سازمان‌هاي سر از تن جدا
علي ربيعي
به بهانه سالگرد زنده‌ياد دكتر نوربخش
در حال و هواي سالروز درگذشت دكتر سيدتقي نوربخش، رييس فقيد سازمان تامين اجتماعي و شخصيتش را مرور مي‌كنم. در اين يادآوري تلخ، اتفاقات و خاطراتش مثل قطاري سريع‌السير پيش چشمانم حركت مي‌كنند. در اين ميان دو نكته ذهنم را مشغول مي‌كند:
نخست، شيوه زندگي دكتر نوربخش؛ او مديري كارآمد و بسيار مراقب در سلامت اداري بود كه زيستي پاك را در كارنامه شغلي خود تجربه كرد. برخلاف سكه رايج اين روزها او هيچ هياهويي براي پاك زيستن نكرد. به عنوان يك انسان پزشك و پزشكي انسان‌گرا زندگي كرد. نشنيدم با فرياد و صداي بلند سخن بگويد و به متهم‌سازي اين و آن بپردازد. چقدر اين روزها جيغ و داد و فرياد مي‌شنوم.
دوم، نوربخش، پزشك متخصصي كه سابقه رياست انجمن جراحان ارتوپدي ايران را نيز در كارنامه خود داشت، سطوح مختلف از پزشكي تا عضو هيات‌مديره را در سازمان تامين اجتماعي طي كرده بود. سندروم ناميمون سازمان‌هاي دولتي در ايران، ورود نيروها و مديران به‌طور افقي به سازمان‌هاست. با هر تغييري، گويي بايد ذخاير انساني سازمان‌ها ناديده گرفته شده و هر كه را كه مي‌شناسند يا به آنها تحميل مي‌شود به طور افقي به سازمان‌ها وارد و به مديريت گماشته شوند. اين شيوه مديرگزيني حتي در صورت توانايي احتمالي برابر با افراد موجود، علاوه بر اينكه در دوره‌هاي چهار ساله مديريتي قطعا نيمي از دوره بايد به شناخت و آموزش اين افراد سپري شود، موجب بروز يأس و نااميدي تكنوكرات‌هاي موجود در سازمان‌ها و احساس انسداد در مسير توسعه شغلي، بي‌تفاوتي آنها و در نهايت عدم همراهي و ناكارآمدي بروكراسي خواهد شد.
در صورتي كه رشد عمودي نيروها در سازمان‌ها مي‌تواند علاوه بر ايجاد انگيزه در ميان كاركنان و اميد به تصدي مشاغل بالاتر، به نحوي تداوم برنامه‌ها را نيز تضمين نمايد.
هرچند در مواردي استثنايي، برخي ورودي‌هاي بيرون از سازمان در صورت داشتن تخصص لازم و مشابه براي آوردن ايده‌هاي جديد قابل توجيه مي‌باشد اما ظاهرا اين روزها با اين توجيه كه براي تربيت كادر مديريتي با تفكر خاص، بايد به طور انبوه نيروهاي به اصطلاح تحول‌گرا را وارد سيستم كرد با نوعي از سازمان‌هاي بروكراتيكي روبه‌رو خواهيم شد كه سطوح مديريتي آن بيگانه با بدنه سازماني، هر كدام مسير خود را خواهند پيمود و نظام‌هاي اداري شبيه سازمان‌هاي بي‌سر مي‌شوند. اما نوربخش، مديري از درون سازمان با رشد عمودي بود كه الگوي مديريتي متخصص، كم‌حرف، پركار، اثربخش و البته نوربخش را از خود بر جاي گذاشت. روحش شاد و يادش گرامي