جست‌و جوي‌كليد برجام در هتل كوبرگ

سارا معصومي 

رايزني‌ها براي احياي توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+4 و ايالات متحده همچنان در هتل كوبرگ در پايتخت اتريش ادامه دارد. پس از نخستين جلسه كميسيون مشترك برجام در روز دوشنبه، كارگروه‌هاي تحريم و هسته‌اي در روزهاي سه‌شنبه و چهارشنبه تشكيل جلسه داده و خواهند داد و نتيجه كار اين كارگروه‌هاست كه مسير پيش روي مذاكرات را مشخص خواهد كرد. آيا هيات‌هاي مذاكره‌كننده با تداوم اقامت در وين به رايزني‌ها ادامه خواهند داد يا به سنت 6 دور قبل رايزني‌ها به منظور انجام مشورت در پايتخت‌ها، متوقف خواهد شد؟ 

مجموع اظهارنظرها پس از جلسه كميسيون مشترك برجام حس مثبتي را درباره روند جاري در فضاي رسانه‌اي پخش كرد. انريكه مورا، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا، ميخاييل اوليانوف، نماينده روسيه در اين مذاكرات و البته علي باقري كني، معاون سياسي وزير خارجه ايران با جمله‌بندي‌هاي متفاوت، نشست را مفيد و سازنده توصيف كردند. دو نكته كه در موضع‌گيري‌هاي هر سه نفر مورد اشاره قرار گرفت، اين بود كه مذاكرات براي احياي برجام در دولت جديد ايران بر بستر 6 دور مذاكره پيشين ادامه خواهد يافت و البته كارگروه‌هاي تحريم و هسته‌اي هم به فاصله يك روز تشكيل جلسه خواهند داد. 
نتيجه اين نشست به گونه‌اي بود كه هم رييس هيات مذاكره‌كننده ايراني در جمع خبرنگاران تشكل جلسه كارگروه تحريم پيش از جلسه كارگروه هسته‌اي را موفقيتي براي هيات ايراني بداند و هم انريكه مورا و ميخاييل اوليانوف تشكيل كارگروه هسته‌اي را نشانه در مسير درست قرار گرفتن مذاكرات به‌‌رغم اظهارنظرهاي پيشين هيات ايراني -مبني بر اينكه در وين صرفا درباره لغو تحريم گفت‌وگو خواهيم كرد- بدانند. 

ماحصل 6 دور مذاكره؛ پيش‌نويس يا توافق؟
نخستين دور نشست كميسيون مشترك برجام در دولت سيزدهم در حالي برگزار شد كه هيات ايراني تا پيش از اين جلسه كم و بيش موضع خود درباره نقطه شروع مذاكرات را مبهم نگه داشته بود. هر چند كه حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه ايران اعلام كرده بود كه ما از نقطه بن‌بست به مذاكرات وارد نمي‌شويم اما 1+4 در 3 ماهه اخير همواره بر اين نكته اصرار داشتند كه مذاكرات بايد از همان نقطه‌اي كه در دور ششم متوقف شده آغاز شود.  بر همين اساس ميخاييل اوليانوف در چند رشته توييت پس از پايان جلسه تكرار كرد كه «هفتمين دور» از نشست كميسيون مشترك برگزار شده تا به نوعي موضع روسيه درباره ضرورت ادامه روند آغاز شده از فروردين ماه 1400 را به تصوير كشيده باشد.  در ميانه اين بحث‌ها و در حالي كه در فضاي رسانه‌اي و مجازي موافقت ايران با بستر قرار دادن نتيجه 6 دور مذاكره پيشين به سوژه‌اي براي بحث تبديل شده بود، علي باقري، معاون سياسي وزير خارجه در گفت‌وگو با خبرنگاران در اين باره توضيحاتي ارايه كرده و گفت: آن چيزي كه از ۶ دور گذشته گفت‌وگوها پيش روي ماست يك پيش‌نويس است نه يك توافق، پيش‌نويس محل مذاكره است به همين جهت تا وقتي راجع به همه ‌چيز توافق صورت نگيرد، درباره هيچ چيز توافق نشده است. بر اين اساس همه مباحثي كه در ۶ دور گفت‌وگوهاي وين به جمع‌بندي رسيده قابل مذاكره است و اين مورد اذعان همه طرف‌هاي گفت‌وگو در نشست هم بود. در مقايسه با 6 دور پيشين مذاكرات قاعدتا تغييرات شكلي و محتوايي در مسير مذاكرات بايد انجام شود.
به گزارش «اعتماد»، در نتيجه 6 دور مذاكره ميان ايران و 1+4 به شكل مستقيم و ايالات متحده به شكل غيرمستقيم بخش اعظمي از اختلاف‌ها ميان دوطرف براي آغاز مسير بازگشت به اجراي كامل برجام حل شده و به گواه نماينده روسيه نزد سازمان‌هاي بين‌المللي 90درصد مسائل در پايان دور ششم حل شده بود. اكنون بايد ديد كه آيا هيات جديد مذاكره‌كننده قصد دارد بحث در دو كارگروه تحريم و هسته‌اي را از پرانتزهاي باز مانده آغاز كند يا با اين استدلال كه متن‌هاي موجود پيش‌نويس بوده و قابل تغيير هستند به سراغ پرانتزهاي بسته هم خواهد رفت؟ طبيعي است كه در اين صورت بايد روند طولاني‌تري را براي به نتيجه رسيدن رايزني‌ها در وين درنظر گرفت. 

تداوم بدبيني به شانس احياي برجام 
با گذشت چند ساعت از پايان جلسه كميسيون مشترك، اندك اندك ديپلمات‌هاي اروپايي نيز در گفت‌وگو با خبرنگاران روايت خود از اين جلسه البته با شرط عدم افشاي نام را منتشر كردند. به عنوان نمونه يك ديپلمات اروپايي در گفت‌وگو با خبرنگاران ادعا كرد كه به‌‌رغم دو ساعت جلسه كميسيون مشترك برجام، ابهام درباره رويكرد هيات جديد مذاكره‌كننده ايران به قوت خود باقي است. اين مقام اروپايي گفت: مشخص نيست كه ايران در اين دور واقعا براي مذاكره به وين آمده يا به اين امر تظاهر مي‌كند؟ هيات مذاكره‌كننده ايران همچنان موضع حداكثري خود را حفظ كرده و از ادبيات منفي و ضدامريكايي استفاده مي‌كند. جلساتي كه در دو روز پيش رو برگزار خواهد شد، مي‌تواند به روشن‌تر شدن فضا كمك كند.  خبرگزاری رویترز نيز  عصر روز گذشته  به نقل از دیپلمات‌های ارشد اروپایی مدعی شد که قدرت‌های اروپایی هنوز منتظر دریافت پاسخ از سوی تیم ایران هستند که آیا می‌توانند مذاکرات را از نقطه پایانی آن در ماه ژوئن (دور ششم مذاکرات در دولت روحانی) از سر بگیرند یا خیر. طبق نوشته رویترز، دیپلمات‌ها در جریان یک نشست توجیهی گفته‌اند که بعد از گفت‌وگوهای آغازین با نمایندگان ایرانی در دور دوشنبه منتظر پرداختن به موضوعات اصلی هستند و اینکه تا اکنون بین ۷۰ تا ۸۰ درصد از روند تهیه پیش‌نویس مربوط به متن توافق انجام شده است. خوش‌بين يا بدبين؟ تا چه اندازه براي احياي برجام شانس قائل هستيد؟ اين پرسشي است كه در چند هفته اخير با توجه به وقفه 5 ماهه در مذاكرات و همچنين دور شدن هرچه بيشتر ايران از تعهدات هسته‌اي و باقي ماندن تحريم‌ها عليه تهران به‌كرات مطرح شده و تحليلگران و كارشناسان مسائل ايران نيز بسيار به آن پرداخته‌اند. پس از نشست كميسيون مشترك برجام و نخستين مذاكرات چندجانبه 1+4 با هيات جديد مذاكره‌كننده ايران اين سوال مهم‌تر به نظر مي‌رسد. اريك برور، تحليلگر و كارشناس ارشد مسائل خلع سلاح در واشنگتن در رشته توييتي در اين باره نوشت: من نسبت به شانس احياي برجام بسيار بدبين هستم. به‌رغم برگزاري نشست كميسيون مشترك من نشانه قوي براي خوش‌بين بودن نمي‌بينم. برخي تمايل ايران براي بحث در قالب كارگروه هسته‌اي در روز چهارشنبه را تحول مثبتي مي‌دانند اما من فكر مي‌كنم كه شايد تيم ايران به اين دليل مايل نبود در اين باره صحبت كند كه احساس مي‌كرد محدود كردن اين برنامه مي‌تواند كل مذاكرات را تحت‌الشعاع قرار بدهد. همزمان تعجب نمي‌كنم اگر ايران پس از جلسه كارگروه تحريم با اين ادعا كه پيشرفت در اين نشست كافي نبوده، اهرم فشاري براي خود تعريف كرده و گفت‌وگوها را به تاخير بيندازد. برخي هم موافقت ايران براي ادامه گفت‌وگوها بر بستر 6 دور مذاكره پيشين را يك پيروزي براي طرف مقابل ايران مي‌دانند اما ايران همزمان با اين اعلام موافقت گفته كه حساسيت‌هاي سياسي دولت جديد بايد در اين باره درنظر گرفته شود. نمي‌توانيم اهميت و وزن اين حساسيت‌هاي سياسي را ناديده بگيريم. مساله ديگر اين است كه ايران به خاطر گفت‌وگو درباره تحريم است كه با ادامه كار كارگروه هسته‌اي نيز موافقت كرد اما همچنان درخواست‌هاي خود را در بحث تحريم‌ها تكرار خواهد كرد. درخواست‌هايي كه بعضا فراتر از برجام هستند. به همين دلايل است كه مسير پيش رو را چندان مساعد نمي‌بينم. اين سوال از علي باقري، معاون سياسي وزير خارجه ايران در حاشيه نشست وين هم پرسيده شد و او در پاسخ گفت: ما در وين صرفا با 1+4 گفت‌وگو مي‌كنيم، ولي از آنجا كه اراده جدي براي مذاكره و آمادگي عملي براي دستيابي به توافق داريم، نسبت به آينده خوشبين هستيم، ولي چون اعتماد به طرف مقابل نداريم ساده‌انديش هم نيستيم. لورا روزن، خبرنگار ارشد امريكايي كه در 15 سال اخير مذاكرات هسته‌اي ايران را از نزديك دنبال كرده در اين باره نوشت: يكي از ديپلمات‌هاي درگير در نشست روز دوشنبه به من گفت كه در مجموع رايزني‌هايي كه تاكنون انجام شده بد نبوده اما پيش‌بيني مي‌شود كه دو روز سختي پيش رو باشد. ما به فردي نياز داريم كه اگر گفت‌وگوها به مشكل خورد مانع از فروپاشي آن شود. علي واعظ از گروه بين‌المللي بحران نيز مي‌گويد: عجيب نخواهد بود اگر هيات ايراني در نشست كارگروه تحريم بيشتر به بيان رويكرد و مواضع خود در اين مذاكرات بپردازد. مساله مهمي كه بايد منتظر ماند و ديد اين است كه آيا هيات مذاكره‌كننده ايران در ميدان عمل نيز به اين دور از نشست‌ها به چشم دور هفتم نگاه مي‌كند يا به دنبال آغاز سري جديدي از گفت‌وگوهاست.  رسانه امريكايي نيويورك تايمز نيز در گزارشي درباره آب و هواي مذاكرات در پاييز وين نوشت: «همه‌چيز در اتاق مذاكره خوب چيده شده بود اما فضا سرد بود. روز دوشنبه پس از 5 ماه وقفه، مذاكرات براي احياي برجام در محل تولد اين توافق يعني كاخ كوبرگ ازسر گرفته شد. حالا دولت محافظه‌كارتري در ايران قدرت را در دست دارد كه مي‌گويد تمام تحريم‌ها بايد لغو شوند و البته كه اين اظهارنظر مذاكره‌كنندگان غربي را نگران كرده است. با وجود اين فضا، مذاكره‌كنندگان تلاش كردند در نخستين دور ازسرگيري مذاكرات خوش‌بين باشند.»
اين روزنامه امريكايي در بخش ديگري از اين گزارش نوشت: «يك مقام ارشد اروپايي كه خواست نامش فاش نشود گفت مذاكره‌كننده ايران در اين نشست گفت در صورتي كه خواسته‌هاي ايران برآورده نشود، ايران برنامه هسته‌اي خود را شدت خواهد بخشيد.»

هشدار سناتور جمهوري‌خواه: 
برجام را دوباره پاره مي‌كنيم
«ايالات متحده به عنوان عضو سابق توافق هسته‌اي بايد تضمين بدهد كه دوباره از اين توافق خارج نخواهد شد.» اين جمله از زمان آغاز مذاكرات وين در نيمه فروردين ماه 1400 در دولت دوازدهم تا به امروز و واگذاري اختيار مذاكرات به تيم دولت سيزدهم مطالبه ايران از طرف مقابل بوده است. درحالي كه ارايه تضمين يكي از مواردي است كه علي باقري نيز بر آن تاكيد كرده، طرف امريكايي با اشاره به قوانين داخلي در اين كشور ادعا مي‌كند كه توان ارايه چنين تضميني را ندارد. روز گذشته همزمان با ازسرگيري مذاكرات در وين، تام كاتن سناتور جمهوري‌خواه كنگره امريكا كه مواضع بسيار تندي در قبال ايران دارد، گفت كه در صورت روي كار آمدن جمهوري‌خواهان، مجددا هرگونه توافق با ايران پاره خواهد شد. او در صفحه توييتر خود در اين خصوص نوشت: «توافق هسته‌اي (جو) بايدن-ايران حتي از آنچه قبلا حاصل شده بود بدتر خواهد بود و وقتي جمهوري‌خواهان (در امريكا) قدرت بگيرند، مجددا پاره خواهد شد.»
تام كاتن از جمله سناتورهاي جمهوري‌خواه تندرو كنگره امريكا بوده كه تلاش‌هاي زيادي براي لغو برجام انجام داده و طرح‌هايي را براي تشديد فشارها عليه جمهوري اسلامي ايران مطرح كرده است. تام كاتن، نماينده جمهوري‌خواه مردم ايالت آركانزاس در مجلس سناي امريكا كه اواسط اسفند ماه ۱۳۹۳ با سازماندهي نامه سرگشاده گروه ۴۷ نفره از سناتورهاي جمهوري‌خواه امريكا خطاب به رهبران ايران خبرساز شده بود. در آن نامه سناتورهاي امريكايي هشدار دادند كه هرگونه توافقي با ايران فقط تا پايان رياست‌جمهوري اوباما معتبر است. 
علي باقري، معاون سياسي وزير خارجه پس از پايان نشست افتتاحيه كميسيون مشترك برجام درباره مطالبه ايران براي دريافت تضمين گفت: اين يكي از موضوعات دستوركار كارگروه تحريم است. ما در نشست كميسيون مشترك برجام تاكيد كرديم كه بايد شاخص‌ها و معيارهايي كه جمهوري اسلامي ايران براي دستيابي به يك توافق نتيجه‌گرا، نتيجه‌بخش و پايدار مدنظر دارد، مورد توجه قرار بگيرد. تاكيد كرديم كه بايد الزامات مربوط به لغو تحريم‌ها به خوبي ديده شود و از جمله آن موضوع تضمين است كه بايد تضمين‌هايي دريافت كنيم كه دولت امريكا و ديگر دولت‌هاي عضو برجام نتوانند از توافق خارج شوند و اين تضمين در اختيار ايران باشد و همين‌طور تضمين درباره عدم اعمال تحريم جديد و همچنين عدم اعمال مجدد تحريم‌هاي گذشته و عدم استفاده از سازوكارهايي كه در توافق وجود دارد به اين معنا كه به هر بهانه‌اي نتوانند از اين سازوكارها استفاده كنند.

پاسخ ايران به احتمال طرح ايده توافق موقت: هرگز 
توافق موقت نيز يكي از سوژه‌هايي است كه در چند هفته اخير از سوي مقام‌هاي دولت جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده در ديدار با مقام‌هاي اسراييلي مطرح شده است. علي باقري در جمع خبرنگاران در پاسخ به اظهارات رابرت مالي درباره توافق موقت و اينكه آيا ايران توافق موقت را قبول دارد؟ گفت: اولا ما درباره مذاكرات جدي صحبت مي‌كنيم و دوم اينكه ما در وين فقط با 1+4 صحبت مي‌كنيم. وي درباره اظهارات انريكه مورا معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا مبني بر اينكه برداشتش از صحبت‌هاي هيات ايراني اين بوده كه برداشتن تحريم‌ها به صورت گام به گام بايد باشد، گفت: اصلا راجع به چنين چيزي بحث نشد و صحبتي در اين خصوص نشده است. ما يك موضعي داشتيم درباره تحريم‌ها و ثابت است و اينكه تحريم‌ها بايد يكجا برداشته شود. همزمان يك منبع ايراني در گفت‌وگو با شبكه الجزيره، ضمن تاكيد بر اينكه ايران توافق موقت در وين را نخواهد پذيرفت، گفت كه ايران در صورت شكست مذاكرات، گزينه‌هاي ديگري در دست دارد و اين موضوع را طرف‌هاي ديگر نيز مي‌دانند. او افزود: «هيچ چانه‌زني و بحثي درخصوص پرونده‌هاي سياسي و امنيتي در وين صورت نمي‌گيرد و اولويت فقط رفع تحريم‌هاست. پيشرفت در مذاكرات منوط به اين است كه طرف‌هاي مقابل تضمين‌هاي واقعي درخصوص رفع تحريم‌ها بدهند.»

بازي نخ‌نماي اسراييل همزمان 
با ازسرگيري مذاكرات در وين 
شامگاه دوشنبه در حالي كه فضاي رسانه‌اي درگير تحولات رخ داده در وين و پوشش موضع‌گيري‌هاي روساي هيات‌هاي مذاكره‌كننده بود، پايگاه امريكايي آكسيوس با انتشار گزارشي اختصاصي از بازي جديد اسراييل براي تخريب روند احياي برجام خبر داد. براساس اين گزارش كه خبرگزاري فارس آن را ترجمه كرده دو منبع امريكايي اعلام كردند كه اسراييل دو هفته پيش اطلاعاتي را با متحدان امريكايي و اروپايي به اشتراك گذاشته كه نشان مي‌دهد ايران گام‌هاي فني براي آماده‌سازي غني‌سازي اورانيوم تا غناي 90درصد را برداشته است. آكسيوس با انتشار اين خبر مدعي شد كه غني‌سازي 90درصد، ايران را به آستانه هسته‌اي شدن بسيار نزديك مي‌كند. غني‌سازي 90درصد به تنهايي براي ساختن سلاح هسته‌اي كافي نبوده و ايران نيز بارها اعلام كرده است كه هيچ قصدي براي ساخت سلاح هسته‌اي ندارد. منابع اطلاعاتي اسراييل مدعي شده‌اند كه ايران به يك يا دو سال براي دستيابي به نيازمندي‌هاي فني اضافي براي ساخت سلاح هسته‌اي فاصله دارد. براساس اطلاعاتي كه توسط تل‌آويو با واشنگتن به اشتراك گذاشته شده، ايران مقدماتي را فراهم كرده كه به اين كشور اجازه مي‌دهد در صورتي كه تصميم بگيرد طي چند هفته غني‌سازي 90درصد را آغاز كند. كارشناسان اطلاعاتي اسراييلي ارزيابي كرده‌اند كه ايران مي‌تواند اين گام را با هدف دستيابي به اهرم فشاري در گفت‌وگوهاي وين، اتخاذ كند. منبع امريكايي اضافه كرد كه اسراييل اطلاعات ديگري را به اشتراك گذاشته كه نشان مي‌دهد تمايل ايران براي ايجاد اهرم فشار در مذاكرات وين، مي‌تواند به اين موضوع منجر شود كه تهران به افزايش حملات عليه نيروها و منافع امريكا در منطقه از طريق گروه‌هاي نيابتي خود در يمن، سوريه و عراق بپردازد.
انتشار اين خبر با دو واكنش متفاوت روبه‌رو شد: برخي كارشناسان با همراهي با مفاد اين گزارش ادعا كردند كه زمان زيادي براي احياي برجام باقي نمانده و توسعه برنامه هسته‌اي ايران عملا از ارزش اين توافق از حيث منع اشاعه براي طرف مقابل ايران كاسته است. همزمان اين گزارش كه در آن خبري از اسناد مستدل و مستند براي اثبات ادعاي مطرح شده نيست بهانه‌اي شد تا اين طيف ضرورت تمديد تاريخ تعهدات هسته‌اي ايران در مذاكرات پيش رو را مطرح كنند. اقدامي كه فراتر از برجام به حساب مي‌آيد و ايران بارها اعلام كرده كه امكان ويرايش بندهاي برجام وجود ندارد. اما واكنش دوم كه قابل توجه بود به بازي تكراري اسراييل براي تخريب روند احياي برجام با انتشار اطلاعات نادرست اختصاص داشت. بسياري از كارشناسان و خبرنگاران اين حوزه تاكيد داشتند كه باز همزمان با تشديد تلاش براي احياي برجام، اسراييل بازي انتشار اطلاعات نادرست براي تحت‌الشعاع قرار دادن مذاكرات را آغاز كرد. مقام‌هاي اسراييلي در چند هفته اخير فاصله ديدار با مقام‌هاي اروپايي و امريكايي را كاهش داده و تلاش مي‌كنند يا روند احياي برجام را كلا تخريب يا زمان احيا را به تاخير بيندازند. پيش از اين نيز همزمان با آغاز نشست‌هاي وين در بهار سال جاري اسراييل اقدام به خرابكاري در تاسيسات هسته‌اي ايران كرده بود.  خبر اختصاصي آكسيوس اما ظاهرا نتوانست در مقطع كنوني تاثير مدنظر تل‌آويو را بر مذاكرات وين داشته باشد و سخنگوي وزارت خارجه امريكا دوشنبه شب به وقت تهران در واكنش به انجام دور اول مذاكرات براي احياي برجام گفت: بازگشت متقابل به برجام و پايبندي كامل به آن، بهترين گزينه موجود براي محدود كردن برنامه هسته‌اي ايران است. سخنگوي وزارت خارجه امريكا در ادامه مدعي شد كه رفع تحريم‌هاي ايران در طول مذاكرات در اولويت بوده است. سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا در پاسخ به گزارش آكسيوس مدعي شد: «ما به صراحت اعلام كرده‌ايم كه تداوم تشديد هسته‌اي ايران غيرسازنده است و با هدف اعلام شده اين كشور مبني بر بازگشت به پايبندي متقابل به برجام همخواني ندارد. تشديد تنش‌هاي هسته‌اي ايران هيچ اهرمي براي مذاكره در اختيار آن قرار نخواهد داد.»

لورا روزن، خبرنگار ارشد امريكايي كه در 15 سال اخير مذاكرات هسته‌اي ايران را از نزديك دنبال كرده در اين باره نوشت: يكي از ديپلمات‌هاي درگير در نشست روز دوشنبه به من گفت كه در مجموع رايزني‌هايي كه تاكنون انجام شده بد نبوده اما پيش‌بيني مي‌شود كه دو روز سختي پيش رو باشد.
علي واعظ از گروه بين‌المللي بحران نيز مي‌گويد: عجيب نخواهد بود اگر هيات ايراني در نشست كارگروه تحريم بيشتر به بيان رويكرد و مواضع خود در اين مذاكرات بپردازد. مساله مهمي كه بايد منتظر ماند و ديد، اين است كه آيا هيات مذاكره‌كننده ايران در ميدان عمل نيز به اين دور از نشست‌ها به چشم دور هفتم نگاه مي‌كند يا به دنبال آغاز سري جديدي از گفت‌وگوهاست.