انتخابات مقدماتي؛ اولين تجربه در ايران
محمد رهبري
4 سال پيش، انتشار فهرست انتخاباتي اصلاح‌طلبان براي انتخابات شوراي شهر پنجم تهران، اگرچه در ادامه ليست پيروز انتخابات لقب گرفت اما در عين حال اعتراض بسياري از فعالان سياسي و مدني را به دنبال داشت. معترضاني كه فارغ از نتيجه، به فرآيند بسته شدن اين ليست انتخاباتي اعتراض داشتند اما اعتراض‌شان، شايد به دليل التهابات موجود در فضاي سياسي كشور _كه تحت تاثير رقابت انتخاباتي ميان حسن روحاني و ابراهيم رييسي بود_ آنچنان كه بايد شنيده نشد. پس از انتخابات اما تركش‌هاي اوليه آن ليست ظهور كرد. يك‌سال بعد و در خردادماه 97، تعدادي از جوانان اصلاح‌طلب در نامه‌اي كه به «اصلاح اصلاحات» معروف شد، خواستار دموكراتيك و شفاف شدن فرآيندهاي اصلاح‌طلبانه شدند و حالا پس از 4 سال مي‌توان ادعا كرد گام اول اين فرآيند برداشته شده است.
اصلاح‌طلبان، 21 عضو ليست شوراي شهر براي انتخابات 1400 را با استفاده از نظر بدنه اصلاح‌طلبان تعيين كردند و برخلاف 4 سال قبل كه ليست پشت درهاي بسته، بسته شد، اين‌بار در سامانه «سرا» و توسط بدنه اصلاحات بسته شد.
سامانه «سرا» پلتفرمي است كه قرار است ايده رجوع به بدنه اصلاحات براي اتخاذ تصميمات مهم از جمله تعيين فهرست‌هاي انتخاباتي را محقق كند. اتخاذ تصميمات بر مبناي نظرات بدنه اصلاح‌طلبان، مي‌تواند به فرآيندهاي غيرشفاف و غيردموكراتيك در اردوگاه اصلاح‌طلبان خاتمه دهد، به سهم‌خواهي برخي از نيروهاي سياسي پايان دهد و نوعي حس تعلق به تصميم گرفته شده ايجاد كند. حالا ليست انتخاباتي اصلاح‌طلبان به‌‌رغم مخالفت حاميان اندك‌سالاري، با تصميم بدنه اصلاح‌طلبان بسته شده و براي اولين‌بار در ايران يك انتخابات مقدماتي، آن هم به صورت آنلاين برگزار شده كه مي‌تواند گامي مهم به سوي دموكراتيك‌تر شدن سازوكارهاي جبهه اصلاحات باشد. اين ليست با ليست ائتلافي احزاب سياسي تفاوت‌هايي داشت كه نشان مي‌داد خروجي آن با نظر احزاب سياسي تفاوت‌هايي دارد.
با اين حال در اجراي اين ايده مشكلاتي نيز وجود داشت. مساله و مشكل اول، بي‌اعتمادي برخي فعالان سياسي و اجتماعي براي حضور در اين سامانه بود. آنها اميدوار نبودند كه خروجي اين سامانه به تاييد جبهه اصلاحات برسد يا به دليل نااميدي از هرگونه تحول در فضاي سياسي و اجتماعي كشور، انگيزه‌اي براي حضور در اين سامانه نداشتند. چه‌بسا اگر اين گروه‌هاي اجتماعي در سامانه سرا حضور داشتند، خروجي ليست به مراتب متفاوت از ليست كنوني بود. مشكل دوم به مسائل فني و امنيت سامانه بازمي‌گشت. در فرآيند برگزاري انتخابات به دليل حملاتي كه به سامانه شد، فرآيند راي‌گيري مختل كه همين امر به توقف راي‌گيري منجر شد. با اين حال به دليل تداركاتي كه تيم فني ديده بود، امكان صحت‌سنجي آرا همچنان باقي ماند و با نظارت كميته پايش و نظارت جبهه اصلاحات اين آرا به تاييد رسيد.
مشكل سوم نيز برخي فرآيندهاي موجود در سامانه سرا بود كه به دليل آنكه تجربه اول در اجراي سازوكار انتخابات مقدماتي بود، بروز پيدا كرد كه بايد در انتخابات بعدي اصلاح شود.
با وجود تمامي اين مشكلات، توجه به بدنه‌اي كه همواره نسبت به نظرات آنها بي‌اعتنايي شده بود و برگزاري انتخابات مقدماتي براي اولين‌بار در ايران به خودي خود اتفاق بزرگي است كه در اين انتخابات افتاد. پس از بسته شدن ليست، برخلاف 4 سال گذشته، حاشيه‌ها و اعتراض‌ها بسيار محدودتر بود؛ چراكه اين ليست پشت درهاي بسته و در يك سازوكار غيرشفاف تعيين نشده بود. تجربه برگزاري اين انتخابات بسيار مهم بود و براي تداوم اين ايده بايد از اين تجارب درس گرفت و مشكلات موجود را برطرف كرد. اما نبايد به خاطر مشكلات اجرايي كار، اصل ايده را كه توجه به بدنه در تصميمات هست را كنار گذاشت.