حفظ يوزپلنگ
حميد ظهرابي
نهم شهريور، روز حفاظت از يوزپلنگ آسيايي است؛ روزي كه به همت سازمان‌هاي مردم‌نهاد و دغدغه‌مندان حيات‌وحش و محيط زيست كشور نامگذاري شد و با گذشت 12 سال از اين نامگذاري، هر سال شاهد فعاليت‌هاي آگاهي‌رساني، آموزشي و نمادين درباره اين گربه‌سان منحصر به‌فرد توسط مردم، كارشناسان و همكاران‌مان هستيم. واقعيتي كه از چند سال قبل در جامعه مي‌بينيم اين است كه از نظر بسياري از مردم، يوزپلنگ ديگر فقط يك جاندار در معرض خطر انقراض نيست. بلكه علاوه بر اينكه يوز به عنوان نماد حيات‌وحش كشور شناخته مي‌شود، به نوعي تبديل به نماد ايران نيز شده است. ثبت تصوير يوز بر پيراهن تيم‌ملي فوتبال كشورمان كه به پيشنهاد خود مردم انجام شد، شاهدي بر اين مدعا است. ديگر توضيح اين مطلب دشوار نيست كه حفظ يوزپلنگ، تنها حفظ نسل يك گونه جانوري نيست، بلكه يوزپلنگ‌ها به عنوان بالاترين عضو هرم غذايي در زيستگاه‌شان، شاخصي براي وضعيت ساير زيست‌مندان در منطقه و طبيعت پيرامون‌شان هستند. تلاش‌ها براي حفظ يوزپلنگ در واقع تلاش براي حفظ زيستگاه و طبيعت محل زندگي آنهاست كه موفقيت اين تلاش‌ها، وضع مطلوب‌تري براي تمامي گونه‌هاي گياهي و جانوري، منابع آب و خاك منطقه و زندگي مردم حاشيه‌نشين زيستگاه‌هاي طبيعي را رقم خواهد زد. اما از نهم شهريور سال گذشته تاكنون با وجود تمامي وقايع ناخوشايندي كه شاهدش بوديم، يوزپلنگ هيچگاه در معاونت محيط طبيعي سازمان حفاظت محيط زيست به حاشيه نرفت و همواره در رأس برنامه‌ها و تصميم‌گيري‌ها براي گونه‌هاي حيات‌وحش كشور خصوصا در زيستگاه‌هاي بياباني قرار داشت. اقداماتي كه سال‌ها معطل مانده بود و اگر در طول سال‌هاي گذشته عملياتي مي‌شد امروز بسياري از نابساماني‌ها در زيستگاه اين جانور ارزشمند همچنان بقايش را تهديد نمي‌كرد.
اهم اقداماتي كه در اين مدت موفق شديم براي حفاظت از يوزپلنگ در كشور انجام دهيم بدين شرح است: تنظيم پيش‌نويس سند فاز سوم پروژه بين‌المللي حفاظت از يوزپلنگ آسيايي يكي از مهم‌ترين آنهاست. اين سند با حضور و مشاركت اكثر كارشناسان و متخصصين حيات وحش كشور و برنامه عمران ملل متحد آماده شده و به زودي تكميل و اين فاز آغاز خواهد شد. البته با پايان فاز دوم، اين پروژه هيچگاه متوقف نشد و فعاليت‌هاي خود را تا امروز همانند گذشته ادامه داده است. تمركز بيشتر معاونت بر فعاليت اين پروژه به تامين نيازهاي پروژه و سرعت بخشيدن به اقدامات مورد نياز انجاميد. هرچند در مردادماه امسال، بارديگر شاهد تصادف و تلف شدن يك توله يوزپلنگ در جاده سمنان - مشهد بوديم اما سازمان حفاظت محيط زيست اين‌بار، خود دست به كار شد. پس از تعلل چند ساله وزارت راه در انتخاب پيمانكار براي ايمن‌سازي محور عباس‌آباد در استان سمنان، فنس‌كشي محدوده‌اي چهار كيلومتري از جاده شاهرود - مشهد (محور عباس‌آباد) در دو طرف جاده با استفاده از اعتبارات سازمان حفاظت محيط زيست توسط اداره كل حفاظت محيط زيست استان سمنان آغاز شد. در همين راستا، اعتبار مورد نياز جهت تكميل فنس‌كشي در سال جاري نيز تامين شده و به زودي ابلاغ مي‌شود. از مهم‌ترين اقدامات يك‌سال گذشته، تشكيل ستاد مديريت دام و خروج دام اهلي از دو زيستگاه مهم يوزپلنگ يعني پارك ملي توران (در استان سمنان) و پناهگاه حيات‌وحش مياندشت (در استان خراسان شمالي) بود. نكته مهم در اين باره، مشاركت مستقيم مردم و علاقه‌مندان به محيط‌زيست بود كه خوشبختانه نتايج بزرگي را در پي داشت. با انجام اين اقدامات، محدوده‌اي 250 هزار هكتاري در قلب مجموعه حفاطتي توران كه پهنه‌اي وسيع از بهترين زيستگاه‌هاي يوز آسيايي است، بدون تعارض دام اهلي و به صورت امن براي زادآوري و ادامه حيات يوزپلنگ درآمد كه اميدها براي حفظ نسل اين‌گونه را به نحو قابل ملاحظه‌اي افزايش مي‌دهد.
توزيع اعتبارات مناسب براي حفاظت از يوزپلنگ و زيستگاه‌هاي دهگانه در كشور نيز با مساعدت رياست محترم سازمان حفاظت محيط زيست انجام شد. همچنين موضوع به اشتراك‌گذاري منابع با برنامه عمران ملل متحد (UNDP) نيز با مساعدت ديوان محاسبات كشور ممكن شد كه خود راهگشاي بسياري از مشكلات است. علاوه بر اين اقدامات، قرارداد تكثير در اسارت يوزپلنگ با پژوهشكده محيط زيست نيز منعقد شده است تا با همكاري متخصصان داخلي و خارجي، بارورسازي يوزهاي در اسارت امكان‌پذير شود. اميدواريم تا نهم شهريور سال آينده بتوانيم با كمك تمامي ايرانيان به بسياري از اهداف حفاظت از يوزپلنگ در كشور نايل شويم. شك ندارم دوستداران واقعي يوزپلنگ از شنيدن اين خبرها با وجود همه ناملايماتي كه متحمل شدند، خوشحال و اميدوار به تلاش خود ادامه خواهند داد.
معاون محيط زيست طبيعي سازمان حفاظت محيط زيست)