درگيري‌ها در مرز جمهوري‌هاي آذربايجان و ارمنستان با دخالت روسيه متوقف شد
آتش‌بازي در يك سالگي آتش‌بس شكننده
شهاب شهسواري
شعله‌ور شدن مجدد آتش درگيري‌هاي ميان جمهوري‌هاي آذربايجان و ارمنستان باعث كشته شدن چندين نظامي از دو طرف شده است. در حالي كه مقام‌هاي دو كشور اعلام مي‌كنند روز سه‌شنبه با ميانجيگري روسيه، آتش‌بس در مرزهاي مشترك جاري شده است. به نوشته رسانه‌هاي روسيه، سرگئي شويگو، وزير دفاع روسيه روز سه‌شنبه در تماس تلفني با همتايان ارمني و آذربايجاني خود خواستار توقف فوري درگيري‌ها شده است. مقام‌هاي باكو مي‌گويند كه بر اثر درگيري‌هاي هفته جاري در مرز با ارمنستان 7 نظامي اين كشور كشته و 10 نفر ديگر مجروح شده‌اند. مقام‌هاي ارمنستان هم گزارش داده‌اند كه دست‌كم يك نظامي ارمنستان در درگيري‌هاي روز سه‌شنبه كشته شده است، 13 نظامي ارمنستان اسير و 24 نفر ديگر مفقود شده‌اند. باكو و ايروان، هر دو يكديگر را به آغاز دور جديد درگيري‌ها متهم مي‌كنند. نيكول پاشينيان، نخست‌وزير ارمنستان، روز دوشنبه ضمن بركنار كردن وزير دفاع پيشين اين كشور، مدعي شده بود كه نظاميان جمهوري آذربايجان با گشودن آتش به روي نيروهاي ارمنستان، آتش‌بس سال گذشته را نقض كرده‌اند. در برابر دولت جمهوري آذربايجان هم ارمنستان را به «اقدامات تحريك‌آميز در ابعاد بزرگ» متهم مي‌كند. درگيري‌هاي هفته جاري در مرز دو كشور، درست يك‌سال بعد از امضاي توافقنامه سه‌جانبه آتش‌بس با وساطت رييس‌جمهور روسيه، شديدترين درگيري‌ها ميان دو كشور از زمان جنگ سال گذشته محسوب مي‌شود. در جنگ 6 هفته‌اي سال گذشته كه به عقب‌نشيني گسترده نظاميان ارمنستان از مناطق اشغالي در خاك آذربايجان منجر شد، دست‌كم 6500 نفر از دو طرف جان خود را از دست دادند.
روز سه‌شنبه وزارت دفاع ارمنستان در بيانيه‌اي خبر داد كه بعد از ميانجيگري روسيه، توافق آتش‌بس جديدي به دست آمده و آرامش به مرزهاي دو كشور بازگشته است. در اين بيانيه آمده است: «با ميانجيگري طرف روسي، ساعت18:30دقيقه سه‌شنبه توافقي براي آتش‌بس در مرزهاي شرقي ارمنستان به دست آمد. شرايط در حال حاضر نسبتا آرام است.» در ادامه بيانيه وزارت دفاع ارمنستان آمده است كه يك نظامي ارمنستان در اين درگيري‌ها جان باخته است و همچنين «كنترل ارمنستان بر دو موضع نظامي از دست رفته است.» وزارت دفاع جمهوري آذربايجان نيز در بيانيه‌اي مدعي شده است: «نيروهاي ارمني به مواضع آذربايجان در منطقه كلبجر و لاچين حمله‌ور شده‌اند.» در ادامه اين بيانيه آمده است: «نيروهاي آذربايجان جلوي پيشرفت نظاميان ارمنستان را گرفته‌اند و تعدادي از نيروهاي نظامي ارمنستان را محاصره و اسير كرده‌اند.» در برابر وزارت دفاع ارمنستان دليل آغاز درگيري‌ها را تلاش نيروهاي آذربايجاني براي «ورود به مرزهاي ارمنستان» اعلام كرده است. نيكول پاشينيان روز دوشنبه در جلسه شوراي امنيت ملي ارمنستان، جمهوري آذربايجان را به «اقدام عليه تماميت ارضي ارمنستان» متهم كرده بود. به نوشته رسانه‌هاي ارمنستان، پاشينيان در اين جلسه گفته بود: «آذربايجان و نيروهايي كه از آن حمايت مي‌كنند، در تلاش هستند حاكميت، استقلال و تماميت ارضي ارمنستان را هدف قرار دهند.»
حمايت مجدد تركيه از جمهوري آذربايجان
همزمان با درگيري‌هاي روز سه‌شنبه در مرزهاي مشترك آذربايجان و ارمنستان، دولت تركيه از اقدامات جمهوري آذربايجان حمايت و ارمنستان را به اقدامات تحريك‌آميز در مرز متهم كرد. بر اساس گزارش ديلي‌صباح، روز سه‌شنبه خلوصي آكار، وزير دفاع تركيه در تماس تلفني با همتاي آذربايجاني‌اش ذاكر حسنف گفت‌وگو كرد. بر اساس بيانيه وزارت دفاع جمهوري آذربايجان، حسنف در اين گفت‌وگوي تلفني، وزير دفاع تركيه را در جريان درگيري‌هاي اخير در مرز دو كشور قرار داد و ادعا كرد كه «اقدامات تحريك‌آميز ارمنستان، دفع شده است.» در ادامه اين بيانيه آمده است: «شرايط در مرز جمهوري آذربايجان و جمهوري ارمنستان از عصر روز 16 نوامبر به حالت باثبات بازگشته است. اقدام تحريك‌آميز و ماجراجويي نظامي ارمنستان در مرزهاي ملي با شكست كامل مواجه شده است.» وزارت دفاع جمهوري آذربايجان تاكيد كرده است: «ما به شدت اقدامات تحريك‌آميز كينه‌ورزانه ارمنستان را محكوم مي‌كنيم. رهبري سياسي و نظامي ارمنستان، مسوول مستقيم تشديد تنش‌ها در منطقه و جلوگيري از اجراي كامل توافق سه‌جانبه است.»
درخواست ا رمنستان از روسيه
براي دخالت نظامي
روز سه‌شنبه مقام‌هاي ارمنستان، خواستار دخالت نظامي روسيه در درگيري‌هاي جاري بر اساس تعهدات پيمان سازمان امنيت جمعي شده بودند. آرمن گرگوريان، دبير شوراي امنيت ملي ارمنستان تاكيد كرد: «با توجه به اينكه تماميت ارضي ارمنستان مورد تهديد واقع شده است، از فدراسيون روسيه مي‌خواهيم كه براي حفظ تماميت ارضي ارمنستان وارد عمل شود.» دبير شوراي امنيت ارمنستان در مصاحبه با روزنامه روسي «كامرسانت»، كشورش را «شريك استراتژيك» روسيه خواند و گفت: مقام‌هاي ارمنستان از روسيه انتظار دارند به حل مسائل مربوط به اقدامات اخير جمهوري آذربايجان كمك كند. به گزارش فارس، دبير شوراي امنيت ارمنستان از روسيه خواست كه «از تماميت سرزميني ارمنستان حفاظت كند. يك درخواست مكتوب در حال تهيه و نگارش است.» به گفته اين مقام عاليرتبه امنيتي ايروان، «در حال حاضر نيروهاي مسلح آذربايجان در قلمروي سرزميني مستقل ارمنستان هستند. اين يك عمل تجاوزگرانه است. ارمنستان و روسيه سال ۱۹۹۷ توافق كردند كه در چنين مواردي به صورت متقابل به يكديگر كمك كنند به همين دليل ما از روسيه درخواست كرديم.» وي در پاسخ به سوال روزنامه كامرسانت مبني بر اينكه دقيقا چه انتظاري از روسيه درباره «كمك» داريد، گفت: «ما طرفدار حل اين موضوع از طريق ديپلماسي هستيم اما اگر حل آن از طريق ديپلماسي غيرممكن است، بايد اين موضوع با ابزار نظامي حل شود.»
آرمن گريگوريان با بيان اينكه اولويت ارمنستان براي درخواست كمك، روسيه و «پيمان امنيت دسته‌جمعي» (CSTO) است، گفت: «اما اگر تصميمي گرفته نشود، احتمالات ديگر را هم در نظر خواهيم گرفت.» او به روزنامه كامرسانت گفت: «به لطف مشاركت فعال طرف روسيه خصومت‌ها متوقف شده اما مشكل حل نشده است براي اينكه حضور نيروهاي مسلح آذربايجان در قلمرو مستقل ارمنستان همچنان ادامه دارد.» بر اساس گزارش رسانه‌هاي روسيه، روز سه‌شنبه ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در تماسي تلفني با نيكول پاشينيان، نخست‌وزير ارمنستان در خصوص درگيري‌هاي جاري گفت‌وگو كرده است. بر اساس بيانيه كاخ كرملين، دو طرف بر ادامه تماس‌ها در خصوص مساله توافق كرده‌اند. خبرگزاري اينترفكس هم گزارش داده است كه سرگئي شويگو، وزير دفاع روسيه در تماس‌هاي تلفني جداگانه با همتايان ارمني و آذربايجاني خود تماس گرفته و وعده داده است كه مسكو در كاهش تنش‌ها كمك كند. به گزارش خبرگزاري اسپوتنيك، وزارت دفاع روسيه اعلام كرد: ارمنستان و آذربايجان در نتيجه مذاكرات با سرگئي شويگو، وزير دفاع روسيه درگيري‌ها در منطقه كوه كيليسالي در مرز دو كشور را متوقف كردند. در بيانيه وزارت دفاع روسيه گفته شده است: «در نتيجه مكالمات تلفني طرف‌هاي آذربايجاني و ارمني اقداماتي را براي تثبيت اوضاع انجام دادند. در حال حاضر درگيري‌ها در منطقه كوه كيليسالي متوقف شده، وضعيت به حالت عادي بازگشته و تحت كنترل است.» پيش‌تر شويگو در گفت‌وگوي تلفني از استپان پاپيكيان و ذاكر حسنف همتايان ارمنستاني و آذربايجاني خود خواست تا از تشديد تنش دست بردارند.
ضرورت برگزاري نشست سه‌جانبه
ديميتري پسكوف، سخنگوي كرملين در گفت‌وگو با خبرنگاران در واكنش به درگيري‌هاي اخير ميان ارمنستان و آذربايجان گفت: «تشكيل يك نشست سه‌جانبه بين روسيه، ارمنستان و جمهوري آذربايجان ضروري است.» به گزارش ايسنا، سخنگوي رياست‌جمهوري روسيه افزود: «البته كه چنين گفت‌وگوها و تماس‌هايي ضروري خواهد بود، اما از طرفي توافق و آمادگي هر سه كشور نيز مهم است.» پسكوف افزود كه روسيه در خصوص درگيري مرزي اخير بين ايروان و باكو ابراز نگراني كرده است. ديميتري پسكوف اظهار كرد: «جنگ و درگيري اخير در مرز مساله‌اي جدي تلقي مي‌شود؛ اما به لطف تلاش‌ها و ميانجيگري‌هاي روسيه، مي‌توان گفت كه اين تنش‌ها و درگيري‌ها مهار شده است. روسيه همچنان به نقش خود در ميانجيگري بين ارمنستان و جمهوري آذربايجان ادامه خواهد داد.»
واكنش‌هاي بين‌المللي به درگيري‌ها
شارل ميشل، رييس شوراي اروپا، در واكنش به درگيري‌ها ميان آذربايجان و ارمنستان خواهان «آتش‌بس كامل» و «خويشتنداري» از سوي دو طرف شده است. شارل ميشل اعلام كرد كه در تماس‌هاي تلفني جداگانه با الهام علي‌اف، رييس‌جمهور آذربايجان و نيكول پاشينيان، نخست‌وزير ارمنستان گفت‌وگو كرده است. شارل ميشل در توييتي نوشت: «اتحاديه اروپا به همكاري با شركا براي غلبه بر تنش‌ها و بازگشت رونق به قفقاز جنوبي، متعهد است.»
فرحان حق، سخنگوي دبيركل سازمان ملل متحد نيز در واكنش به درگيري‌هاي مسلحانه در مرزهاي ارمنستان و آذربايجان، خواستار خويشتنداري طرفين شد. اين سخنگوي سازمان ملل متحد گفت: «ما از همه طرف‌ها مي‌خواهيم كه خويشتنداري كنند و هر نگراني باقيمانده را از طريق گفت‌وگوهاي مسالمت‌آميز حل و فصل كنند.» وزارت خارجه فرانسه هم با صدور بيانيه‌اي نگراني عميق خود از اين درگيري‌ها را اعلام كرد و خواهان رعايت توافق آتش‌بس نوامبر 2020 توسط همه طرفين شد.
وزير خارجه ايالات متحده امريكا، آنتوني بلينكن هم با انتشار پيامي در حساب كاربري خود در شبكه اجتماعي توييتر نوشته است: «ما نسبت به گزارش‌ها از درگيري ميان جمهوري آذربايجان و ارمنستان نگران شده‌ايم. از هر دو طرف مي‌خواهيم وارد تعامل سازنده و مستقيم براي حل همه مسائل باقيمانده، از جمله علامت‌گذاري مرزها شوند.»