هشدارها و آموزه‌هايي براي طبيعت‌گردي
اسماعيل كهرم
براي اروپايي‌ها قاره آفريقا يك قاره اسرارآميز و پر از معماست. برخلاف قاره سبز (اروپا)، آفريقا داراي خشك‌ترين صحاري و وسيع‌ترين جنگل‌ها، مرتفع‌ترين قله‌ها و زيباترين دشت‌هاست. آفريقا داراي نقاطي است كه تاكنون كشف نشده باقي مانده‌اند و لذا هر ساله تعداد كساني كه به اين قاره معماگونه روي مي‌آورند در حال افزايش است. كرونا تا حدودي اين شهوت ديدار را كاهش داد ولي خيلي زود اين ميل شديد باز خواهد گشت. خيلي زود. مجلاتي كه سفر به قاره سياه را تبليغ مي‌كنند بيش از ساير نقاط جهان خريدار و خواننده دارند. خانواده چارلز، مشتمل بر آقا و خانم چارلز و سه فرزند آنها 7 تا 11 ساله، در گرما و راحت اتاق خواب آنها، ساعت‌ها روياي رفتن به شمال آفريقا را در ذهن مي‌پروراندند. بچه‌ها، حتي خواب صحراهاي بي‌انتهاي آفريقا را مي‌ديدند و اين خواب‌ها را براي يكديگر تعريف مي‌كردند. بعدها كه بنده تدارك ديدن اين خانواده را براي شروع سفر ديدم، حس كردم كه بسياري از نكات ناديده انگاشته شده بودند. كاملا غريبه با واقعيت!در تلويزيون خودمان، در ماه رمضان داستان‌هايي از وقايع دردناك تعريف مي‌شود كه در يكي از آنها چند دوست به بيابان زدند و در يك پيچ اشتباهي سر زندگي خود ريسك كردند و باختند. اين فيلم را با دوستي تماشا مي‌كرديم و از همان ابتدا من شروع به شمارش خطا يا اشتباهات اين جوانان كردم تا جايي كه خطاهاي آنها بيش از تصميم‌هاي بجاي آنان بود. اين يك نقطه غيرقابل بازگشت است . خانم خانه در انگلستان از اين به بعد خاطرات خود را روز به روز نوشته . او مي‌گويد روز جمعه پرواز كردند. روز شنبه صبح اتومبيل كرايه كردند. بچه‌ها هيجان‌زده بي‌تابي مي‌كردند و با هر دست‌انداز آواز سر مي‌دادند. خنده، شادي و نشاط . لذت از لحظات و لذت از حضور خانواده. در دل بيابان و 200 كيلومتري شهر بعدي، اتومبيل آنها پت‌پت كرد و ايستاد. غروب نزديك بود . تا 2 ساعت قبل گرما بيداد مي‌كرد و مرتب آب مي‌خورديم اكنون با نزديك شدن غروب، هوا به سردي گرايش داشت. اين خصلت دوگانه كوير است. يا سرد سرد يا گرم گرم. انسان هميشه در آرزوي 12 ساعت قبل يا بعد است. اين خصلت كوير است . ما فقط به هواي گرم كوير اعتماد كرده بوديم و لباس گرم نياورديم! آب هم به اندازه كافي برنداشتيم و آن هم ته كشيد. آب رادياتور ماشين را كشيديم و خورديم. يك ماشين از اين جاده پرت رد نمي‌شد. تشنگي روي آورد. بد جوري! لباس زير بچه‌ها را برداشتم . از آن يك صافي (فيلتر) درست كردم. ادرار بچه‌ها را روي آن ريختم و به خورد بچه‌ها دادم. نگذاشتم آنها متوجه شوند. با بي‌رغبتي خوردند و خوابيدند. اخيرا بنا بر گزارش مطبوعات حدود 30 نفر از كويرنوردان در منطقه بيارجمند در يك تالاب گل‌گير شدند و زحمات آنان در بيرون كشيدن ماشين‌هاي «آف‌رود» بي‌ثمر ماند تا آنكه آنها با تماس با سازمان‌هاي نجات، آنان را در جريان گذاشتند و با كمك نيروهاي محلي مردمي، همه 30 كويرنورد به سلامت به خانه و كاشانه بازگشتند. به نظر مي‌رسد كه متاسفانه اهمال‌هايي نظير اين موجب گم شدن هموطنان در مناطق گوناگون به خصوص در بيابان‌ها شده باشد. بعد از بيابان‌ها، كوهستان‌ها، به‌خصوص در فصل زمستان، در مقام دوم است. به خاطر برف‌گير شدن ارتفاعات، اين نقاط به خصوص براي تازه‌كارها و كوهنوردان ناشي بسيار خطرناك است. به علت شرايط يخبندان متاسفانه، اجساد كوهنوردان بسياري در يخچال‌هاي عميق كوهستان‌ها براي ابد آرام گرفته، تا با ذوب شدن يخ‌ها باز هم به دنيا بازگردند! هر چند سالي يك جنازه يخ‌زده كه متعلق به صدها يا هزاران سال قبل است، چهره مي‌نماياند و مرد يخي يكي از آنهاست كه با لباس كامل يافت شده و نيز در اروپا يك مرد با لباس كامل در يخ‌هاي آلپ از يخ بيرون آمده است و طبعا مطالعات كامل روي آن انجام شده مانند نژاد، چهره بازسازي شده و حتي غذاي آخر كه ميل كرده! كساني كه در طبيعت كار مي‌كنند مانند زمين‌شناسان، كاركنان محيط‌زيست، جغرافيدانان، كوهنوردان و... در معرض خطراتي هستند كه طبيعت سر آنها قرار مي‌دهد و آنان بايد مواظب جان خود و اطرافيان خود باشند.بنده در طول فعاليت 50ساله در طبيعت ايران و ساير نقاط جهان مسائلي را شاهد بوده‌ام كه به من درس‌هايي داده كه فكر مي‌كنم براي آنان كه با طبيعت سروكار دارند، مي‌تواند مفيد باشد. بنده اين درس‌ها را خود دريافت كرده‌ام، خطر كرده‌ام يا از بلاهايي كه بر سر همكاران و دوستانم آمده آموخته‌ام.
معمولا تصميم‌هاي بزرگ براي عزيمت و اقامت در بيابان و دل طبيعت در اتاق گرم و نرم منزل خودتان گرفته مي‌شود، در اين فضا همه چيز ساده و آسان به نظر مي‌آيد. در چنين شرايطي بهتر است يك نفر كه به محيط رفته و آن را تجربه كرده در مرحله تصميم‌گيري، حضور داشته باشد. فقط در اين صورت مي‌توان به اهداف واقع‌بينانه نگريست. مثلا فقط يك نفر كه يك تپه را صعود كرده مي‌تواند به ما بگويد كه چه مدت طول مي‌كشد، تا يك قله هزار متري را فتح كرد يا يك مسافت يك كيلومتري را دويد؟ با نگاه كردن به نقشه نمي‌توان به صعوبت كار پي برد.
لباس مناسب توان شما را در مقابل عوامل طبيعي مانند سرما، گرما، خشكي، رطوبت افزايش مي‌دهد. كفش مناسب شما را در مقابل رطوبت و سرما محافظت مي‌كند . گاه اختلاف درجه حرارت در شب و روز، در برخي مناطق مانند كوير تا حدود 50 درجه مي‌رسد و نيز در فصول مختلف اين اختلاف بيشتر هم مي‌شود. برداشتن چند لباس گرم، گاه زندگي‌بخش است و نيز كلاه پوستي و گرم در مقابل سرماي كويري و كوهستان سر شما را حفظ مي‌كند. كفش شما يك محل گرم و مرطوب (محل مناسب خزندگان و حشرات است) كفش‌ها را حتما داخل چادر ببريد و قبل از پوشيدن، حتما تكان دهيد و به زمين بزنيد تا حشرات و عقرب از آن بيرون بريزد. عقرب جرار مي‌كشد!
يك مسوول كه ديگران از او حرف‌شنوي دارند انتخاب كنيد و او براي لباس افراد تيم، يك استاندارد مشخص تعيين كند. اگر يك نفر بر اثر مثلا نداشتن كفش مناسب از راه بيفتد همه تيم بازخواهد ايستاد.
قبل از شروع حركت، نام، مشخصات و تعداد همه اعضا بايد مشخص شود و نزد مربي باقي بماند. اين ليست بايد روزي چند بار چك شود و در هر مرحله، حضور و غياب انجام شود كه اگر در يك مرحله يكي از اعضا غايب شد بلافاصله مشخص شود.
كليه افراد گروه، مسير، تاريخ حضور در نقاط مختلف طول مسير و بالاخره زمان رد شدن از نقاط شناخته شده مانند پل‌هاي شناخته شده، روستاهاي طول مسير، پناهگاه‌ها و غيره را به افراد خانواده خود و نيروي پليس گزارش دهند. به ياد جوان امريكايي بيفتيم كه در يك گودال سقوط كرد و دستش بين يك سنگ و ديوار گودال گير كرد و پنج روز اسير در اين گودال بود. اگر خانواده و دوستانش مسير او را مي‌دانستند به سراغش مي‌رفتند. او دستش را بريد و جانش را نجات داد. هاليوود فيلم اين واقعه را ساخت.
در بين افراد گروه بايد دو يا سه نفر لباس‌هاي كاملا مشخص بپوشند با رنگ‌هاي درخشان، زرد، سبز، آبي، راه‌راه كه توسط هليكوپتر از ارتفاع به راحتي ديده شود.
در مناطقي كه جانوران خطرناك مانند خرس و گرگ حضور دارند، بايد يك يا دو نفر كه جواز حمل اسلحه دارند، حضور داشته باشند. در مناطق متراكم جنگلي ممكن است گروه‌ها مورد هجوم جانوران گوناگون قرار گيرند. تصور كنيد كه آرامش جانوران وحشي با حضور شما و دوستان شما به هم مي‌خورد و خود را در معرض خطر مي‌بينند و ممكن است حمله كنند. سازمان حفاظت محيط زيست ليست جانوران خطرناك منطقه را به شما مي‌دهد.
گروه‌هاي بيش از 8 تا 10 نفر كه به مناطق خاص مانند كوه، تالاب يا جنگل و غارها مي‌روند حتما كارشناساني كه اين اكوسيستم‌ها را خوب مي‌شناسند در گروه حضور داشته باشند. چندي پيش چند نفر در چاه‌هايي كه در غارها وجود داشتند براي هميشه مدفون شدند! هر كدام از اين اكوسيستم‌ها خصوصياتي دارند كه شناسايي آنها براي گردشگران الزامي است.
در گرم‌ترين هوا و مناطق، لباس گرم با خود ببريد. روي ثبات هوا نمي‌شود حساب كرد. در كوتاه‌ترين مدت همه چيز عوض مي‌شود. شما بايد براي هر تغييري آماده باشيد.
اگر امكان استفاده از خدمات يك پزشك در سفرها ميسر نباشد لااقل كسي كه كمي راجع به مسائل پزشكي آشنا باشد كمك شاياني به سلامت افراد مي‌كند. اكنون انواع داروها براي عوارض گوناگون وجود دارد. با توجه به شرايط سلامت افراد گروه بايد اين‌گونه داروها نزد مسوول بهداشت گروه باشد.
در طبيعت، به هيچ‌وجه ريسك نكنيد. اگر معمولا از يك جوي آب با عرض يك متر، به راحتي پرش مي‌كنيد، در طبيعت اصلا نبايد اين كار را انجام دهيد اگر پاي شما رگ به رگ شود يا مچ پاي شما در برود يا بشكند، سلامت شما به شدت به مخاطره مي‌افتد.
هيچ وقت، به مكان‌هايي نرويد كه نتوانيد با دوستان، خانواده، پليس يا... تماس بگيريد. هميشه با ديگران (به انتخاب خودتان) تماس داشته باشيد. امكان تماس با ديگران تفاوت مرگ است با زندگي.
در مناطقي كه مانند جزاير خليج فارس در تابستان، مقدار زيادي عرق مي‌كنيد بايد قرص نمك با خود ببريد. بنده با يك همكار انگليسي در جزيره لاوان در خليج فارس بوديم. طبعا تمام مدت تعرق شديد موجب از دست دادن مقدار زيادي نمك از بدن مي‌شود. ديده بودم كه در شمال ايران عزيزمان از يابوها براي بالا بردن بار استفاده مي‌كردند. تمام بدن آنها خيس بود. مع‌الوصف در سر پيچ جاده سنگ‌هاي نمك گذاشته بودند و يابوها به اين سنگ‌ها زبان مي‌زدند تا جايگزين نمك‌هاي از دست رفته در نتيجه تعرق زياد شود.ما هم در جزيره لاوان دچار كمبود املاح شديم . سرگيجه، عدم تعادل، نقص بينايي و بي‌حالي مفرط. راه چاره؟ قرص نمك را در آب حل كرده، مثل عسل ميل كنيد. ده دقيقه بعد، همه چيز به حالت عادي بازمي‌گردد.