2021 براي تاريخ سياست بين‌الملل چه برجاي گذاشت؟
نسيم برنجي
سال 2021 در حالي پايان يافت كه همچنان سايه شوم كوويد19 بر سر جهانيان است و اين طور كه پيداست به اين سادگي‌ها خلاصي از آن ممكن نيست و ديگر جزيي از زندگي مردم شده است، اما آنچه كه در سال 2021 براي تاريخ سياست بين‌الملل برجاي ماند چه بود؟ 3 تحول عمده يا 3 رويداد مهم در اين سال ميلادي رخ داد كه در تاريخ سياست بين‌الملل ماندگار خواهد شد؛ نخستين رويداد مهم؛ پيروزي جوبايدن در انتخابات رياست جهوري امريكا در عجيب‌ترين و مفتضح‌ترين انتخابات تاريخ امريكا بود، دومين رويداد سال 2021 امضاي پيمان امنيتي آكوس (AUKUS) ميان امريكا، انگليس و استراليا بود كه زنگ خطر را براي چين، فرانسه و اتحاديه اروپا به صدا درآورد. و نهايتا سومين رويداد، خروج امريكا از افغانستان كه براي تمام جهانيان بهت‌آور بود و صحنه‌هاي حيرت‌انگيزي را براي تاريخ برجاي گذاشت.
پيروزي جو بايدن
انتخابات رياست‌جمهوري سال 2020 امريكا با اتفاقات عجيب و كم‌نظيري همراه بود؛ گذشته از اينكه دونالد ترامپ به عنوان يك رييس‌جمهور تكدورهاي از قدرت بركنار شد و تكدورهاي بودن در اين كشور اتفاق خاص و كم‌نظيري است، ما شاهد حوادث حيرت‌آور 6 ژانويه و حمله هواداران ترامپ به كنگره بوديم، در امريكاي مدعي دموكراسي چنان ارزش‌هاي دموكراتيك زير پاي گذاشته شد كه گويي فرسنگ‌ها از مدنيت فاصله دارند، رييس‌جمهور بر تقلب در انتخابات پافشاري مي‌كند، نهادهاي ناظر بر انتخابات را زير سوال مي‌برد و دقيقا در 6 ژانويه 2021 (17 دي 1399) هواداران ترامپ به ساختمان كنگره هجوم مي‌برند و مراسم شمارش آراي الكترال ايالت‌ها را كه براي تاييد رسمي و قانوني پيروزي جو بايدن در جريان بود، برهم مي‌زنند؛ 1100 نفر از نيروهاي گارد ملي امريكا به محل اعزام شدند و شهردار واشنگتن‌دي‌سي ممنوعيت رفت و آمد اعلام كرد؛ همه اين اتفاقات واقعيت نزول و مرگ تدريجي دموكراسي را نمايان مي‌كرد و از اين جهت در تاريخ ماندگار خواهد شد.
اما در مورد مهم‌ترين موارد گسست و تداوم سياست‌هاي ترامپ در دولت جديد، بايد به تداوم سياست خارجي مهار چين اشاره كنيم كه در هر دو دولت مورد توجه بود و همچنين گسست سياست‌ها در مورد ايران را شاهد هستيم كه در واقع شكست فشار حداكثري عليه ايران را پذيرفتند و در دولت جديد سعي دارند كه با ابزار ديپلماسي و مذاكره منافع خود را پيگيري كنند. در سياست داخلي نيز مهم‌ترين دستوركارهاي دولت جديد پيگيري يك New Deal جديد است كه بتوانند بر بحران مالي اخير غلبه كنند و همچنين جو بايدن سعي داشته است مشروعيت از دست رفته نهادهاي دموكراتيك و انتخاباتي را نيز بازگرداند.
پيمان امنيتي آكوس (AUKUS)
15 سپتامبر 2021 بود كه رهبران انگليس، فرانسه و امريكا در يك كنفرانس خبري از امضاي يك پيمان امنيتي سه‌جانبه موسوم به AUKUS خبر دادند. نكته مهم آكوس آن بود كه بر اساس اين پيمان استراليا نه تنها مي‌تواند زيردريايي اتمي داشته‌باشد بلكه حتي كمك‌هاي انگليس و امريكا را نيز در توليد اين زيردريايي‌ها خواهد داشت. اين پيمان واكنش‌هاي زيادي را در پي داشت كه مهم‌ترين آنها واكنش و موضع انتقادي فرانسه، چين و اتحاديه اروپا بود؛ اين پيمان امنيتي، خنجر از پشتي به فرانسه تعريف شد و فرانسه را به‌شدت غافلگير كرد تا جايي كه حتي قرارداد فروش 12 زيردريايي متعارف از سوي فرانسه به استراليا منتفي شد. امريكا و انگليس قراردادي براي تحويل زيردريايي‌هاي اتمي به استراليا را امضا كردند و عملا فرانسه را از بازي كنار گذاشتند، احتمالا به اين دليل كه ايالات متحده فكر مي‌كند، فرانسه زيادي به چين نزديك شده است. از سوي ديگر چين نيز اين پيمان را تهديدي عليه خود و آن را عامل بي‌ثباتي در منطقه جنوب شرقي آسيا و اقيانوس آرام تفسير كرده است و اين پيمان را اقدامي در فضاي جنگ سرد برآورد نمود، پيمان AUKUS از نظر چيني‌ها همچنين مسابقه تسليحاتي ديگري است كه در حقيقت ضربه به تمام تلاش‌ها و همكاري‌ها درجهت كنترل تسليحات اتمي است. موضع اتحاديه اروپا نسبت به پيمان آكوس نيز حائز اهميت است، پس از خروج بريتانيا از اتحاديه و سپس پيوستن آن به پيمان نظامي آكوس، كه درواقع يك بلوك انگليسي زبان امنيتي است، رقيب تازه‌اي براي اتحاديه اروپا محسوب مي‌شود. از آنجا كه اساسا اتحاديه اروپا رويكردي اقتصادي دارد، در بحث مسائل امنيتي و نظامي در برابر چنين پيمان‌هايي احساس خطر و ضعف مي‌كند. بنابراين امضاي پيمان امنيتي آكوس يكي از مهم‌ترين رويدادهاي سال 2021 بود كه در تاريخ، ثبت شد و پيامدها و نتايج اين پيمان مي‌تواند براي سياست بين‌الملل در آينده ماندگار و سرنوشت ساز باشد.
خروج امريكا از افغانستان
در امتداد قرارداد آكوس، خروج امريكا از افغانستان نشان از عزم جدي امريكا در مهار چين دارد. امريكا به سرعت در حال رها‌سازي دلمشغولي‌هايش در ساير مناطق و چرخش رويكرد به آسياي شرقي و متمركز شدن به چين است. اما خروج يك‌باره و مفتضحانه امريكا از افغانستان چنان آشوب و وحشت حيرت‌انگيزي براي افغانستان به همراه آورد كه چشم تمام جهانيان مبهوت به افغانستان دوخته شد. مساله خروج از افغانستان در دولت ترامپ نيز مطرح بود اما نوع خروج امريكا از افغانستان در دولت بايدن، مورد انتقاد دوست و دشمن امريكا قرار گرفت حتي در داخل امريكا بسياري از دموكرات‌ها نيز منتقد شدند و اين مساله به نقطه عطفي در تغيير سياست‌هاي خارجي متحدان امريكا مبدل شد بسياري از متحدان امريكا در روابط خود با ايالات متحده تجديد نظر كردند و حتي گرايش و تمايل بيشتر خود را به روابط نزديك‌تر با ايران نشان دادند. اما به هر حال صحنه‌هاي دردناكي از افغان‌ها كه به دور C-17هاي امريكايي در كابل جمع شده بودند، جهان را تحت تاثير قرار داد و تصاوير و ويديو‌هايي را برجاي گذاشت كه تا هميشه براي امريكا مايه « ننگ و شرمساري» خواهد بود.
دانشجوي كارشناسي ارشد روابط بين‌الملل دانشگاه تهران