي تعلق مي‌گيرد، صرف حمايت از توليد‌كنندگاني شود كه به سبب نوسانات نرخ ارز دچار مشكل شده‌اند يا افرادي در اولويت قرار گيرند كه نمي‌توانند از خدمات درماني و تامين اجتماعي استفاده كنند. از تقسيم پول بيشتر آن هم بدون وجود سيستم شفاف بايد خودداري كرد. تا زماني كه ارز تك‌نرخي نباشد، نمي‌توان قدرت خريد خانوارها را بالا برد. چند‌نرخي بودن ارز، افزايش قيمت‌ها را به دنبال خواهد داشت. هرگونه تصميم‌گيري بر مبناي سيستم چند‌نرخي بودن ارز، بعد از مدتي فساد و رانت را بيشتر مي‌كند. در آن صورت نه‌تنها حل مسائل سخت‌تر بلكه زمان‌بر‌تر مي‌شود و سياست‌هاي ارزي و پولي توان كنترل بازار ارز را نخواهند داشت. نكته ديگري كه توان خريد را متاثر مي‌كند، تاثير رواني نوسان‌هاي بازار است. بازار ارز «سنا» مبناي قيمت‌گذاري خود را از «روزانه» تغيير داده و به بيان ديگر نرخ ارز در هر روز، ميانگين نرخ ارز در روز گذشته است. برخي معتقدند با اين كار، تجار و بازرگانان دچار مشكل مي‌شوند و نمي‌توانند براي خريد‌هاي روزانه خود، ميانگين نرخ ارز مشخصي در نظر بگيرند. تغيير نرخ ارز در بازار ثانويه و بازار آزاد، لحظه‌اي و جو رواني بر بازار ارز كاملا قابل رويت بوده است.
به گونه‌اي كه با هر شايعه‌اي نرخ ارز دچار تغيير و راه براي اثر‌گذاري سياست‌هاي بانك مركزي بسته مي‌شده است. با اين همه، اعلام «ميانگين نرخ ارز روز گذشته» در واقع نوعي سياستگذاري براي كاهش يا كنترل اثرات رواني بر بازار نرخ ارز است و با سركوب نرخ ارز شناور مديريت شده، متفاوت است. سياست‌هاي ارزي بانك مركزي براي اثر‌گذاري نياز به زمان دارند. هر قدر جو رواني بازار مديريت شود، زمينه و بستر براي تعديل نرخ ارز در بازه زماني به تناسب كوتاه‌تري فراهم مي‌شود. اقدام فوق، دستكاري در نرخ ارز يا دخالت و سركوب قيمت‌ها نيست بلكه به منزله جلوگيري از جو رواني در صورت نوسان در منابع عرضه يا تقاضا ارز است.