نيره خادمي
طي دو هفته گذشته كه مونا فرجاد؛ بازيگر سينما و تلويزيون ايران در صفحه شخصي خود در اينستاگرام از كمبود داروي پت‌اسكن كه نقش حياتي در تشخيص بيماري سرطان دارد، نوشت، برخي كاربران كمبود و تاخير در روند انجام اين آزمايش را تاييد كردند و برخي هم اين حرف‌ها را مورد ترديد قرار دادند و حتي به او خرده گرفتند كه چرا چنين موضوعي را نوشته. چند روز بعد ماشاءالله ترابي، مدير روابط عمومي دانشگاه علوم پزشكي تهران اعلام كرد؛ اگرچه كمبودهايي در اين زمينه وجود دارد اما در كار درمان بيماران، وقفه‌اي
كمبود دارو براي بيماران سرطاني
نيره خادمي
طي دو هفته گذشته كه مونا فرجاد؛ بازيگر سينما و تلويزيون ايران در صفحه شخصي خود در اينستاگرام از كمبود داروي پت‌اسكن كه نقش حياتي در تشخيص بيماري سرطان دارد، نوشت، برخي كاربران كمبود و تاخير در روند انجام اين آزمايش را تاييد كردند و برخي هم اين حرف‌ها را مورد ترديد قرار دادند و حتي به او خرده گرفتند كه چرا چنين موضوعي را نوشته. چند روز بعد ماشاءالله ترابي، مدير روابط عمومي دانشگاه علوم پزشكي تهران اعلام كرد؛ اگرچه كمبودهايي در اين زمينه وجود دارد اما در كار درمان بيماران، وقفه‌اي ايجاد نشده و خدمت‌رساني در حال انجام است. «اعتماد» براي بررسي موضوع، با چهار تن از بيماران و نزديكان آنها درباره شرايط دسترسي به اين آزمايش گفت‌وگو كرد تا درباره تاثير تاخير يا لغو نوبت آزمايشگاه در زندگي‌شان توضيحات دقيق‌تري داشته باشد. همچنين سراغ مونا فرجاد رفتيم تا جزييات ديگري از اين موضوع داشته باشيم و در كنار آن براي درك بهتر موضوع با يك فوق‌تخصص هماتولوژي و آنكولوژي صحبت كرديم تا از شرايط واقعي بيماران بگويد. پس از پيگيري از دانشگاه علوم پزشكي تهران، سازمان انرژي اتمي در نهايت به مدير بخش پزشكي هسته‌اي بيمارستان شريعتي رسيديم. ماحصل بررسي‌هاي «اعتماد» نشان مي‌دهد كه در نيمه دوم شهريور ماه، يكي از مهم‌ترين مراكز تهيه داروي پت‌اسكن به مدت سه روز، دچار اشكال شده؛ اشكالي كه به تحريم‌ها هم چندان بي‌ارتباط نيست و روند ارسال برخي تجهيزات را با اختلال مواجه كرده است اما اين مشكل سه روزه برطرف شده است. فارغ از اين مطلب به نظر مي‌رسد در حالت عادي و با وجود تلاش‌ها، روند انجام آزمايش پت سي‌تي‌اسكن نيازمند سرعت بيشتري باشد، اما تعداد اندك دوربينها و ابزارهاي توليد اين دارو (سيكلوترون‌ها) در كنار افزايش مراجعه‌كننده به مراكز، كار را كمي سخت كرده است، آن‌هم درحالي كه شرايط ويژه ساخت و مدت زمان نگهداري اين دارو اجازه واردات آن را نمي‌دهد. دارو براي هر بيمار، شخصي‌سازي مي‌شود، تاريخ مصرف آن به‌شدت كوتاه است و با گذشت هر ۱۱۰ دقيقه دوز آن به نصف كاهش مي‌يابد.
گلايه بيماران از مدت زمان انجام پت‌اسكن
«نسرين سلطان‌پور» يكي از افرادي است كه دو نفر از اعضاي خانواده‌اش درگير بيماري سرطان هستند. او به «اعتماد» مي‌گويد كه نوبتي كه دهم مرداد براي پت‌اسكن پدرش گرفته بود، ۲۰ مرداد طي يك تماسي تلفني لغو شد: «نوبت ما در يكي از اين مراكز ۲۴ مرداد بود، اما ۲۰ مرداد تماس گرفتند، گفتند كه دستگاه خراب است و نمي‌توانيم پت‌اسكن انجام دهيم. معلوم هم نبود چه زماني درست مي‌شود ولي گفتند اگر درست شد، تماس مي‌گيرند. خودم هم كه تماس گرفتم، گفتند معلوم نيست. بنابراين همسرم ۳۰ مرداد ماه، به صورت حضوري به مراكز ديگري در تهران مراجعه كرد و توانست براي ۱۷ شهريور كه زمان انتظار زيادي هم داشت وقت بگيرد، اما ۱۶ شهريور تماس گرفتند و گفتند كه به علت نبود دارو، امكان انجام آزمايش وجود ندارد و نوبت ما لغو شده است. دليل آن را هم نبود دارو اعلام كردند. البته من، نوبت مسيح دانشوري را كنسل نكرده بودم تا اگر اين هم كنسل شد، شانسي براي انجام آزمايش داشته باشيم. در اين بين از مسيح دانشوري تماس گرفتند و گفتند كه مشكل دستگاه برطرف شده، بنابراين قبل از اينكه نوبت دوم كنسل شود آزمايش را انجام داده بوديم، اما فكر كنيد همين وقفه‌ها در روند پيشروي بيماري چقدر موثر است و چقدر انسان را دچار نگراني مي‌كند. البته من چون تجربه همسرم را داشتم و نسبت به اين بيماري آگاه‌تر بودم درباره بيماري پدرم خيلي زود اقدام كرديم ولي به هر حال اين پت‌اسكن در روند تشخيص و تمام مراحل درمان از جمله شيمي‌درماني تاثير زيادي دارد.» او كه مدتي هم در استان اصفهان زندگي كرده، مي‌گويد اين شرايط پايتخت است و وضع در شهرستان‌ها به مراتب بدتر است. مثلا اصفهان كه شهر بزرگي است، فقط يك دستگاه دارد.
تا همين چند سال پيش، بسياري از پزشكان براي تشخيص و بررسي بيماري سرطان به نمونه‌برداري اكتفا مي‌كردند، اما از آغاز دهه ۹۰ كه نخستين دستگاه پت‌اسكن در بيمارستان مسيح دانشوري نصب شد تا همين حالا كه حدود ۱۲ تا ۱۸ مركز به اين تجهيزات مجهز شده‌اند، تجويز آزمايش پت‌اسكن بيشتر شده است و با روند رو به رشد سرطان در ايران، افزايش تقاضا براي استفاده از اين آزمايش هم اصلا موضوع دور از انتظاري نيست.
«آرش شاطريان» كه از حدود ۱۲ سال پيش درگير اين بيماري است و روزهاي سختي را از سر گذرانده، درباره نحوه نوبت‌گيري پت‌اسكن و سابقه آن توضيحاتي به «اعتماد» داد؛ «دهم مرداد براي دريافت نوبت پت‌اسكن به بيمارستان امام‌خميني رفتم، اما گفتند كه براي آذر ماه مي‌توانند به من نوبت بدهند. شما تصور كنيد در اين وقفه چند ماهه، چه اتفاقاتي خواهد افتاد. چند سال قبل هم يادم است براي اين آزمايش نوبت داشتم اما به قدري در رسيدن دارو تاخير به وجود آمد كه مجبور شديم همراهان‌مان را عوض كنيم چون خسته شده بودند.» او البته معتقد است كادر درمان، تلاش زيادي در اين باره دارند، اما گاهي مردم به علت ناآگاهي، قضاوت‌هاي ديگري نسبت به آنها پيدا مي‌كنند كه موجب بروز برخي رفتارها مي‌شود؛ «هزينه انجام اين آزمايش در بيمارستان‌هاي مختلف يكسان نيست، مثلا در بيمارستان امام‌خميني حدود ۱۰ ميليون تومان مي‌شود، در بيمارستان خاتم‌الانبيا و مسيح دانشوري حدود ۱۷ ميليون و هر بار حدود ۳ ميليون تومان هم براي خدمات جانبي دريافت مي‌شود. دارو هم با توجه به سن، وزن و نوع و شرايط بيماري، براي افراد شخصي‌سازي مي‌شود، براي همين اگر فردي مراجعه نكند، پول او بازگردانده نمي‌شود چون عمر اين دارو تنها يك ساعت و نيم است و بعد از آن ديگر خاصيت لازم را ندارد.» او در نهايت توانسته پت‌اسكن را در حدود دو هفته پيش در يكي از مراكز كرج انجام دهد، اگرچه مركز به‌شدت شلوغ بوده و زمان زيادي در آنجا معطل شده: «من ساعت 4-3 كه به مركز رفتم، ساعت ۱۱ و نيم كارم انجام شد. اين در حالي بود كه بايد ناشتايي را هم حفظ مي‌كردم و اين زمان انتظار طولاني، حالم را خيلي بد كرد.» «مريم» كه پدرش به تازگي مبتلا به اين بيماري شده مي‌گويد؛ ارديبهشت ماه كه براي انجام پت‌اسكن در مشهد به بزرگ‌ترين بيمارستان اين شهر كه به داشتن تجهيزات پزشكي هم معروف است، مراجعه كرده‌اند به آنها گفته شده، حداقل سه ماه زمان لازم است تا داروي پت‌اسكن به دست آنها برسد: «گفتند به تهران يا شيراز برويم. بيمارستان خاتم‌الانبيا براي يك ماه بعد به ما وقت داد. پدر من يك بازنشسته مستمري‌بگير است و هزينه‌هاي پت اسكن به همراه هزينه‌هاي رفت و آمد و اقامت، با يك همراه براي او، خيلي زياد است. فكر كنيد يك نفر نتواند اين هزينه‌ها را پرداخت كند، تكليف چيست.» اين سفر براي انجام يك آزمايش تشخيصي در نهايت براي خانواده آنها حدود ۴۰ ميليون تومان هزينه داشته است، درحالي كه وقفه طولاني در انجام آزمايش، نگراني زيادي را به آنها تحميل كرده است: «پدرم نمي‌خواست درمان را ادامه دهد. مي‌گفت؛ نمي‌خواهم شما به دردسر بيفتيد، اما حالا با اصرار ما روند درمان را شروع كرده‌اند.»
«محمدرضا» بعد از دو ماه دوندگي درنهايت مجبور شده براي انجام آزمايش پدر از همدان به تهران مراجعه كند تا پت‌اسكن را در بيمارستان طالقاني براي پدر انجام دهند. او مي‌گويد؛ اين وقفه دو ماهه كه به خاطر نبود دارو اتفاق افتاده، باعث شده است كه حال پدرش روز به روز بدتر شود؛ «هزاران بيمار در شرايط بدتري قرار دارند، اما كسي پاسخگو نيست. متاسفانه هزينه‌ها هم بالاست و متاسفانه هر كسي كه پول نداشته باشد بايد منتظر مرگ باشد. در اين شرايط بيمار هم از سوي برخي بيمارستان‌ها درك نمي‌شود، مخصوصا اگر در شهرستان باشد مدام بايد در رفت و آمد باشد.»
روايت مونا فرجاد از تلاش كادر درمان
و كمبود امكانات
«مونا فرجاد» در هفته‌هاي گذشته نسبت به نبود اين دارو گلايه كرده و در صفحه شخصي خود در اينستاگرام نوشته بود: «لطفا با دقت هزار بار از روي آن بخوانيد. كساني كه خود يا عزيزشان بيماري سرطان دارند، مي‌دانند چه آزمايش مهم و گراني براي ادامه روند درمان اين بيماري است. در ايران چند مركز درماني محدود اين دستگاه را دارند كه مدتي است داروي آن موجود نيست. بيماران و خانواده‌هاي آنها سرگردان و چشم‌انتظار هستند تا دارو بيايد و اين آزمايش انجام شود. درد و رنج و نگراني از خود بيماري به كنار، بايد به آن اضطرابِ نبود دارو را هم اضافه كنيم. همه مي‌دانند كه چقدر زمان در روند درمان موثر است و نياز به هيچ سواد يا تخصصي در تشخيص اهميت زمان وجود ندارد.» او حالا در توضيح بيشتر به «اعتماد» مي‌گويد: «خواهرم براي ادامه درمان بايد پت‌اسكن بگيرد و دارو هم از طرف تاسيسات انرژي هسته‌اي دراختيار تعدادي از مراكز قرار مي‌گيرد، اما كمبود اين دارو كار درمان بيمار را با وقفه مواجه مي‌كند. بيمارستان خاتم‌الانبيا به ما وقت داده بودند اما ۲۴ ساعت قبل اعلام كردند داروي پت ندارند و بايد صبر كنيم تا دارو به دست‌شان برسد و آزمايش انجام شود. بعد بيمارستان امام‌خميني اقدام كرديم كه وقت دادند، اما منوط به اينكه دارو داشته باشند تا آزمايش انجام شود. روزي هم كه نوبت ما رسيد، دارو نيامده بود و نتوانستند آزمايش را انجام دهند درحالي كه در بيماري سرطان اين آزمايش يك موضوع حياتي است. بعد براي بيمارستان مسيح دانشوري وقت گرفتم و از آنجايي كه دارو همانجا توليد مي‌شود، پت‌اسكن انجام شد. تجربه ما براي داروي به اين حساسي اين بوده است. ما بهترين دكترهاي دنيا را در ايران داريم و تشخيص‌شان خيلي درست است. اين حرف‌هاي من دليل بر اين نيست كه كادر درمان كوتاهي مي‌كنند، آنها به بهترين شكل كار خود را انجام مي‌دهند اما فكر مي‌كنم ما مشكل امكانات پزشكي و دارو داريم. يكسري از افراد در اينستاگرام به من حمله مي‌كنند كه فلان كشور هيچ چيز ندارد، بله شايد نداشته باشد اما ما سرزمين ثروتمندي هستيم و تمام خاك اين مملكت طلاست. آدم را متهم مي‌كنند درحالي كه اين حرف‌ها گناه نيست و گفتن از اين مشكلات حق من است به عنوان يك شهروند. ما چرا نبايد بهترين امكانات را داشته باشيم، وقتي پزشك‌هاي خوب و اين كادر درمان بي‌نظير را داريم.» او هم معتقد است كه وقفه در اين آزمايش در روحيه بيمار تاثير زيادي دارد: «اين سردرگمي كه حالا چه مي‌شود و اگر نتوانيم آزمايش بگيريم و ندانيم چه اتفاقي در بدن بيمارمان رخ مي‌دهد، بايد چه كار كنيم. اين كابوس شبانه تك‌تك اعضاي اين خانواده بود كه به روي همديگر هم نياوردند. اين بيماري به اندازه كافي هزينه سنگين دارد و درمان آن سخت است. بيمار هم به اندازه كافي درد و سايد افكت‌ها را تحمل مي‌كند و نگران آينده نامشخص هم هست، حالا فكر كنيد، فرد ببيند آزمايش هم نمي‌تواند انجام دهد. در خارج اين‌طور نيست و يك آزمايش خون كلي زمان‌بر است و چقدر خوب است كه اينجا هر وقت بخواهيد مي‌توانيد آزمايش بدهيد و وضعيت بيماري را چك كنيد؛ در چنين مملكتي كه اين‌قدر سريع مي‌توان به داد بيمار رسيد و درمان كرد، اين مسائل در كار وقفه مي‌اندازد.»
كمبود‌ها در تجويز پزشك و پروسه درمان اختلال ايجاد مي‌كند
كمتر پزشكي تمايل دارد در اين باره صحبت كند. دليل اين عدم تمايل هم بر كسي پوشيده نيست. اما «دكتر سحر توكلي»، از متخصصان هماتولوژي و آنكولوژي در اين باره سخن گفت. او كه عضو اصلي هيات‌مديره خيريه محمدحسين رضوي است، وقفه‌هاي طولاني براي انجام آزمايش بيماران را تاييد كرده و به «اعتماد» مي‌گويد كه طولاني شدن زمان انجام اين آزمايش، منجر به اختلال در روند درمان مي‌شود و بيمار را دچار نگراني مي‌كند. دكتر توكلي در ابتدا درباره پت‌اسكن توضيحاتي را ارايه كرد: «اين دستگاه در واقع اسكن پيشرفته‌اي است كه با راديو داروها انجام مي‌شود كه با اسكن‌هاي معمولي متفاوت است و در واقع تفاوت آن در ماده حاجبي است كه به بيمار تزريق مي‌شود يا بايد به صورت خوراكي مصرف شود. اين ماده، قدرت توزيع و اشعه راديواكتيو دارد و وقتي به مريض تزريق مي‌شود به قسمت‌هايي مي‌رود كه توليد سلول تومور داشته باشد و توسط آن جذب مي‌شود و درنهايت اشعه ساطع مي‌كند. اين راديوداروها در ايران ساخته مي‌شود و ظاهرا ايران در آن به خودكفايي رسيده است، اما روند ساخت و توزيع آن در مراكز پزشكي هسته‌اي، بسيار چالش‌برانگيز است.» او تاكيد مي‌كند كه علت كمبود را نمي‌داند اما به عنوان كسي كه بيماران سرطاني زيادي را تحت نظر دارد به دفعات مشاهده كرده است كه بيماران در اين زمينه دچار مشكل شده‌اند: «اين آزمايش زياد استفاده مي‌شود و شايد تا همين سه، چهار سال پيش، به دليل نبود همين راديوداروها، پت‌اسكن زياد براي تشخيص استفاده نمي‌شد، اما الان زياد استفاده مي‌شود. پت سي‌تي‌اسكن جزو اولين تصويربرداري‌هايي است كه براي برخي سرطان‌ها مانند سرطان لنفوم هوچكين، اساس درمان است، يعني درمان بايد صرفا براساس نتيجه پت سي‌تي‌اسكن انجام شود. براي چنين بيماري بايد ميزان پيشرفت بيماري، پاسخ به درمان و نتيجه نهايي درمان را ارزيابي كنيم و در پروسه درمان نياز است كه بيمار در سه نوبت پت سي‌تي‌اسكن انجام دهد؛ شروع درمان، وسط درمان و انتهاي درمان. فرض كنيد براي بيمار پت سي‌تي‌اسكن تجويز كرده‌ام بعد او به مراكز مراجعه مي‌كند و به او مي‌گويند برو، يك ماه و نيم ديگر بيا چون داروي ماده حاجب نيست و نمي‌توانيم اين آزمايش را انجام دهيم. اين موضوع بارها براي بيماران سرطاني ما پيش آمده است. در واقع محدوديتي كه به عنوان متخصصين و فوق تخصصين آنكولوژي در اين زمينه احساس مي‌كنيم، كمبود اين راديوداروها است كه منجر به تاخير مراكز در انجام پت سي‌تي‌اسكن، طبق زمان‌بندي و نياز بيمار مي‌شود. اين اتفاق، اختلال زيادي در روال درمان بيمار ايجاد مي‌كند.» اين پزشك متخصص در توضيح بيشتر از سرطان لنفوم هوچكين مي‌گويد كه در اين بيماري، درمان و شيمي‌درماني بايد ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از تشخيص آغاز شود: «انتظار دارم كه بيمار، جواب پت‌اسكن را سريع بياورد و بعد درمان را شروع كنم، اما بيماري كه بايد سريع درمان را شروع كند، مجبور است دو هفته در نوبت آزمايش باشد و در بهترين حالت اين زمان ۷ تا ۱۰ روز است. سه ماه بعد از درمان هم بايد دوباره براي بررسي اثرگذاري درمان، پت سي‌تي‌اسكن انجام دهيم تا ببينيم آيا در نقاطي كه قبلا جذب وجود داشت شرايط بهتر و جذب كم شده يا نه. بهترين زمان بعد جلسه چهارم يا پنجم شيمي‌درماني است. دوباره بيمار را براي پت سي‌تي‌اسكن مي‌فرستم اما باز هم مريض مي‌گويد به من گفتند دو ماه ديگر بروم. اينكه نمي‌شود، من الان بايد تكليفم براي ادامه درمان روشن شود و ببينم آيا بدن به درمان جواب داده يا نه. اگر بدن به درمان جواب نداده باشد بايد لاين درمان را عوض كنم و اين ماجرا اختلال زيادي ايجاد مي‌كند بنابراين پزشك مجبور است بدون توجه به گايد لاين‌ها كار را انجام دهد تا زماني كه بيمار نتيجه پت‌اسكن را بياورد.» در اين ميان گاهي جواب پت‌اسكن‌ها زماني به پزشكان مي‌رسد كه كار از كار گذشته يا مثلا بررسي متخصص بر اساس نتيجه پت‌اسكن نشان مي‌دهد كه پيشروي بيشتر بوده و درمان دو جلسه اضافه تجويز شده است؛ «به دفعات پيش آمده كه بيماران ما وقت پت سي‌تي‌اسكن مي‌گيرند، اما نوبت‌شان بعد از مدتي، لغو مي‌شود. اگرچه در حال حاضر كمي شرايط بهتر شده است، اما در دو، سه ماه گذشته اين موضوع بيشتر بود و اخيرا فكر مي‌كنم مساله رفع شده است اما باز هم معضل كمبود دارو وجود دارد. شايد هم گاهي دستگاه‌ها خراب مي‌شوند و كار مريض‌ها عقب مي‌افتد و نوبت‌ها كنسل مي‌شود ولي فكر مي‌كنم دليل اصلي، كمبود راديو داروهاست.» او بارها بي‌قراري و نگراني بيماران را در پروسه طولاني اين آزمايش ديده است؛ شرايطي كه در آن بيمار فكر مي‌كند بيماري به اين مهمي كه قرار بود طبق پروتكل منظم درمان شود، طبق آن پيش نمي‌رود و بايد براي دريافت نوبت آزمايش تشخيصي آن دوندگي‌هاي زيادي داشته باشد؛ «در اين شرايط ميزان آشفتگي بيماران را مي‌توانيد، مشاهده كنيد. چنين بيماري كه براي تهيه دارو مشكل دارد و همچنين با حجم زيادي از عوارض درگير است، تازه بايد براي چنين موضوع ساده‌اي كه در واقع اطمينان به پروسه درمان او را بيشتر مي‌كند هم نگران باشد. فرد با يك بيماري مهلك روبه‌رو است و تازه اگر همه‌چيز خوب پيش برود، با درصد اطمينان ۵۰درصدي شايد درمان شود، اما مي‌بيند درمان، طبق چه پروسه‌اي پيش مي‌رود. از شرايط كشورهاي ديگر در اين زمينه چندان اطلاعي ندارم، اما قطعا شرايط‌شان بهتر است چون ما طبق گايدلاين‌هاي امريكايي و اروپايي رفتار مي‌كنيم و هر روز مي‌بينيم كه نتايج بيماري‌هاي‌شان را براساس پت‌اسكن گزارش مي‌كنند و اين كار به طور روتين انجام مي‌شود. قطعا بحث تجهيزات پزشكي و تصويربرداري در كشورهاي مدرن با ما فاصله زيادي دارد چون چنين تجهيزاتي نياز به دانش، مدرنيته و امكانات قوي مالي دارد و همه اين موارد به امكانات و سرانه كلي درآمد آن كشور برمي‌گردد كه از آن استفاده مي‌كند.»
جزيياتي درباره پت‌اسكن و نحوه ساخت آن
اين راديوداروها به كمك يك شتاب‌دهنده تحت عنوان سيكلوترون توليد مي‌شوند كه در حال حاضر چهار دستگاه از آن در كل كشور فعال است؛ سيكلوترون سازمان انرژي اتمي در سايت البرز، سيكلوترون شيراز بيمارستان قلب كوثر، سيكلوترون بيمارستان مسيح دانشوري تهران سيكلوترون بيمارستان رضوي مشهد و البته به اينها يك سيكلوترون كوچك در بيمارستان پيام كرج هم اضافه شده است. با وجود اينكه 5-4 مركز براي ساخت اين دارو وجود دارد، اما تنها سيكلوترون دو مركز نخست با توان توليد بالا به چند مركز خدمات ارايه مي‌كند. بنابراين در كل كشور تنها يك سيكلوترون فعال نيست، اما بيشترين ميزان توليد با اختلاف زياد، توسط سازمان انرژي اتمي انجام مي‌شود و در آينده نزديك، يك سيكلوترون ديگر هم به چرخه اضافه مي‌شود تا روند توليد، سرعت بيشتري پيدا كند. عمر كوتاه و ۱۱۰ دقيقه‌اي اين دارو، امكان واردات آن را غيرممكن مي‌كند، چراكه پس از گذشت زمان مورد نظر، ميزان راديودارو به نصف كاهش مي‌يابد به عنوان مثال اگر هشت دوز دارو توليد شود، حدود شش ساعت بعد فقط يك دارو باقي مي‌ماند. توليد دارو در كمتر از سه ساعت انجام مي‌شود و كل فرآيند آن مكانيزه است؛ سال ۱۳۹۹ حدود هفده هزار دوز، سال بعد حدود بيست هزار دوز و سال گذشته نيز حدود بيست و شش هزار دوز دارو توليد شده و امسال نيز توليد آن طبق پيش‌بيني‌ها به بيش از سي هزار دوز دارو خواهد رسيد. اين دارو طي يك فرآيند بسيار منسجم و برخط با دو ساعت پرتودهي در شتاب‌دهنده، سپس حدود نيم ساعت توليد ماژولار و پس از آن تقسيم دارو انجام مي‌شود و كل زمان توليد، كمتر از سه ساعت است. يك منبع آگاه«اعتماد» در حوزه راديو داروها در توصيف روند توليد دارو مي‌گويد: «اين دستگاه‌هاي شتاب‌دهنده، تجهيزات بسيار پيچيده و گران‌قيمتي هستند كه مي‌بايست به‌طور مستمر تحت تعميرات دوره‌اي مختلف قرار بگيرند، هفته گذشته يك قطعه در سيكلوترون دچار مشكل شد كه به‌رغم چالش‌هاي موجود در كمترين زمان ممكن از خارج از كشور تامين و با تلاش شبانه‌روزي متخصصين صنعت، تعميرات انجام پذيرفت و دستگاه به چرخه توليد بازگشت، هر چند بايستي توجه داشت تعميرات براي تمام تجهيزات وجود داشته و بخشي از فرآيند به حساب مي‌آيد، لكن اين دستگاه بايد در كمترين زمان و بهترين وجه انجام شود كه تاكنون هم با تلاش دست‌اندركاران چنين بوده است.»
قطعات اين دستگاه را تحريم هستيم
«امين مختاري»، مسوول بخش پزشكي هسته‌اي بيمارستان شريعتي هم توضيحات كاملي درباره اين موضوع ارايه مي‌كند. او به «اعتماد» مي‌گويد: «ما براي انجام پت‌اسكن، نيازمند راديوداروي FDG هستيم كه توليد آن توسط شركت پارس ايزوتوپ كه زير مجموعه سازمان انرژي اتمي است، تامين و تحويل داده مي‌شود. از ميان ۴ سيكلوترون فعال در كشور، عمده نياز كشور از مركز فعال در كرج تامين مي‌شود. هفته گذشته بيمارستان شريعتي و كل مراكزي كه از مركز فعال در كرج، دارو دريافت مي‌كردند، به مدت سه روز با مشكل مواجه شدند. اين خط، جزو محدود خط‌هايي است كه قابليت گرفتن GMPبين‌المللي را دارد، بسيار منظم و دقيق، با تكنولوژي پيشرفته و به‌روز است، آن‌هم در شرايطي كه ما تحريم هستيم. اين دستگاه يك شتاب‌دهنده امريكايي است كه ديگر به ايران فروخته نمي‌شود، اما مانند تمام دستگاه‌ها به طور سالانه به سرويس دوره‌اي نياز دارد و مثل هر ماشين ديگري، اگر سرويس نشود، دچار مشكل مي‌شود. ما هم البته به علت شمار زياد تقاضا به شركت ايزوتوپ فشار مي‌آوريم كه توليد را به صورت مداوم انجام دهد و كار متوقف نشود، آنها هم با تلاش شبانه‌روزي اين كار را انجام مي‌دهند. ما قطعات اين دستگاه‌ها را تحريم هستيم، حتي نقشه‌ها و پروتكل‌هاي سرويس آن را به شركت نداده‌اند اما آنها، تمام متخصصان داخلي را جذب كرده‌اند، نقشه در آورده‌اند، قطعه مي‌سازند، سرويس مي‌كنند و كارشان شبانه‌روزي است. در هفته گذشته كه مشكل ايجاد شد در واقع يكي از قطعات دستگاه به مشكل خورد كه بايد تامين مي‌شد و به واسطه تحريم، اين قطعات به ما داده نمي‌شود با وجود اين، درنهايت مسوولان شركت سه روزه مشكل را برطرف كردند.» البته بيمارستان شريعتي هم يك شتاب‌دهنده دارد كه از حدود ۱۳ سال پيش، كار نكرده اما اخيرا مشكلات آن با حمايت كارشناسان اين شركت حل شده و احتمالا تا ۲۰ روز ديگر وارد چرخه توليد راديودارو براي مصرف بيمارستان و سه زير مجموعه دانشگاه علوم پزشكي تهران مي‌شود تا كمي فشار از مركز فعال در كرج برداشته شود. از ميان بيمارستان‌هاي تهران، مسيح دانشوري هم اين دستگاه را در مجموعه داخلي خود دارد، اگرچه به گفته اين متخصص حوزه پزشكي هسته‌اي، هنوز هم به دليل ظرفيت پايين و گراني مواد اوليه، بخشي از نياز خود به اين راديودارو را از طريق شركت پارس ايزوتوپ دريافت مي‌كند. يكي از موضوعاتي كه به‌طور كلي بيماران و پزشكان متخصص از آن گلايه دارند، روند كند نوبت‌دهي است كه از نظر مختاري، به دليل امكانات است؛ «در حال حاضر ۱۸ مركز در كل كشور، دوربين پت‌اسكن دارند كه از ميان آنها ۱۲مركز فعال است. بقيه يا هنوز نصب نشده يا در حال نصب است بنابراين تعداد مراكز و دوربينها در برابر تقاضاي اساتيد و پزشكان كم است. اين مداليته تصويربرداري در دو سال اخير بيشتر رشد كرده و پزشكان نسبت به درصد بالاي اطمينان و تاثير آن در پروسه درمان، آگاه شده‌اند، بنابراين تجويز آن براي بيماران نيز بيشتر شده است. در كنار اين افزايش تقاضا، هزينه اين آزمايش هم از ارديبهشت ماه امسال تحت پوشش بيمه سلامت قرار گرفته است. تا پيش از آن بسياري از بيماران كه توان پرداخت هزينه را نداشتند، از خير آن مي‌گذشتند، اما حالا با استفاده از امكان صندوق بيماران صعب‌العلاج، هزينه‌هاي‌شان كاهش مي‌يابد بنابراين تعداد مراجعه‌كننده به مراكز بيشتر شده است.» او درنهايت مي‌گويد كه براساس تصويب در سال‌هاي گذشته، وزارت بهداشت قرار است تا پايان سال، تعداد دوربينها را به ۴۰ مورد برساند؛ قرار دادهايي با شركت‌هاي واردكننده بسته شده، چند مورد وارد شده و احتمالا با بالا رفتن تعداد دوربينها و در مدار آمدن سيكلوترون‌هاي موجود، اين مشكل كمتر خواهد شد.