تصادف بقاي يوزها را به خطر انداخته
هوشنگ ضيايي
مسائل و مشكلات پيش روي يوز متعدد است و نمي‌توان به يك يا دو عامل اكتفا كرد. يوزها گونه‌هايي مهاجر هستند كه طي فصول در زيستگاه‌هاي مختلف تردد مي‌كنند. از اين رو تاسيس اتوبان‌ها و جاده‌ها در مسير مهاجرت يوزها نقش موثري در تلف شدن اين گونه دارد. به عنوان مثال جاده بين كرمان و يزد كه از منطقه حفاظت شده كالمند عبور مي‌كند، يكي از عوامل تلف شدن يوزها و طعمه‌هاي آنها از گذشته تاكنون بوده است. همچنين جاده‌اي كه در نزديكي پارك ملي توران قرار دارد بارها سبب تلف شدن يوزهايي كه بين مياندشت و توران تردد مي‌كنند، شده است. علت اصلي اين تصادفات و تلف شدن حيات‌وحش به اين نكته برمي‌گردد كه در زمان جانمايي اين جاده‌ها به مسائل مرتبط با حيات‌وحش كوچك‌ترين توجهي نمي‌شود و اين درحالي است كه در كشورهاي توسعه‌يافته مسيرهايي براي عبور حيوانات در نظر مي‌گيرند. در اين كشورها تونل‌هايي براي عبور ماشين‌ها درست مي‌كنند كه تاثير زيادي در امن كردن زيستگاه براي گونه‌ها دارد. براي رفع اين چالش بايد در ايران كه بيشترين مرگ و مير يوز به شكل جاده‌اي است تدبيري براي اين امر انديشيد. عامل ديگر در كاهش يوزها، به كاهش طعمه‌ها برمي‌گردد. جبير، آهو، قوچ و ميش از طعمه‌هاي يوز هستند كه جمعيت آنها به شكل مداوم در حال كم شدن است. در ايران ما حدود يك و نيم ميليون تفنگ دست مردم داريم كه صاحبان بسياري از اين اسلحه‌ها آموزش‌هاي لازم را نديده و متخلف هستند. همين امر سبب شكار غيرمجاز و در نتيجه كاهش شديد جمعيت طعمه‌ها شده است. در اين وضعيت يوز مجبور است براي يافتن منابع غذايي مسافت‌هاي زيادي مهاجرت كند كه در اين مسير با تهديدهاي عمده روبه‌روست. به عنوان مثال زماني كه مسوول پروژه يوز در ايران بودم مشاهده كرديم يوز براي يافتن غذا وارد زيستگاه كل و بز شده است- در حالي كه يوز حيوان دشت زي است- زماني كه اين يوز كه به گردنبند ماهواره‌اي مجهز بود، مشغول خوردن طعمه بود، توسط پلنگ كشته شد. در كنار اين نقاط منفي البته مي‌توان به اقدام‌هاي مثبت نيز اشاره كرد. فعاليت‌هاي انجام شده توسط پروژه بين‌المللي حفاظت از يوز آسيايي سبب بالا رفتن آگاهي مردم شده است. سابق مردم با مشاهده اين گونه يوز، آن را بي‌درنگ مي‌كشتند اما در اثر آموزش‌هاي ديده شده نگاه به اين گونه بسيار تغيير كرده است و حتي گاهي شاهديم مردم يوز را از قاچاقچي خريده و آن را به سازمان حفاظت محيط زيست تحويل داده‌اند. كساني كه تاكنون در پروژه يوز كار كرده‌اند زحمت‌هاي زيادي كشيدند و اگر اين زحمت‌كشان نبودند تاكنون يوز منقرض شده بود. در اين زمينه بايد از آقاي جوكار نام برد كه تلاش‌هاي زيادي در اين زمينه كرد و يكي از كارآمدترين افراد براي حفاظت از اين گونه بوده است. خريد آغل‌هاي چوپانان در منطقه توران از ديگر اقدامات مثبت براي حفاظت از يوز است، حضور دامداران به معناي اشغال چشمه‌ها و تعارض ميان جامعه انساني و اين گونه بود كه در اين زمينه بايد از هنرمند عزيزمان هديه تهراني تشكر كنيم كه داوطلبانه هزينه اين آغل‌ها را جمع‌آوري و آن را در اين راه هزينه كرد.
كارشناس حيات وحش