راه‌هاي باستاني ناحيه اصفهان و بناهاي وابسته به آنها
مهدي مشايخي درسال ۱۳۵۷ش. كتاب «راه‌هاي باستاني ناحيه اصفهان و بناهاي وابسته به آنها»، نوشته ماكسيم سيرو فرانسوي را به‌پيشنهاد «سازمان ملي حفاظت آثار باستاني ايران» ترجمه كرد. از آنجا كه اين كتاب براي مخاطبين هنرمعماري و مهندسي‌عمران همراه با نقشه‌هاي بناهاي تاريخي است، و حتي براي پژوهشگران سياست‌خارجي و ديپلماسي كه روي اسناد تاريخي در كنار شناخت از سفرنامه‌هاي خارجي كار مي‌كنند، مي‌تواند مفيد واقع شود، دراين‌شماره از «روزنامه اعتماد» براي معرفي كتاب به‌بخش‌هايي از سخنان نويسنده و هم مترجم مي‌پردازيم:
مهدي مشايخي، مترجم فرانسوي، دربخشي از«پيشگفتار» اين‌كتاب نوشته است: «كشور باستاني ايران از روزگاران كهن يادگارهاي پُرارزش ساختماني بسياردارد كه هريك نمايانگر هنرمعماري و شايسته بررسي و پژوهش است. باستان‌شناسان و دل‌بستگان به سرگذشت‌هاي فرهنگي كشورها هريك كه توانسته‌اند در زمينه آثاري كه در ايران مشاهده نموده‌اند يادداشت‌هايي كرده و مطالب سودمندي نوشته‌اند. مهندس ماكسيم سيرو فرانسوي كه درسال ۱۳۵۵ش. در هفتادوچند سالگي بدرود زندگي گفت يكي از انگشت‌شمار مردم دانشمندي است كه درچندسالي كه در ايران بوده به‌گفته خودش دركنار كارهايي‌كه داشته به‌شناسايي راه‌ها و كاروانسراها و ساختمان‌هايي‌كه دركنار راه‌هاي كاروان‌رو برخورد كرده پرداخته و يادداشت‌ها و بررسي‌هاي او را انجمن فرانسوي باستان‌شناسي شرق در قاهره I.F.A.O.C. در دفتر خاطرات خود طبع و منتشر كرده است و كتاب حاضر«راه‌هاي باستاني ناحيه اصفهان و بناهاي وابسته به‌آنها» يكي‌از آنهاست.
اين نوشته‌ها كه نام آنها درآغاز اين‌كتاب برده شده نشان مي‌دهند تا چه پايه اين دانشمند پژوهشگر به‌كارهاي معماري و هنرهاي ساختماني ايراني دلبستگي داشته است. به‌گمان من همه نوشته‌هاي تحقيقي اين مرد كه از استادان دوره‌هاي نخستين دانشكده معماري دانشگاه تهران هم بوده در مايه‌اي است كه دانشجويان را به‌كارآيد و پژوهشگرانه آگاهي و مهارت افزايد و مي‌توانند از آنها بهره برگيرند و سرگذشت هنرهاي ساختماني ايران و پيشرفت آن را بشناسند و با طرح‌هاي گوناگون ساختمان‌ها كه از روزگاران كهن مانده و بسياري‌از آنها رو به‌ويراني است يا اگر پابرجاست ديدار آنها براي هركس آسان نيست در اين كتاب آشنايي پيداكنند.
درتابستان سال۱۳۵۱ با آگاهي كمي كه به ارزش نوشته‌هاي سيرو پيدا كرده بودم و با سفارش دوستان و همكاران دانشمند و آگاه و به دستور مديرعامل محترم سازمان برعهده گرفتم تا اين‌كتاب را از فرانسه به‌فارسي برگردانم و از اين راه كار اين دانشمند ايران‌دوست را در دسترس خواستاران و پژوهشگراني كه با زبان فرانسه آشنايي كافي ندارند، بگذارم... نويسنده كتاب ويژگي‌هاي هريك از بناها را با ديد علمي و فني مي‌نگرد و پيشرفت انديشه‌هاي معماري را از آغاز تا فرجام كار هر دسته از بناها كه گاهي به‌گونه‌اي شكوهمند و دلپذير پايان پذيرفته پيگيري كرده و همه‌جا خواننده را با خود همراه مي‌برد.
در اين ديدارها گاهي به ساختمان‌هايي برمي‌خورد كه سنگ‌ها و آجرهاي آن را كنده و درجاي ديگر به‌كار برده‌اند. آنجاست كه با هزارافسوس به‌اين سرنوشت غم‌انگيز و براي ساختمان‌هايي كه كسي در بند نگهداري آنها نيست و دير يا زود دنبال همين سرنوشت خواهند رفت دلسوزي مي‌كند. البته سازمان ملي حفاظت آثارباستاني ايران براي نگاهداري آنچه هنوز پابرجاست و براي بازسازي آنچه رو به‌ويراني است برنامه‌هايي دارد تا از اين بناها پيش از آنكه راهي سرگذشت غم‌انگيز همزادان خود بشوند نگهداري كند و مي‌توان گفت در اين راه تا حد زيادي كامياب بوده است... .
سپس مهندس ماكسيم سيرو فرانسوي، در«آغاز» اين‌كتاب، به‌تاريخ: اصفهان ۲۰سپتامبر۱۹۶۳ميلادي (۲۹شهريور۱۳۴۲ش.) نوشته است: غرض از تأليف اين‌كتاب نه آن‌است كه آنچه درحدود بيست‌سال پيش زيرعنوان «كاروانسراهاي ايران» به‌طبع رسيده به‌شكل تازه‌اي عرضه شود. كتاب مذكور به‌قدركافي ضمائم و ملحقات پيداكرد كه همه آنها براي شناخت رفت‌وآمدهاي كارواني و تاريخ آن و همچنين آشنايي به بناهايي كه بر اثر اين رفت‌وآمدها به وجود آمده‌اند ضرورت دارد و توضيحات و دقت‌هايي در آن به‌عمل آمده كه ذكر همه آنها در اينجا بيهوده خواهدبود. پيش‌ازاين، با علم به‌اينكه كاروانسراهاي ايران متعدد بوده‌اند، پيش‌بيني نمي‌شد كه درباره نمونه‌هاي ديگري از آنها كتابي چاپ شود، ولي تقدير چنين بود كه به‌اقتضاي شغل، مجددا يك چند در اين فلات اقامت گزينم و اين به من فرصت داد تا كليه راه‌هاي باستاني شعاعي اين شهر را كه طي قرون و اعصار شهرت داشته است بپيمايم. اين بررسي، كه ازطرف يك پوينده تنها، نخست اجبارا آن‌هم خيلي فرعي و ضمني طي سال‌هاي ۱۹۵۹تا ۱۹۶۲ ميلادي صورت گرفته بود، بعدا در فاصله فوريه تا سپتامبر ۱۹۶۳مرتبا و بلاانقطاع پيگيري و تعقيب شد و با وسايل شخصي كه مسلما بسيارمحدود ولي سودمند بوده‌اند اين تحقيقات ما را به جاده‌هاي فراموش شده‌اي رهبري كردند كه مدت‌ها پس‌از‌آنكه زيرپاي جنگجويان بودند كاروان‌هاي بازرگاني سرشار از ثروت در آنها راه پيمودند. نظر به اينكه حاصل اين بررسي‌ها به‌قدركافي گوناگون و فراوان بود اين احتمال داده شد كه ممكن است پاره‌اي اشخاص كنجكاو و علاقه‌مند شوند تا اين گذرگاه‌هاي ناشناخته را بازشناسند و شيفتگان تاريخ معماري مايل باشند به‌عناصر و رموز تازه‌اي كه در برخورد با ساختمان‌هاي ناشناس كشف شده آگاهي يابند به‌ويژه آنكه گاهي حتي دسترسي به اين ساختمان‌ها مقدورنيست و ازطرفي بعضي از آنها به‌تدريج رو به‌نابودي كامل مي‌روند. اين است سبب پيدايش اين‌كتاب...
منبع: كتابخانه شماره۱ مجلس.