ايران، عربستان آينده‌اي پرفروغ
بهمن اكبري
به بهانه ديدار اميرخالد از ايران
در سايه تحولات ژئوپليتيكي خاورميانه، گسترش روابط ميان جمهوري اسلامي ايران و عربستان سعودي نه تنها «ضرورتي استراتژيك» براي منافع ملي ايران به شمار مي‌رود، بلكه مي‌تواند نقش طبيعي و تاريخي جمهوري اسلامي ايران را در منطقه و جهان بازتعريف و تثبيت كند. از اين منظر، رابطه با عربستان نبايد صرفا در چارچوب همكاري‌هاي دوجانبه و «تاكتيكي» ديده شود، بلكه بايد به مثابه سكويي براي ايفاي نقش موثر در ساختارهاي سياسي، امنيتي، اقتصادي منطقه و جهان تلقي شود. ايران و عربستان به عنوان دو قدرت بزرگ منطقه‌اي، ظرفيتي منحصر‌به‌فرد براي تبديل شدن به «الگوي همكاري‌هاي منطقه‌اي» دارند. همكاري آنها مي‌تواند به «همگرايي در جهان اسلام»، «مقابله با چالش‌هاي مشترك» همچون افراط‌گرايي و خلق منافع مشترك در حوزه‌هاي اقتصاد، فرهنگ و امنيت منجر شود. در اين ميان «تشكيل نهادهاي مشترك امنيتي»، «توافقات اقتصادي راهبردي»، «تبادلات فرهنگي» و... ابزارهاي موثري است براي تحقق اين هدف. از سوي ديگر، ايران بايد توجه داشته باشد كه «تداوم روابط هدفمند با عربستان» نيازمند رعايت خطوط قرمز مشخصي است. دخالت مستقيم يا حتي تلويحي در نحوه تنظيم روابط عربستان با ديگر قدرت‌ها از جمله ايالات متحده يا كشورهاي اروپايي مي‌تواند به تلاش‌هاي ديپلماتيك ايران براي «تقويت اعتماد دوجانبه» آسيب بزند. عربستان در معادلات بين‌المللي، نگاه تركيبي و متنوعي دارد و رابطه‌اش با ايران را در كنار ساير روابط راهبردي تعريف مي‌كند، نه جايگزين آنها. بنابراين مسير گسترش روابط با عربستان بايد از طريق ايجاد منافع مشترك و همكاري‌هاي هدفمند در حوزه‌هايي چون «تجارت كالاهاي جهاني»، «انرژي»، «آموزش و نوآوري علمي» دنبال شود؛ حوزه‌هايي كه جمهوري اسلامي ايران در آنها ظرفيت‌هاي رقابتي و برتري‌هاي بالفعل دارد. چنين رويكردي، نه تنها جايگاه ايران را در منطقه ارتقا مي‌دهد، بلكه مي‌تواند بر توان چانه‌زني او در تعامل با قدرت‌هاي جهاني نيز بيفزايد.
در پايان مي‌توان گفت «الگوسازي موفق همكاري ايران و عربستان» مي‌تواند الهام‌بخش ديگر كشورهاي اسلامي باشد؛ الگويي مبتني بر «احترام متقابل»، «گفت‌وگو»، «تعامل سازنده» و «واقع‌گرايي سياسي» اگر اين الگو با عقلانيت و انسجام پياده‌سازي شود، ثمره آن چيزي فراتر از بهبود روابط دوجانبه خواهد بود؛ بلكه مسيري است به سوي «همگرايي جهان اسلام» و «برقراري صلح، ثبات و توسعه پایدار» در خاورمیانه.
پژوهشگر روابط فرهنگي در منطقه