تينا جلالي
هفته گذشته سوم ارديبهشت بود كه بنا بر اعلام جشنواره كن، فيلم «زن و بچه» به كارگرداني سعيد روستايي به بخش مسابقه اصلي هفتاد و هشتمين جشنواره فيلم كن دعوت شد.
موفقيتي بزرگ كه پيش از هر چيزي، نام ايران را در مجامع عمومي مطرح مي‌كند و نشان از حضور دوباره سينماي ايران در يكي از مهم‌ترين فستيوال‌هاي جهاني دارد.
البته اين نكته را هم بگوييم كه جشنواره كن در دو بازه زماني مختلف، فيلم‌هاي بخش مسابقه‌اش را اعلام كرد، يك‌بار 21 فروردين تيري فرمو، مدير جشنواره فيلم كن در كنار آيريس كنوبلوخ رييس اين رويداد سينمايي، طي يك نشست خبري در پاريس در حضور رسانه‌هاي فرانسوي و بين‌المللي فهرست فيلم‌هاي حاضر در بخش‌هاي مختلف جشنواره كن ۲۰۲۵ را رونمايي كردند. در اين نشست اعلام شد فيلم جعفر پناهي «تصادف ساده » (از جريان غيررسمي سينماي ايران) در بخش اصلي اين رويداد حضور دارد و بعد در فاصله يك هفته‌اي، سوم ارديبهشت از سوي مسوولان اين رويداد اعلام شد كه فيلم سعيد روستايي در بخش مسابقه انتخاب شده است.
اما اعلام ديرهنگام فيلم سعيد روستايي در بخش اصلي، حواشي را در ميان سينماگران و منتقدان به وجود آورد و با پرسش‌هايي همراه بود مبني بر اينكه چرا در نشست مطبوعاتي و در روز نخست اعلام فيلم‌هاي بخش مسابقه، نام فيلم سعيد روستايي اعلام نشد يا چرا حضور فيلم او در جشنواره كن با تاخير مواجه شد؟ آيا لابي صورت گرفته تا «فيلم زن و بچه» در بخش اصلي حضور داشته باشد و پرسش‌هايي از اين دست.
ماجرا چه بود؟
1- اگر نگاهي به گمانه‌زني‌هاي اخير انتخاب فيلم‌هاي بخش مسابقه جشنواره كن داشته باشيم، مي‌بينيم كه 21 اسفند ماه سال گذشته بود كه ايسنا نوشت: نشريه هاليوود ريپورتر در گزارشي درباره فيلم‌هاي مورد انتظار براي رونمايي در جشنواره كن پيش رو، 2025، از فيلم جديد سعيد روستايي با عنوان «زن و بچه» به عنوان يكي از گزينه‌هاي حضور در كن نام برده است.
اين نشريه در گزارشي آورده بود: آثار جديدي از پل توماس اندرسون، پارك چان-ووك، وس اندرسون، كريستن استوارت، ريچارد لينكليتر، نيكولاس ويندينگ رفن، اسپايك لي، اسكارلت جوهانسون، ترنس ماليك، جيم جارموش، لوك بسون، كلوئي ژائو، برادران داردن و فيلم جديد سعيد روستايي ممكن است در ميان فيلم‌هاي رقابت‌كننده براي نخل طلاي امسال باشند.
2- حتي در گزارش‌هاي مختلف از رسانه‌هاي داخلي و خارجي نوشته شده بود كه اصغر فرهادي، مجيد مجيدي و جعفر پناهي فيلم‌هايشان در جشنواره كن امسال رونمايي مي‌شود، هر چند بعد مشخص شد اصلا اصغر فرهادي ساخت فيلمش را شروع نكرده يا فيلمبرداري فيلم مجيدي همچنان ادامه دارد. البته درباره جعفر پناهي اين نكته صادق بود و او در سكوت خبري فيلمش را ساخت و به جشنواره كن فرستاد.
3-گمانه‌زني درباره حضور فيلم‌ها در جشنواره كن ادامه داشت و حتي از فيلم‌هاي شهرام مكري، محمد شيرواني، محمد كارت، كيارش اسدي‌زاده، سهيل بيرقي، علي بهراد، رضا جمالي، همايون غني‌زاده، احمد بهرامي و... نيز نام برده مي‌شد.
4- فيلم‌هاي بخش مسابقه جشنواره كن در نشست مطبوعاتي اعلام شد، اما انتقادها بالا گرفت، محمد حقيقت، منتقد سينما در فيلم امروز نوشت: بعد از كنفرانس مطبوعاتي در پاريس كه در سينماي بزرگ UGC مونپارناس برگزار شد، منتقدان زيادي در كافه‌هاي اطراف جمع شدند و راجع به فيلم‌هاي انتخاب شده بحث كردند و با اينكه هنوز كسي اين آثار را نديده در حرف‌هايشان كمي حالت انتقاد هم ديده مي‌شد. يكي،دو نفر راجع به كارگرداناني گفتند كه اسمشان قبلا آمده بود كه حتما در كن خواهند بود، اما در ليست نهايي نبودند؛ كساني چون اسپايك لي، جيم جارموش، ترنس ماليك، روبن كامپيو، ارنو دپلشن، لني رمزي، پارك چان ووك و... از ايراني‌ها سعيد روستايي. البته تيري فرمو در كنفرانس مطبوعاتي اضافه كرد كه در روزهاي آينده، احتمالا دو فيلم براي مسابقه و دو، سه فيلم هم براي نوعي نگاه اضافه خواهد شد.
محمد حقيقت در ادامه گزارش خود مي‌نويسد: امسال بيش از سال‌هاي گذشته فيلم به دفتر جشنواره رسيد (۲۹۰۹ فيلم). آيا همه اين فيلم‌ها ديده شده‌اند؟ برخي منتقدان مي‌گويند غيرممكن است!
5- اين نكته را هم اشاره كنيم كه تيري فرمو يك هفته مانده به نشست مطبوعاتي اعلام كرده بود در مصاحبه‌اي با ورايتي اعلام كرده بود بيش از نيمي از تصميم‌ها گرفته شده و انتخاب‌ها در حال شكل‌گيري هستند، اما هنوز فيلم‌هاي زيادي براي تماشا باقي مانده، چون همه آثار به اتاق نمايش نرسيده‌اند؛ يعني بايد بيش از ۵۰ فيلم را در هشت روز تماشا كني، تمام روز، عصرها و آخر هفته‌ها.
6- اما پيگيري‌هاي «سينما اعتماد» از نبودن فيلم سعيد روستايي در جشنواره كن، حاكي از اين بود كه مسوولان جشنواره كن تا زمان نشست مطبوعاتي فيلم روستايي را نديده بودند، چراكه فيلم در لحظات پاياني به جشنواره رسيد و از آنجايي كه فيلمبرداري فيلم «زن و بچه» روز اول فروردين 1404 به پايان رسيد و با توجه به كارهاي پست پروداكشن فيلم، طبيعي بود كه روند آماده شدن فيلم طولاني شود و دير به دفتر جشنواره برسد.
حتي گويا نسخه نهايي فيلمي كه به جشنواره كن تحويل داده شده، نواقصي داشت كه در صورت پذيرفته شدن در اين رويداد بين‌المللي، دوباره توسط سازندگان بررسي و بازبيني مجدد مي‌شود.
7- بالاخره بعد از اين كش و قوس سوم ارديبهست از سوي جشنواره كن اعلام شد فيلم سعيد روستايي، «زن و بچه» و فيلم لين رمزي «بمير عشق من» به بخش مسابقه اصلي جشنواره كن اضافه شدند.
8- با اينكه گفته مي‌شود شركت فرانسوي
«Goodfellas»، رابطه خوبي با جشنواره كن دارد و در ضمن مسووليت فروش بين‌المللي اين درام ايراني را برعهده گرفته است، اما بعيد به نظر مي‌رسد كه جشنواره كن به كيفيت فيلم‌ها توجه نداشته باشد و صرفا براساس روابط و لابي فيلم‌ها را به بخش اصلي دعوت كند. به اين نكته هم بايد اشاره كرد كه به سادگي به فيلم «زن و بچه» مجوز ساخت داده نشد، بعد از گذشت حدود پنج ماه، اين فيلم آنهم در دولت دكتر پزشكيان پروانه ساخت دريافت كرد .
فارغ از تمام مباحث حاشيه‌اي، آنچه نبايد از نظر دور داشت، «سينماي ايران» است كه بعد از چند سال غيبت دوباره به جشنواره كن و آنهم بخش اصلي دعوت شده، اما پرسش اينجاست آيا اين حضور دوباره را نبايد ارج نهاد و به شيريني از آن ياد كرد؟
محمدمهدي عسگرپور، مديرعامل خانه هنرمندان، رييس هيات‌مديره خانه سينما و دبير سابق جشنواره جهاني فجر و رضا درستكار، منتقد و كارشناس سينما در اين باره توضيحاتي دادند كه پيش روي شماست.
خوشحال باشيم يا نظاره‌گر؟
محمدمهدي عسگرپور :
راهيابي فيلم‌هاي ايراني در بخش مسابقه جشنواره كن، قطع به يقين ثمرات زيادي براي سينماي ايران دارد، البته به اين نكته بايد اشاره كرد آنچه از ساليان دور تجربه كرديم، اين بوده كه حضورهاي بين‌المللي سينماي ايران با اما و اگرهايي همراه است، عده‌اي اين موفقيت را مطلوب نمي‌دانند ولي براي عده‌اي خوشايند است همين نگاه‌هاي متفاوت، مجموعه دولت را با سردرگمي مواجه مي‌كند ، ولي معتقدم چنين حضورهايي در مجامع بين المللي را به عنوان زيست بوم سينماي ايران يا ديگر سينماي جهان بايد بپذيريم، چراكه مهم و افتخارآميز است و براي بخش‌هاي ديگر سينما دستاورد به همراه دارد .
متاسفانه گاهي با مجموعه‌اي مواجه هستيم كه در بخش حاكميتي يا غيرحاكميتي كه نسبت به اين موفقيت‌ها حس مثبت دارند، اما عده‌اي هم به آن حمله مي‌كنند، بايد اعتراف كنيم در كشوري زندگي مي‌كنيم كه وقتي فيلم‌هاي ايراني نامزد اسكار مي‌شوند، نمي‌دانيم خوشحال شويم يا بايد نظاره‌گر ماجرا باشيم؟ سينماي ايران بيش از دو اسكار دريافت كرده، هر جاي دنيا بود براي چنين موفقيت‌هايي جشن ملي مي‌گرفتند، اما در ايران چنين خوشحالي را در بخش حاكميتي اصلا نمي‌بينيم .
نكته ديگر اينكه اكثر جشنواره‌هاي جهان خاصه برلين جنبه‌هاي سياسي دارند، يعني در انتخاب فيلم‌ها به تركيبي از مباحث فرهنگي و هنري، نگاه مدرن و جديد به اضافه چاشني سياسي اهميت مي‌دهند و اين نكته را نمي‌توان ناديده گرفت، اما در جشنواره كن چنين نگاهي كمتر ديده مي‌شود، البته كه در بعضي سال‌ها نگاه سياسي بر جشنواره كن غلبه داشته، اما در مجموع جشنواره كن نگاه قابل قبول و سينمايي‌تري دارد ولي به سينماي ايران يا هر كشوري كه مساله دارند توجه بيشتري مي‌كند؛ اين به نظر من به ذات جشنواره‌ها برمي‌گردد. جشنواره‌ها براي اينكه مي‌خواهند به‌روز باشند و نسبت به اتفاقات روز دنيا عكس‌العمل نشان دهند رفتارهاي آميخته هنري با سياسي دارند. به نظر من چنين نگاهي هيچ اشكالي ندارد، چراكه ما در جشنواره فجر هم همين نگاه را داريم. شما به تاريخ جشنواره فجر نگاه كنيد، مي‌بينيد كه انتخاب‌هايي با طعم سياست در جشنواره فجر داشتيم پس نمي‌توانيم جشنواره كن يا برلين يا هر جاي ديگر را به نگاه سياسي محكوم كنيم.
با علم به اينكه جشنواره بزرگ دنيا تركيبي از همه نگاه‌ها هستند، اين موفقيت سينماي ايران را نمي‌توانيم نفي كنيم، چراكه شنيدن نام ايران در سطح بين‌المللي افتخارآميز است.
نكته ديگري كه درباره حضور فيلم‌ها در جشنواره‌هاي دنيا وجود دارد اينكه گفته مي‌شود بعضي فيلم‌ها سياه‌نمايي ايران را مي‌كنند درحالي كه در جشنواره‌هاي بزرگ دنيا اصلا به اين مفاهيم توجه نمي‌شود، چراكه تقريبا از همه كشورهاي دنيا، فيلمسازان به مشكلات كشورشان مي‌پردازند ولي در ايران به جاي اينكه از اين شيريني حضور شاد باشيم به فيلم‌ها انگ مي‌زنند و بعضا مي‌بينيم به صاحبان فيلم‌ها حمله مي‌شود.
درحالي كه اگر در اين جشنواره‌ها حضور داشته باشيد، خواهيد ديد كه از فكر‌ها و تنوع نگاه‌ها از كشورهاي متفاوت حضور دارند و اصلا به نكاتي همچون سياه‌نمايي توجه نمي‌شود. در مجموع بايد نسبت به حضور بين‌المللي فيلم‌ها، يك دورانديشي وجود داشته باشد و با ديد مثبت به آن نگاه شود، چراكه شنيده شدن نام ايران در ميان كشورهاي جهان مهم و افتخارآميز است.
اين همان دماي سينماست
رضا درستكار :
حضور «زن و بچه» فيلم جديد سعيد روستايي در بخش مسابقه فستيوال كن را اتفاقي بسيار خوب و مبارك براي سينماي ايران و نسل‌هاي آينده مي‌دانم.
سينماي روستايي، در رده فيلمسازان آثار جريان هنري دسته‌بندي نمي‌شود، او به‌طور رسمي درام‌پردازي بزرگ در سينماي ماست و دقيقا همين جاست و به همين دليل است كه اين حضور را اتفاقي مبارك برمي‌شمارم.
كن هميشه به فيلم‌هاي خاص و جريان هنري توجه كرده است و مي‌كند. فوريت‌هاي كن، هميشه مشخص بوده‌اند؛ آثار برادران داردن، كيارستمي، كن لوچ، ميشائل هانكه، نوري بيلگه جيلان، گاس ون سنت و امثالهم، آنها خود را حافظ جريان هنري و زبان سينما مي‌دانند و كمتر به فيلم‌هايي از جنس فيلم‌هاي داستان‌پرداز يا بيگ‌پروداكشن چون فيلم‌هاي سعيد روستايي بها داده‌اند.
انتخاب فيلم «زن و بچه» در بخش مسابقه جشنواره كن نشان مي‌دهد كه هم جشنواره كن تا حدي از مواضع سفت و محكم خود عقب نشسته و هم سعيد روستايي خيلي به پيش رفته است. من آثار روستايي را مجموعا دوست مي‌دارم و به شخصه خيلي خوشحالم كه هم در چند ماه اخير، فضايي مثبت و سازنده حول سينماي ايران شكل گرفت و هم امسال، دو فيلم از روستايي و جعفر پناهي در كن فرصتي دوباره براي آينده سينماي ايران رقم زده‌اند و پرچم و نام ايران دوباره با افتخار به اهتزاز در خواهد آمد.
آن غيبت چند ساله، اصلا به نفع سينماي ايران نبود. همان كوچك‌روزنه‌ها را هم از دست داديم! چرا؟! چون سينماي ما كه ماركت جهاني ندارد و حضورهاي رسمي جشنواره‌اي‌اش هم صفر شده بود! و اين يعني خلاص!
كار به جايي رسيده بود كه در اين چند سال حتي فيلم درست و درمان نداشتيم به اسكار معرفي كنيم!
امسال كه ناگهان در سايه سرو اسكار برد، بارقه‌هاي اميد دوباره زنده شد. همه دوباره شوكه و مشعوف شديم و...
حالا اما اين دو فيلم را در بخش رسمي كن داريم و در نگاه كلان، بايد خيلي خوشحال باشيم كه پاي سينماي ايران دوباره به مجامع و محافل جهاني باز شده و «صندلي هنر» اين مرز و بوم ديگر خالي نمي‌ماند. من به نسل جوان سينماگر هم بسيار اميدوارم. اينها خيلي به‌روز هستند و اگر به آنها فضاي كار داده شود، تعدادي‌شان در آينده نزديك درخشان ظاهر خواهند شد. همچنين با تحولات سازنده‌اي كه پيش روي كشورمان است، اين روند بازگشت سينمايي‌مان به عرصه‌هاي جهاني مي‌تواند بسيار اميدآفرين باشد. فضاي فرهنگي هرگز خلق‌الساعه عوض نمي‌شود، بلكه با نگاه مدبرانه، با حوصله و مدارا و فضا دادن به سينماگران واقعي است كه سينماي ايران دوباره سينماي ايران مي‌شود و در جهان خواهد درخشيد. «جايگاه» هم براي هر فيلم و فيلمسازي فقط و فقط با اثبات به وجود مي‌آيد، با فيلم و اثري سازنده، نه با حرف و ادعاهاي رنگارنگ! سينماي ايران ما حرف‌هاي زيادي براي گفتن دارد. فقط بايد برايش فضا را فراهم كرد. وقتش رسيده تا جاده سنگلاخي اين چند سال را براي سينماگران هموار كنيم. يادمان باشد هيچ سينمايي با سفارش و آثار پروپاگاندا يا با سختگيري‌ها و سخت‌كيشي و بگير و ببند يا قلع و قمع پيش نخواهد رفت و رشد نخواهد كرد. جشنواره‌هايي مانند كن، نوعي تنظيم‌گري براي دماي سينما هستند. اگر رفقاي مسوول، دماي خود را به دماي سينماگران نزديك كنند، اي بسا كه بهتر و بيشتر نتيجه بگيرند.