به چشم عُجب و تكبر نگه به خلق مكن
نيوشا طبيبي
از رذايل اخلاقي كه بزرگان گذشته در آثار خود به آن تاخته‌اند، «عُجب» است. اين عبارت به معني «راي خود را صواب و راي ديگران را خطا ديدن» و «گردن‌كشي و كبر» و به معاني ديگري از همين سنخ در فرهنگنامه‌ها آمده. پيش از اينها گرفتار آمدن اهل علم و گاه صوفيان و متشرعين در اين رذيله اخلاقي محتمل‌تر از مردم عادي بود. اما به يمن گسترش شبكه اينترنت و عرضه گسترده اطلاعات، ابتلاي به عجب عارضه‌اي همه‌گير شده است. ما كه از همه چيز و همه كس گله داريم، غالبا با همين «عجب» درباره پديده‌هاي مختلف اجتماعي و سياسي و فرهنگي اظهار نظرهاي كارشناسانه مي‌كنيم و در عمل البته به چارچوب‌ها و قوانين و روال و ضوابط رسمي چندان پايبند نيستيم.
اين روزها گله كردن و اظهار تاسف از سرانه مطالعه مردم و كم بودن تيراژ كتب منتشر شده در ايران و مقايسه آن با كشورهاي ديگر دنيا، به معني آن است كه گوينده خود از جرگه مردم عادي كم مطالعه خارج است و به دسته روشنفكران فرهيخته پرمطالعه جامعه تعلق دارد. معمولا گوينده محترم دل پر دردي از به محاق رفتن دانايي و دانايان دارد و تيراژ پانصد و هزار جلدي كتاب‌ها در ايران را به سخره مي‌گيرد.
نظرشان درباره تيراژ اندك كتاب‌ها البته صحيح است. اما چند نكته در اين موضوع بايد مورد توجه قرار گيرد: اول آنكه وقتي كتاب خوبي منتشر مي‌شود، در مدت كوتاهي اين كتاب به چاپ‌هاي متعدد پرشمار مي‌رسد، نمونه‌اش كتاب انسان خردمند كه من چند روز پيش چاپ دوازدهم آن را ديده‌ام. كتابي است با موضوعي عام و جذاب و خواندني.
دوم: تنوع فراوان عناوين منتشر شده در ايران موضوع مهمي است. ماهانه ده‌ها و شايد صدها عنوان جديد به بازار نشر مي‌آيند. اما غالب اين عناوين كتاب‌هايي هستند كه افراد خاص با زمينه‌هاي مطالعاتي ويژه خريدار آنها هستند.
مثلا كتابي با عنوان «رسوم دارالخلافه - نقش آيين‌هاي ايراني در نظام خلافت اسلامي» به تصحيح دكتر شفيعي كدكني منتشر شده است. اين كتاب براي پژوهشگران و علاقه‌مندان جدي تاريخ، كتابي است جذاب و خواندني. به راستي چند هزار نفر بايد در اين حوزه شوق مطالعه و تحقيق داشته باشند؟ طبيعي است كه افراد اندكي خريدار اين كتاب هستند و ناشر هم با اطلاع از ميزان احتمالي فروش كتاب را در تيراژهاي پانصد و هزارتايي چاپ مي‌كند.
تيراژ كتاب نماد فرهيختگي و دانايي يك جامعه نيست. اگر نيمي از منتقدين وضعيت سرانه مطالعه در ايران، خود به مطالعه و خريد كتاب اقدام كنند، بي‌گمان شاخص‌ها را بالاتر خواهند برد.