پاكستان و روسيه گام به گام براي شناسايي و رسميت بخشيدن
به طالبان تلاش مي‌كنند
عبرت‌هاي ناتو
از جنگ افغانستان
شهاب شهسواري
افغانستان، نزديك به دو ماه بعد از خروج كامل نظاميان خارجي از اين كشور و سلطه كامل گروه شبه‌نظامي طالبان، همچنان يكي از عمده‌ترين دستور كارهاي امنيتي و ديپلماتيك در سراسر جهان است. از اسلام‌آباد تا بروكسل، موضوع افغانستان و طالبان، همچنان يكي از كليدي‌ترين بحث‌هاي روز است. يك روز بعد از نشست مسكو با حضور ۹ كشور منطقه و طالبان، در مورد افغانستان، پنجشنبه هفته جاري نيز افغانستان در ديگر پايتخت‌هاي جهان، از جمله در بروكسل، مقر ناتو، اسلام‌آباد پايتخت پاكستان و سوچي در روسيه، بحث اصلي بود. در اسلام‌آباد، پايتخت همسايه جنوبي افغانستان، وزير خارجه پاكستان، شاه محمود قريشي، روز پنجشنبه تصميم گرفت در سفري كه نخستين سفر در اين سطح از زمان به قدرت رسيدن طالبان در افغانستان است، به اين كشور سفر كند. در بروكسل، وزراي دفاع كشورهاي عضو ناتو، در نخستين روز نشست دوروزه خود مفصل در مورد درس‌هاي عمليات ۲۰ ساله مشترك در ناتو گفت‌وگو كردند و در سوچي، تفرجگاه كرانه درياي سياه روسيه، ولاديمير پوتين در يك نشست امنيتي بين‌المللي خبر داد كه روسيه به خارج كردن طالبان از فهرست گروه‌هاي تروريستي مي‌انديشد. اظهارات پوتين، اين گمانه را تقويت كرد كه ممكن است روسيه قصد داشته باشد، هماهنگ با پاكستان و چين، به سمت رسميت بخشيدن به حاكميت طالبان در كابل حركت كنند.
نخستين وزير خارجه در كابل پس از طالبان
اين نخستين‌بار نيست كه گروه شبه‌نظامي افراطي طالبان در افغانستان به قدرت مي‌رسد و نخستين‌بار هم نيست كه همسايه جنوبي افغانستان، براي به رسميت شناختن و مشروعيت بخشيدن بين‌المللي به اين گروه شبه‌نظامي افراط‌گرا، بي‌قراري مي‌كند. سال ۱۹۹۶، هنگامي كه طالبان بر افغانستان مسلط شد، پاكستان با همراهي امارات متحده عربي و پادشاهي عربستان سعودي، نخستين كشورهايي بودند كه حكومت تازه‌تاسيس اين گروه افراط‌گرا را به رسميت شناختند. ۱۵ اوت امسال نيز زماني كه طالبان بدون كوچك‌ترين مقاومتي از سوي نيروهاي حكومت پيشين، كابل را تصرف كرد، نخستين فردي كه براي هماهنگ‌كردن فعاليت‌هاي اين گروه به كابل سفر كرد، فائز حميد، مدير كل سرويس اطلاعات ارتش پاكستان ISI بود.
بعد از گذشت دو ماه از آن سفر حالا نوبت به يك مقام رسمي پاكستان رسيده است تا در سفري رسمي به كابل برود. وزير خارجه پاكستان، با همراهي فائز حميد كه آخرين روزهاي كار خود را در مقام رياست ISI مي‌گذراند، به كابل سفر كرده بود.
شاه محمود قريشي، وزير خارجه پاكستان گفته است كه دستور كار اصلي او در سفر به كابل، گفت‌وگو در مورد بازگشايي گذرگاه مرزي چمن، ميان افغانستان و پاكستان است كه در طول دو هفته گذشته بسته شده و باعث دردسرهايي براي كاميون‌داران و صادركنندگان پاكستاني شده است. شاه محمود قريشي در پايان ديدارهايش بيرون ارگ رياست‌جمهوري افغانستان به خبرنگاران گفت كه گفت‌وگوهاي خوبي در مورد عبور و مرور از اين گذرگاه مرزي با مقام‌هاي طالبان داشته است و يك هيات از طالبان به زودي به اسلام‌آباد سفر خواهند كرد تا بازگشايي اين گذرگاه مرزي نهايي شود. قريشي گفت: «گفت‌وگوهاي ما با رهبري طالبان بسيار جزيي بود و نخست‌وزير و تقريبا همه اعضاي كابينه طالبان در اين نشست حضور داشتند.»
اميرخان متقي، سرپرست وزارت خارجه امارت اسلامي (حكومت خودخوانده گروه شبه‌نظامي طالبان در افغانستان) در مقابل خبرنگاران تاكيد كرد كه گفت‌وگوهاي او با قريشي سازنده بوده است. وي گفت: «بسيار اميدواريم كه همه مسائل باقيمانده تجاري و بازرگاني ميان دو كشور خيلي زود حل‌و‌فصل و مرزها به زودي بازگشايي شود.»
درس‌هاي افغانستان براي ناتو
ژنرال لويد آستين، وزير دفاع ايالات متحده امريكا پنجشنبه و جمعه در بروكسل نخستين نشست حضور خود با وزراي دفاع كشورهاي عضو ناتو را برگزار كرد. هر چند موضوعاتي مانند رويارويي‌هاي اين پيمان نظامي- امنيتي با چين و روسيه از دستور كارهاي اصلي نشست بود، اما اظهارنظرها و گفت‌وگوهاي روز اول نشست وزراي دفاع ناتو، بيش از هر چيز به عمليات دو دهه‌اي اين سازمان در افغانستان بود. لويد آستين در ديدار با ينس استولتنبرگ، دبير كل ناتو، در مورد همكاري‌هاي امريكا و ناتو در خصوص افغانستان رايزني كرد. استولتنبرگ در سخناني قبل از آغاز نشست دوروزه وزراي دفاع ناتو گفت كه اين سازمان از طريق ديپلماتيك همچنان به تلاش‌هاي خود براي تبديل‌نشدن افغانستان به محلي براي تجمع و عمليات گروه‌هاي تروريستي ادامه مي‌دهد. موضوع اصلي گفت‌وگوهاي جلسه حضوري روز پنجشنبه وزراي دفاع كشورهاي عضو پيمان آتلانتيك شمالي (NATO) رويكرد و شمايل اين پيمان بعد از پايان يافتن جنگ در افغانستان و عبرت‌هاي اين جنگ براي ناتو و اعضاي آن بود. به گزارش واشنگتن‌پست، دولت بايدن در طول ماه‌هاي گذشته به دليل عقب‌نشيني پرهرج‌و‌مرج و بدون هماهنگي از اين جنگ ۲۰ ساله از سوي همپيمانان خارجي مورد انتقاد قرار گرفته است.
در طول هفته‌هاي گذشته گزارش‌هايي از نارضايتي اعضاي ناتو با روش عقب‌نشيني امريكا از افغانستان منتشر شده بود، از جمله اينكه برخي از كشورها از فقدان هماهنگي كافي با شركايي كه در طول دو دهه با اين عمليات همكاري كرده بودند، شكايت‌هايي مطرح كرده‌اند. روز پنجشنبه، ينس استولتنبرگ، دبير كل ناتو در جمع خبرنگاران هرگونه اختلاف‌نظر ميان امريكا و ديگر اعضا را رد كرد. استولتنبرگ با اشاره به اينكه امروز بايد نگاه ناتو «به درس‌هاي عبرت» از افغانستان باشد، گفت: «پايان حضور نظامي در افغانستان بعد از گفت‌وگوهاي طولاني ميان همه متحدان و با تصميم جمعي اتفاق افتاد.»
به گزارش پايگاه خبري ميليتاري، دبير كل ناتو تاكيد كرد كه نحوه پايان يافتن بزرگ‌ترين عمليات اين سازمان، نشان داد كه چالش‌هاي چنين تلاش‌هايي را نبايد دست‌كم گرفت. استولتنبرگ در اين خصوص به خبرنگاران گفت: «اين عمليات نشان‌دهنده چالش‌هايي بود كه يك عمليات عظيم خارج از سرزمين‌هاي كشورهاي عضو ناتو در بر داشته باشد.» با اين حال به‌رغم لحن نااميدانه دبير كل ناتو، او تاكيد كرد: «درس‌هاي افغانستان نبايد به اين معني تصور شود كه ما ديگر هيچگاه درگير چنين عملياتي نخواهيم شد. نبايد از افغانستان به اين نتيجه غلط برسيم كه متحدان ناتو و سازمان ناتو نبايد هرگز براي مبارزه با افراطي‌گري و تروريسم وارد عمليات نظامي شوند.»
او در مورد چالش‌هاي عمليات دو دهه‌اي در افغانستان گفت: «ما ابتدا وارد يك عمليات محدود و مشخص نظامي با هدف مبارزه با تروريسم شده بوديم كه هدف نهايي آن تحليل بردن القاعده بود. اما نهايتا ناتو به يكي از چندين بازيگر فعال در افغانستان از جمله اتحاديه اروپا و سازمان ملل تبديل شد كه هدفي ديگر، يعني دولت‌سازي در افغانستان را دنبال مي‌كردند.»
در ادامه اظهارنظرها در مورد جنگ افغانستان در اجلاس وزراي دفاع كشورهاي عضو ناتو، آنگرت كرمپ- كارن‌بائر، وزير دفاع آلمان هم گفت: «زماني كه هدف نهايي ما كاشتن بذر دموكراسي و تثبيت يك كشور بعد از دهه‌ها درگيري است درس افغانستان اين بود كه داشتن يك هدف نظامي صرف، كافي نيست.» وي تاكيد كرد: «اگر هدف شما رسيدن به دستاوردهاي بلندمدت سياسي باشد، احتمالا نياز به صبوري و شكيبايي بيشتر از ۲۰ سال داريد. از همه مهم‌تر اينكه بايد اهداف خود را با عبارات واقع‌گرايانه و دقيق مشخص كنيم، وگرنه همان چيزي براي ما رخ مي‌دهد كه در افغانستان رخ داد. اينكه ما در افغانستان به اهداف نظامي در طول ۲۰ سال دست يافتيم اما هدف دولت‌سازي در اين كشور در بلندمدت با شكست مواجه شد.»
سيگنال‌هاي روسيه
براي به رسميت شناختن طالبان
درحالي‌كه روسيه جز معدود كشورهاي جهان است كه گروه شبه‌نظامي طالبان را رسما يك گروه تروريستي و غيرقانوني اعلام مي‌كند، اما به نظر مي‌رسد دو ماه بعد از تصرف پايتخت افغانستان توسط اين گروه شبه‌نظامي، مسكو به تدريج براي به رسميت شناختن حكومت خودخوانده شبه‌نظاميان در افغانستان و مشروعيت بخشيدن به طالبان، آماده مي‌شود. تلاش‌هاي اخير مسكو براي برقراري ارتباط‌هاي بيشتر با طالبان و برخي اقدامات مرموز اين كشور، از جمله صدور بيانيه نشست چهارشنبه هفته گذشته نشست فرمت مسكو، بدون موافقت ديگر كشورها با نام بيانيه مشترك، نشان از رويكرد جديد روسيه در قبال طالبان دارد.
ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه كه روز پنجشنبه در يك پنل در كلوپ مناظره والداي سخن مي‌گفت، خبر داد كه روسيه به حذف طالبان از فهرست گروه‌هاي تروريستي و غيرقانوني در اين كشور فكر مي‌كند، اما ابتدا ترجيح مي‌دهد اين اتفاق در سازمان ملل متحد رخ دهد. رييس‌جمهور روسيه گفت: «همه ما انتظار داريم كه اين افراد، يعني طالب‌ها كه بدون ترديد افراد صاحب قدرت و كنترل بر اوضاع در افغانستان هستند، تضمين بدهند كه شرايط به شكل مثبتي تغيير خواهد كرد. ما در حالي كه همبستگي خود را با جامعه جهاني حفظ خواهيم كرد، به حذف اين گروه از فهرست سازمان‌هاي تروريستي ممنوع در روسيه هم فكر مي‌كنيم.»
پوتين در ادامه اظهاراتش يك گام فراتر نهاد و گفت كه تصور مي‌كند زمان براي حذف طالبان از فهرست گروه‌هاي تروريستي «نزديك شده است.» پوتين گفت: «موضع روسيه اين است كه ما بايد در اين مسير پيشروي كنيم. اما حقيقت اين است كه چنين تصميم‌هايي بايد با همان روشي اتخاذ شود كه از ابتداي كار باعث شد گروه طالبان در فهرست سازمان‌هاي تروريستي قرار بگيرد.» پوتين همچنين گفت كه روسيه تنها كشوري نيست كه به فكر خروج طالبان از فهرست گروه‌هاي تروريستي است. او همچنين گفت كه مسكو همكاري با طالبان را از طريق دعوت آنها به مسكو براي شركت در نشست فرمت مسكو و برقراري ارتباط با آنها در كابل ادامه مي‌دهد.
ولاديمير پوتين همچنين با تكرار خواسته گروه شبه‌نظامي طالبان خطاب به امريكا و كشورهاي غربي خواهان آزادسازي دارايي‌هاي بلوكه‌شده بانك مركزي افغانستان در خارج از كشور و كمك مالي بين‌المللي به افغانستان شد.