شراكت ايران و هند روي دور تند

سارا معصومي

رفيق رقبا در روزهاي تحريم يا دوست روزهاي سخت؟ هند اين روزها درگير و ‌دار پاسخ دادن به اين سوال در مواجه با ايران و البته در سايه تحريم‌هاي امريكا است. دهلي‌نو در چند ماه گذشته ميزبان نماينده امريكا در سازمان ملل، وزير خارجه اين كشور، هيات‌هايي از وزارت خزانه‌داري و در تازه‌ترين مورد برايان هوك، نماينده ويژه وزارت خارجه امريكا در امور ايران بوده است. همه با يك هدف و دستوركار راهي دهلي‌نو شده‌‌اند و آن هم تشويق اين كشور به قطع همكاري‌هاي اقتصادي و تجاري با ايران و به صفر رساندن خريد نفت از اين كشور بوده است. همزمان با اين تلاش‌هاي دولت دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا، ايراني‌ها نيز بيكار ننشسته‌اند و جدا از رايزني‌هاي سياسي، هيات‌هاي اقتصادي دو كشور نيز مرتبا در رفت‌وآمد ميان ايران و هند هستند. درحالي كه كمتر از يك ماه تا 13 آبان و زمان بازگشت تحريم‌هاي امريكا فرصت باقي است، خبرهاي رسيده از دهلي نو حاكي از آن است كه مرغ هندي‌ها در مراوده با ايران يك پا دارد و اين كشور خواهان دريافت معافيت تحريمي از وزارت خزانه‌داري امريكا است تا بتواند به كار با تهران ادامه دهد. همزمان خبري در 24 ساعت گذشته در رسانه‌هاي هندي انعكاس پيدا كرده مبني بر اينكه هند و ايران تلاش‌هاي خود را براي عملياتي كردن يكي از لنگرگاه‌هاي بندر چابهار از سر گرفته‌اند. البته در اين گزارش‌ها به اين نكته تاكيد شده كه هر دو كشور به‌شدت نگران تاثيرپذيري اين پروژه و پروژه‌هاي مشابه مشترك از تحريم‌هاي امريكا عليه ايران هستند. به گزارش يك رسانه هندي، هفته گذشته در جريان سفر يك هيات نمايندگي از ايران به دهلي، دو طرف تصميم گرفتند برسرعت تلاش‌ها براي تكميل بخشي از بندر چابهار بيفزايند. پيش از اين تدبير جديد هند و ايران، پروژه چابهار به دليل ترس از تحريم‌هاي ثانويه امريكا كه دور نخست آن در ماه ژوئن به مرحله اجرا درآمد دچار تاخير زماني شد. در اين مدت تهران و دهلي‌نو تلاش كردند يك مكانيزم پرداخت از طريق كانال‌هاي بانكي دو كشور براي معاملات اين بندر مهم استراتژيك پيدا كنند. هند 500 ميليون دلار براي ساخت اين بندر و راه ارتباطي چابهار به افغانستان هزينه كرده‌ و اهميت اين پروژه براي هندي‌ها در اين است كه در سايه آن، راه ارتباطي دسترسي دهلي‌نو به افغانستان از طريق يك مسير آبي- خاكي كه از پاكستان رد مي‌شود، ميسر شده است. فاز نخست بندر چابهار ايران در دسامبر 2017 با حضور رييس‌جمهوري ايران به بهره‌برداري رسيد و يك مسير استراتژيك جديد ميان ايران، هند و افغانستان ايجاد كرد.يكي از مشكلات پيش روي ايران و هند براي پيشبرد پروژه چابهار تعريف كانال‌هاي مالي براي نقل و انتقال پول به گونه‌اي كه مشمول تحريم‌هاي امريكا نشود، بود. رسانه‌هاي هندي اعلام كرده‌اند كه تهران و دهلي‌نو تا پيش از 4 نوامبر به مكانيسم مالي و كانال‌هاي پرداخت براي انجام معامله‌هاي تجاري به گونه‌اي كه شامل تحريم‌هاي امريكا نشود، دست پيدا خواهند كرد.

ادامه تجارت با ايران همزمان با حفظ عربستان و عراق

همزمان با رسيدن خبرهايي مبني بر دو برابر شدن سرعت همكاري ايران و هند در بخش‌هايي از پروژه چابهار، گفته مي‌شود كه هندي‌ها در حالي كه اصرار بر حفظ خريد نفت از ايران دارند اما بررسي گزينه‌هاي جايگزين را هم آغاز كرده‌اند. بر اساس گزارش رسانه‌هاي هندي، استراتژي نفتي كه دهلي‌نو براي خود تعريف كرده بر مبناي تحريم‌هاي امريكا عليه ايران است. دهلي‌نو تلاش مي‌كند بازي را به گونه‌اي پيش ببرد كه از نظر تامين نفت مورد نياز پس از 4 نوامبر با مشكلي روبه رو نشود. در اين استراتژي جديد، كمپاني‌هاي نفتي هند قراردادهايي را با عربستان سعودي و عراق تنظيم كرده‌اند تا در شرايطي كه فروش نفت ايران در نتيجه تحريم‌هاي امريكا با اما و اگرهايي روبه‌رو شود، تامين انرژي مورد نياز هند با چالش جدي روبه رو نشود. با وجود اين خبر، هندي‌ها همه تلاش‌هاي خود را براي ادامه روند واردات نفت از ايران به كار گرفته‌اند و گفته مي‌شود كه قصد دارند تا ماه نوامبر قريب به 70 درصد از صادرات نفت ايران را به خود اختصاص دهند. با اين وجود وضعيت معافيت از تحريم‌هاي امريكا براي هند در ماه ژانويه مشخص خواهد شد. بر اساس آمارهاي نفتي، هند قريب به 10 درصد از نفت خام مورد نياز خود را از ايران دريافت مي‌كند اما ميزان واردات نفت اين كشور از ايران در شش ماهه دوم سال 2018 نسبت به بازه زماني مشابه در سال 2017 با كاهش روبه‌رو شده است. پيش‌بيني مي‌شود كه اين روند كاهشي در سال 2019 هم ادامه پيدا كند كه تنها دليل آن همچنان وضع تحريم‌هاي ثانويه امريكا عليه ايران است. با اين وجود مقام‌هاي هندي مي‌گويند كه گزينه‌هاي جايگزين براي نفت ايران را يافته‌اند و در هربازه زماني از سال كه احساس كنند با كمبود نفت به دليل تحريم‌هاي ايران مواجه هستند، مي‌توانند اقدام مقتضي را انجام دهند. هند كه سومين كشور مصرف‌كننده نفت در سطح بين‌المللي است بيش از 80 درصد از نيازهاي نفتي خود را از طريق واردات تامين مي‌كند و ايران سومين منبع تامين‌كننده نفت اين كشور پس از عراق و عربستان سعودي است. پس از 4 نوامبر كه تحريم‌هاي امريكا عليه ايران بازمي‌گردد مسيرهاي نقل و انتقال مالي به تهران مسدود مي‌شود لذا مشتري‌هاي نفت ايران براي پرداخت هزينه خود با مشكلاتي روبه‌رو خواهند شد. با اين وجود مقام‌هاي هندي مي‌گويند كه براي تامين نفت مورد نياز خود تا پايان ماه نوامبر با مشكل جدي روبه‌رو نخواهند شد اما براي 5 ماه پس از آن بايد راه چاره‌‌اي مي‌يافتند كه به سراغ واردات بيشتر از عراق و عربستان سعودي خواهند رفت. برخي از منابع آگاه هندي به رسانه‌هاي اين كشور گفته‌اند كه حتي اگر خريد نفت از ايران كاملا متوقف هم شود باز دهلي با چالش جدي مواجه نخواهد شد اما اين كشور ترجيح مي‌دهد به خريد نفت از تهران به عنوان يكي از متحدان سنتي خود ادامه دهد و در اين مسير از تجربه‌اي كه از دوره قبلي تحريم‌هاي ايران در فاصله سال‌هاي 2012 تا 2015 به دست آورده استفاده مي‌كند.

درحالي كه هند تلاش مي‌كند معافيت از تحريم‌هاي امريكا را دريافت كند، موضع واشنگتن در اين مساله مشخص نيست. مايك پمپئو، وزير خارجه امريكا در جريان گفت‌وگوهاي 2+2 هند و امريكا با حضور وزراي خارجه و دفاع دو كشور كه در دهلي‌نو برگزار شد، تاكيد كرد كه امريكا قصد ندارد هند را با تحريم‌هاي ايران تنبيه كند به‌گونه‌اي كه به اقتصاد اين كشور ضربه وارد شود بلكه هدف تنبيه كشور هدف در تحريم‌ها يعني ايران است. پمپئو در همان اظهارنظر تاكيد كرد كه وي به هندي‌ها اعلام كرده كه تحريم‌هاي امريكا در تاريخ 4 نوامبر بازمي‌گردد اما وزارت خزانه‌داري امريكا هرجا كه احساس كند، لازم است مساله معافيت از تحريم‌ها را براي برخي از كشورها در نظر مي‌گيرد .