مسوولان منابع طبيعي: قطع نبوده؛ هرس كرده‌ايم
قطع 40 اصله اُرس توسط اداره كل منابع طبيعي سمنان
متاسفانه دستورالعملي در اين زمينه نداريم و هيچ‌يك از كارشناسان محترم در قالب يك طرح يا جزوه راهكاري براي مبارزه با ارس واش ارايه نداده‌اند. ماه گذشته در كميته فني استان سمنان مساله را مطرح كرديم تا راهكار مناسبي بيابيم و گياه پزشك ما در مركز استان گفت كه راهكار مناسب ديگري نداريم
به گفته داده‌هاي رسمي سرانه جنگل در جهان 8/0 هكتار و در ايران 2/0 هكتار است. بر اين اساس ايران يكي از كشورهايي است كه از لحاظ منابع جنگلي بسيار فقير است. به گفته كارشناسان جنگل، در خوشبينانه‌ترين حالت، سطح جنگل‌هاي ايران طي چهار دهه در حدود 11 درصد كاهش را نشان مي‌دهد و كشور به‌شدت در معرض بيابانزايي قرار دارد
الهه موسوي / درست در روزهايي كه مسوولان سازمان جنگل‌ها و منابع طبيعي در راس برنامه‌هاي خود افزايش سطح جنگل‌هاي كشور را قرار داده و ميلياردها تومان از بودجه عمومي صرف برنامه‌هاي جنگلكاري مي‌شود در حدود 40 اصله درخت ارس كه گونه‌اي حفاظت‌شده و ممنوع‌القطع است توسط منابع طبيعي استان سمنان در ارتفاعات «چارباغ» قطع شد. در اين حال كارشناسان اين اداره كل مي‌گويند به دليل مبارزه با نوعي آفت به نام «ارس واش» ناگزير به اين كار بوده‌اند و اگر اين عمليات انجام نمي‌گرفت سطح وسيعي از جنگل و درختان ارس را قرباني مي‌كرد؛ در حالي كه برخي كارشناسان بر اين باورند كه آفت مذكور با هرس اين درختان قابل حل بوده و نيازي به كف بري و حذف اين درختان ارزشمند نبوده است.
عمليات كف‌بري درختان ارس، در حالي از سوي اداره كل منابع طبيعي سمنان انجام شده است كه همين چند ماه گذشته رييس اداره جنگل و جنگلكاري اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري سمنان از اختصاص 10 ميليارد ريال براي حفاظت و صيانت از جنگل‌هاي مناطق ايراني- توراني اين استان در سال جاري خبر داده بود. شهريور ماه امسال، بهزاد گلابيان به رسانه‌ها گفته بود: «پروژه‌هاي طرح صيانت از جنگل‌ها كه شامل جنگلكاري، نگهداري و قرق مناطق احيا شده، پيشگيري و كنترل بيماري‌هاي جنگلي، ايجاد كمربند حفاظتي، جايگزيني سوخت فسيلي به جاي هيزم، گشت و مراقبت و كنترل دام است در جنگل‌هاي ايراني- توراني استان سمنان اجرا مي‌شود و در صورت تامين اعتبار اين طرح و اجراي آن، علاوه بر احياي جنگل‌هاي خسارت ديده بر اثر آتش سوزي، مي‌توان مبارزه با آفت «ارس واش» راكه جنگل‌هاي ارس استان سمنان را تهديد مي‌كند، توسعه داد.»
در همين حال شواهد حكايتگر اين نكته هستند كه براي قطع اين درختان، از شوراي عالي جنگل و مرتع و خاك مجوزي گرفته نشده است. در صورتي كه بر اساس قوانين موجود، قطع هر گونه ممنوع‌القطع نياز به اخذ چنين مجوزي دارد.
اداره كل منابع طبيعي مسوول است
اما رييس اداره منابع طبيعي شاهرود قطع اين درختان را از اساس رد مي‌كند. حسين شوكتي نيا به «اعتماد» مي‌گويد: «اصلا در آن منطقه، قطع درخت نبوده و طرحي تحت عنوان هرس گسترده براي مبارزه با بيماري ارس واش تهيه شده و با اعتبار دولتي اجرا شده است.» او در ادامه با تاكيد بر اينكه موارد خاص، نياز به مجوز جداگانه ندارد، مي‌گويد كه اگر هم مجوز بخواهد اداره كل منابع طبيعي مسوول آن است كه دستور اجراي اين طرح را داده است.
شوكتي‌نيا در پاسخ به اين سوال «اعتماد» كه «از نظر علمي راهكار ديگري كه بتوان با اين آفت مبارزه كرد اما درخت را نيز حفظ كرد وجود ندارد» مي‌گويد: «متاسفانه دستورالعملي در اين زمينه نداريم و هيچ‌يك از كارشناسان محترم در قالب يك طرح يا جزوه راهكاري براي مبارزه با ارس واش ارايه نداده‌اند. ماه گذشته در كميته فني استان سمنان مساله را مطرح كرديم تا راهكار مناسبي بيابيم و گياه پزشك ما در مركز استان گفت كه راهكار مناسب ديگري نداريم. با دانشگاه منابع طبيعي گرگان و كرج نيز تماس داشته‌ايم ولي آنها نيز گفتند هنوز كسي به نتيجه قطعي نرسيده و مراكز تحقيقاتي به جز قطع عضو آسيب‌ديده راهكاري ندارند و از مركز تحقيقات، راهكار ديگري مثل سمپاشي نمي‌دهند.» او در ادامه تاكيد مي‌كند ما حتي براي تعدادي از درختان خشك آن منطقه هم مجوز قطع نداده‌ايم؛ اما در جاهايي كه بيماري پيشرفته و از حد گذشته بود مجبور بوديم كه كاري كنيم تا بقيه درختان سالم ما درگير و بيمار نشوند.
راه ديگري نداريم
رييس اداره حفاظت و حمايت اداره كل منابع طبيعي سمنان نيز با تاكيد بر اينكه راه ديگري براي مبارزه با ارس واش وجود ندارد به «اعتماد» مي‌گويد: «تنها راه مقابله با گياه نيمه انگل ارس واش در سراسر كشور كه از طريق اداره كل حفاظت و حمايت سازمان ابلاغ شده راه مبارزه مكانيكي و قطع سرشاخه‌هاي آلوده است. » رضا ملابراري در ادامه مي‌گويد: «اين يك تصميم شخصي نبوده و با هماهنگي سازمان منابع طبيعي و اعتبارات داده شده از محل طرح صيانت از جنگل، انجام شده است. اگر اين كار را انجام نمي‌داديم آلودگي كل استان را پوشش مي‌داد.»
او تاكيد مي‌كند: «در چنين مواردي، حداقل نيم متر پايين‌تر از آفت را قطع مي‌كنيم تا آلودگي به نقاط سالم نرسد و از آنجايي كه مسير، گردشگري است و قبلا نيز از طريق گردشگران در آنجا آتش سوزي
داشته‌ايم اگر با آفات مبارزه نشود آثار منفي بسياري بر جا مي‌گذارد.» رييس اداره حفاظت و حمايت اداره كل منابع طبيعي سمنان يادآور مي‌شود كه حتي برخي گونه‌هاي خشك در عرصه را قطع نكرده‌ايم تا فكر سودجويي و فرصت‌طلبي به ذهن افراد پيش نيايد.
هرس عميق يعني مرگ درخت
كارشناسان حوزه جنگل و منابع طبيعي اما راهكارهايي علمي‌تر و دقيق‌تر را براي مبارزه با انگل «ارس واش» پيشنهاد مي‌دهند؛ روش‌هايي كه نه حاصل تصميم‌گيري احساسي باشد و نه از روي شتابزدگي؛ بلكه بر اساس تحقيق و مطالعه و آزمايش‌هاي موردي در دوره‌هاي زماني مشخص صورت بگيرد. عضو هيات علمي موسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع كشور درباره بهترين روش مبارزه با انگل ارس واش به «اعتماد» گفت: «از سال 1372 در جريان اين انگل در ارتفاعات چارباغ گرگان قرار گرفتيم و در سال‌هاي بعد هم آن را در آن منطقه داشتيم. چند شاخه را هرس كرديم و با علامت‌گذاري متوجه شديم كه سال بعد در بخش‌هاي هرس شده ديگر از انگل خبري نيست. پس بهترين راهكار براي مبارزه با اين انگل، هرس است.»
مصطفي خوشنويس با اشاره به اينكه ارس گياه ممنوع‌القطع و در عين حال كند رشدي است، گفت: «البته اين هرس نبايد به گونه‌اي باشد كه روي تنه درخت، شاخه و برگ نباشد وگرنه در اصل آن را از طبيعت حذف كرده‌ايم. نبايد يك‌باره اره را بگذاريم و همه را ببريم. گونه ارس، بسيار كند رشد بوده و شرايط رويشگاهي بسيار سختي دارد؛ بر اين اساس بايد ارزيابي دقيقي از وضعيت انگل و ميزان گسترش آن داشته باشيم.»
اين مربي پژوهشي و كارشناس جنگل در ادامه بهترين راهكار را تشكيل كميته تخصصي و كار دقيق علمي براي بررسي موضوع عنوان كرد و گفت: « بايد در اين زمينه چند رشته تحقيق انجام شود و در طول زمان، پديده «ارس واش» را مورد ارزيابي قرار داده و در دوره‌هاي زماني نتيجه را بررسي كرده به جمع‌بندي برسيم و مطالعات زيست محيطي جامع و كاملي انجام بدهيم.»
خوشنويس كه نزديك به 36 سال در زمينه جنگل، توليد نهال و احيا كار كرده است تاكيد مي‌كند كه تمامي متوليان در استان‌ها دلسوز منابع طبيعي هستند و اگر احيانا عملياتي شتابزده صورت گرفته در اثر نگراني آنها بوده است كه البته بايد با تعامل بيشتر با موسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع اين روند را اصلاح كرد.
فايده ارس
گونه ممنوع‌القطع ارس كه از درختان بسيار ارزشمند در جذب آب و پيشگيري از جاري شدن سيل است همان «سرو كوهي» است كه در مناطق كوهستاني مي‌رويد. اين درخت در برابر ناملايمات طبيعي بسيار مقاوم است. ارس در دامنه جنوبي رشته كوه‌هاي البرز، از آذربايجان تا خراسان و به ويژه در كوهستان‌هاي شرق كشور به صورت عمومي و متراكم يافت مي‌شود. به گفته كارشناسان اين‌گونه كه تا ارتفاع 3500 متري از سطح دريا مي‌رويد در واقع بالاترين طبقه جنگلي ما را تشكيل مي‌دهد. مصطفي خوشنويس درباره توانايي ارس در مقابله با سيلاب‌ها مي‌گويد: «ارتفاعات همان نقاطي هستند كه نخستين رواناب‌هاي سطحي در آنها جاري مي‌شوند و اين درختان ارس هستند كه اولين قدم‌ها را براي جلوگيري از جاري شدن و حركت آب برمي‌دارند. همچنين اين گياه در دامنه‌هاي كوهستاني با قدرت مقابل حركت برف و بهمن را مي‌گيرد.»
اين عضو موسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع كشور در ادامه تاكيد مي‌كند: «از خصوصيات ارس‌ها ديرزيستي و كهنسالي بالا است كه گاه تا سه هزار سال به درازا مي‌كشد. توده جنگلي كه از اين گياه ايجاد كنيم مي‌تواند حافظ آب و خاك باشد و اگر اين گياه در ارتفاعات نباشد سيلاب‌ها به سرعت جاري شده به سمت پايين دست حركت مي‌كنند.»
به نظر مي‌رسد برخي متوليان جنگل‌ها و مراتع نگاه تحليلي درستي از حوادث و اتفاقات دهه اخير در استان‌هاي شمالي ندارند. به گفته كارشناسان، سيل بنيان كن كه بيش از يك و نيم دهه مهمان همه‌ساله مردمان استان‌هاي شمالي و مركزي و غربي كشور است در اثر تخريب پوشش گياهي در بالادست رخ داده و مي‌دهد و تا هنگامي كه قرار است به جاي درمان علمي، روش‌هاي آني و كم اثر براي حفظ جنگل‌ها مورد استفاده قرار بگيرد اين دور آسيب‌رسان همچنان ادامه خواهد داشت.
ايران، كشوري فقير از نظر جنگل
به گفته داده‌هاي رسمي سرانه جنگل در جهان 8/0 هكتار و در ايران 2/0 هكتار است. بر اين اساس ايران يكي از كشورهايي است كه از لحاظ منابع جنگلي بسيار فقير است. به گفته كارشناسان جنگل، در خوشبينانه‌ترين حالت، سطح جنگل‌هاي ايران طي چهار دهه در حدود 11 درصد كاهش را نشان مي‌دهد و كشور به‌شدت در معرض بيابانزايي قرار دارد.
حال اگر به اين داده‌ها، آمار فرسايش خاك، كاهش بارندگي‌هاي متعادل و افزايش سيل و سيلاب هنگام ريزش‌هاي جوي ناگهاني و غيرمتعارف را اضافه كنيم به اهميت جنگل‌ها براي حفظ تعادل اكوسيستمي در ايران و حيات شهروندان ايراني پي خواهيم برد و با هيچ هدفي، شتابزده و غيرعلمي عمل نخواهيم كرد.