يوز در اتاق تاريك

مجموعه حاضر را شايد بتوان يكي از ارزشمندترين و متنوع‌ترين مجموعه نظرات كارشناسي درخصوص يك معضل حفاظتي حيات‌وحش در ايران دانست. بيش از 16 نفر، نظرات خود را پيرامون دو سوال مطرح كردند: الف- چه شد كه يوز به اين وضعيت دچار شد؟ و ب- براي خروج از اين وضعيت چه بايد كرد؟ ابتدا به نظر مي‌رسد توافق كاملي ميان كارشناسان درخصوص وضعيت يوز وجود ندارد. درحالي كه چند نفر از كارشناسان با اكراه از نابودي كامل يوز صحبت مي‌كنند، از سوي ديگر اين اعتقاد وجود دارد كه ده‌ها يوزپلنگ در كشور وجود دارد. پيش از هر برنامه‌ريزي، ابتدا بايد بر «واقعيت‌ها» توافق كرد، غيرممكن است كه همزمان يوز در آستانه نابودي كامل باشد، درحالي كه چند ده يوز در سرتاسر كشور زندگي مي‌كنند. بدون چنين توافقي، تعدادي درحال برنامه‌ريزي براي حفاظت از چند فرد معدود يوز هستند، درحالي كه بخش ديگر خوش‌بين به حضور ده‌ها يوز بوده و متناسب با وجود ده‌ها فرد برنامه‌ريزي مي‌كند. تعدد راهكارهاي ارايه شده، كه از همپوشاني زيادي نيز برخوردارند، يكي از نقاط قوت اين مجموعه است. دربخشي از اين راهكارها به درستي بر لزوم هماهنگي ميان دستگاه‌هاي اجرايي براي حفاظت از يوز اشاره شده است. شايد بهتر باشد پيش از هماهنگي با دستگاه‌هاي ديگر، كارشناسان تلاش بيشتري براي هماهنگي ميان خود براي ايجاد يك تصوير دقيق از شرايط فعلي يوز و نزديك‌تر كردن ديدگاه‌ها داشته باشند. به نظر مي‌رسد تلاش‌هاي محدود صورت گرفته براي مشاركت گرفتن از نظرات مختلف كارشناسان ايراني براي حفظ يوز چندان موفق نبوده و ايجاد يك كميته ملي حفاظت از يوز، با دعوت از اساتيد دانشگاه، سمن‌ها، كارشناسان و مديران با ديدگاه‌هاي مختلف همچنان اولويت جدي براي حفظ يوز باشد. همچنين به نظر مي‌رسد دو عامل در ديدگاه‌هاي مختلف كمتر موردتوجه قرار گرفته است: منابع مالي و زمان. براساس گزارش‌هاي پروژه يوز، طي 20 سال گذشته 2.5 ميليون دلار بودجه بين‌المللي براي حفظ يوز تامين شده و همين مقدار هم ظاهرا قرار بوده سازمان محيط زيست تقبل كند. بخش زيادي از اين سال‌ها، ايران در معرض تحريم بانكي قرار نداشت و امكان همكاري‌هاي بين‌المللي وجود داشت. درحالي كه ايران الان تحت دشوارترين تحريم‌هاي بين‌المللي است كه به نظر نمي‌رسد بتواند براي حفاظت از طبيعت چندان سخاوتي برجا گذارد. مثلا اينكه طي 20 سال با 5 ميليون دلار بودجه دستاوردي دور از حصول مانده، چقدر احتمال دارد طي پنج سال در اوج تحريم‌ها قابل حصول باشد؟ شايد بهتر باشد پيش از تشكيل كميته ملي يوز براي تقريب ديدگاه‌ها، به دو سوال ديگر هم جواب داده شود: ج- هزينه اجرايي راهكارهاي پيشنهادي چقدر است؟ و د- چقدر طول مي‌كشد تا هر راهكاري اجرايي شود و آيا اين زمان با توجه به وضعيت فعلي يوز براي آن مخاطره‌آميز نيست؟ درنظر گرفتن اين دو ديدگاه شايد بتواند ديدگاه‌هاي متعدد را به يك برنامه واحد نزديك‌تر كند. حفاظت از يوز توسط كارشناسان اجرايي نخواهد شد، اگر جامعه مدني كشور نيز از آن حمايت نكند. طرح‌هاي مديريت گونه‌ها در بسياري از كشورها بايد به رويت عموم برسند تا همه نگراني‌هاي خود را مطرح كنند. شايد طرح مديريت يوز نيز شروع خوبي براي اين روند در كشورمان باشد، تا با در دسترس عموم قرار گرفتن از طريق درگاه سازمان حفاظت محيط زيست به مدت محدود، اين فرصت براي خبرنگاران، علاقه‌مندان و عموم مردم جهت نقد و بررسي آن فراهم شود. حفاظت از يوز در ايران، هيچ راهكار ساده‌اي ندارد، مجموعه‌اي از راهكارها با درصدي از خطا، «ممكن است» بتوانند يوز را نجات دهند، به شرطي كه «ايران» حمايت كند.

دكتري جانورشناسي و محقق پسادكتري دانشگاه آكسفورد