هميشه فردوسي
محسن آزموده
بعضي چون استاد فقيد عليرضا شاپور شهبازي معتقدند كه اول بهمن‌ماه روز تولد حكيم ابوالقاسم فردوسي است. در تقويم رسمي اما 25 ارديبهشت را به عنوان روز بزرگداشت اين شاعر و انديشمند بزرگ ايراني در نظر گرفته‌اند. فرقي هم نمي‌كند. ياد كردن از فردوسي بزرگ به هر مناسبتي مغتنم و ارزشمند است، به‌ويژه در ميانه زمستان سرد كه شب‌هاي بلندش جان مي‌دهد براي شاهنامه‌خواني.
در ميان قله‌هاي شعر و ادب فارسي، فردوسي پاكزاد جايگاه ويژه‌اي دارد. او تنها شاعري يكه و حماسه‌سرايي بي‌مانند نيست و يگانه شاهكارش يعني شاهنامه، تنها يك كتاب شعر نيست. اين سخن به معناي انكار اهميت و ارزش شاعرانگي نيست. شعر در معناي فلسفي آشكار كردن هستي و به بيان آوردن حقيقت است. شاعر واقعيت پوشيده و پنهان را آشكار مي‌سازد و هستي را از كتم عدم به منصه‌ظهور مي‌رساند. شاعر به كاربران يك زبان، گفتن و نوشتن و سخن گفتن مي‌آموزد، با ناميدن هستي و هستنده‌ها.
از اين منظر، ابوالقاسم فردوسي بيش و پيش از هر چيز شاعري است كه با كتاب عظيمش، زبان فارسي به عنوان يكي از «روشني‌گاه»ها (Lichtung) را اعتلا بخشيده و بدين طريق امكان آشكارگي هستي از خلال اين زبان را امكان‌پذير ساخته. شاهنامه فردوسي، نمونه اعلاي تحقق زبان فارسي است، كاخ شكوهمند و سترگي با جزيياتي خيره‌كننده كه آجرهايش، واژگان و تعابير اين زبان است و ملات و ستون‌ها و چارچوب‌بندي‌اش، نظم استوار فردوسي كه با تمثيل‌ها و تصويرپردازي‌ها و استعاره‌هاي بديع و صناعت‌هاي ادبي و زباني آراسته شده.
اما شاهنامه فقط كتاب شعر نيست و هنر فردوسي تنها در بلاغت او خلاصه نمي‌شود. شاهنامه فردوسي كتاب تاريخ است، خاطره مردماني كه در پهنه‌اي گسترده با نام ايران زندگي مي‌كنند. فردوسي در اين كتاب، خاطرات و يادها و حماسه‌ها و تژادي‌هاي اين مردم را با بياني فاخر و محكم روايت كرده و آنها را ازخطر نسيان و خودفراموشي نجات داده است. تاريخ‌نويسي فردوسي قطعا به‌شيوه تاريخ‌نگاري مدرن نيست، حتي با شيوه مالوف تاريخ‌نگاري طبري و بيهقي و جويني و خواجه رشيدالدين فضل‌الله نيز متفاوت است. تاريخ شاهنامه، از جنس تاريخ‌هاي مدرن يا نقل رويدادها و وقايع در تاريخ‌نگاري پيشامدرن نيست. توضيح تفصيلي در مجال مختصر كنوني امكان‌پذير نيست. تنها اشاره مي‌كنيم كه فردوسي مجموعه‌اي از باورها، آمال، آرزوها، احساسات، اسطوره‌ها، افسانه‌ها و انديشه‌هاي ايرانيان پيش از اسلام را كه در طول قرون در قالب خداينامه‌ها به زبان پهلوي نوشته شده، در روايتي منسجم و داستان‌وار به رشته تحرير در آورده و چنانكه اساتيدي چون جلال خالقي مطلق نشان داده‌اند، در اين روايتگري تمام كوشش خود را كرده تا ضمن بيان زيبا و شيوا و پركشش، به منابع خود پايبند بماند.
از اين ديدگاه نيز كار حكيم پارسي‌گو در حفظ ميراث فكري و فرهنگي ايرانيان كاري ماندگار و حايز اهميت است. امروز شاهنامه فردوسي، يكي از اصلي‌ترين منابع محققان حوزه‌هاي تاريخ، جامعه‌شناسي، فلسفه، اسطوره‌شناسي، باستان‌شناسي و ... براي واكاوي جهان فكري و فرهنگي ايراني است. از اين حيث، نكوداشت حكيم ابوالقاسم فردوسي، به معناي خواندن و بازخواني چند باره شاهكار او و تامل در سويه‌ها و ابعاد متكثر اين اثر، نيازمند هيچ مناسبت و توجيهي نيست و براي يك فارسي زبان يا يك شيفته اين زبان، همه روزها، روز فردوسي است.