اعتياد به الكل؛ قديمي‌ترين
نوع اعتياد
ميلاد مشايخي
شايد اگر بخواهيم قديمي‌ترين نوع اعتياد را بررسي كنيم بدون شك الكل و نوشيدني‌هاي الكلي يكي از قديمي‌ترين انواع وابستگي‌هاي بشر بوده است و اولين گروه‌هايي كه به فكر درمان اعتياد خود افتاده‌اند باز هم الكلي‌ها بوده‌اند و گروه‌هاي خوديار AA يا الكلي‌هاي گمنام كه بعدا معتادان مخدر نيز با الگو گرفتن از آنها گروه‌هاي NA را تشكيل داده‌اند. بحث اعتياد الكل از زواياي گوناگوني مورد بحث قرار مي‌گيرد چرا كه ما در زمينه مواد مخدر صرفا از جنبه اجتماعي و روان‌شناختي بررسي مي‌كنيم ولي الكل در كشور منع مصرف از منظر قانوني و خصوصا شرعي هم دارد. متاسفانه روزي نيست كه در فضاي مجازي خبر كشته شدن چند جوان به دليل مصرف الكل را نبينيم يا نابينا شدن چند نفر بعد از يك مهماني و مصرف الكل. الگوي مصرف الكل در كشور ما كاملا متفاوت با همه جاي دنيا است كه در اين يادداشت به آن خواهيم پرداخت. شايد جزو معدود كشورهايي در دنيا هستيم كه توليد الكل، واردات الكل و مصرف، خريد و فروش آن جرم است و مجازات‌هاي سنگيني از جمله حد شرعي و شلاق، جريمه نقدي و زندان دارد ولي با اين وجود طبق آمارهاي غيررسمي و رسمي يكي از پرمصرف‌ترين كشورهاي مصرف‌كننده در حوزه شرق مديترانه و خاورميانه هستيم. شايد برگ برنده مبارزه با الكل و تفاوت آن با مواد مخدر ديگر همين منع مصرف آن از منظر شرعي باشد كه اگر بتوان به روش صحيحي اعتقادات مذهبي را در جوانان بالا برد خود به خود اثرات شگرف و تاثيرگذاري بر مصرف و كاهش آن در جامعه داشته و امروزه پژوهش‌هاي زيادي در اين زمينه انجام شده است كه ممنوعيت اثر بالايي بر كاهش مصرف دارد.
دليل ديگر بالا بودن مصرف الكل در كشور ما استفاده از اين نوشيدني خطرناك به عنوان ابزار تفريح و نشاط است و معمولا تجربه اولين مصرف هر الكلي در عروسي و مهماني‌هاي شاد بوده است كه باز هم به مساله خلأ فرهنگ شادي مي‌رسيم كه خود مبحث جداگانه‌اي است. طبق پژوهش‌هاي جسته و گريخته در حوزه الكل كشور بيشترين علل مصرف الكل، لذت بردن، قانون‌شكني، زشت بودن مصرف مواد مخدر و جايگزيني آن، باور مثبت به آن و غيراعتيادي بودن الكل، رهايي از خستگي و فرار از تنش‌زدايي است كه همگي باورهاي غلط هستند. معضل ديگر نوع مصرف است كه در كشور ما خطرناك‌ترين نوع الكل به بدترين شكل مصرف مي‌شود، مثلا نوشيدني الكلي پرمصرف در امريكا و روسيه نوعي آبجو است كه الكل پايين دارد و نظارت شديد بهداشتي به توليد آن مي‌شود و هر 350 سي‌سي آن معادل 40 سي‌سي عرق به اصطلاح سگي است كه در ايران به روش خانگي غلط، غيربهداشتي تهيه مي‌شود و با پرمصرف‌ترين ماده از اين گروه در كشور فرانسه خانواده شراب‌ها يا وين است كه باز هم حدود 4 برابر كم‌خطرتر از عرق است كه در كشور ما مناسب مصرف الكلي‌ها است به جرات مي‌توان گفت پرخطرترين و بدترين نوع مصرف الكل در بين جوانان ما رواج پيدا كرده است.
متاسفانه الكل تبديل شده به بخشي از ساختار تفريحي جوانان كه شرط اول حل اين معضل پذيرش اين مساله است و زنگ خطر جدي به صدا درآمده و شاهد گزارش‌هاي متعدد از مصرف الكل در نوجوانان هستيم. در صورتي كه در غرب با وجود توليد و آزاد بودن مصرف، قوانين بسيار سختي مثل مجازات‌هاي شديد راننده‌هاي الكلي، الكلي‌هاي زير 18 سال، كساني كه در محل‌هاي غيرمجاز الكل مصرف مي‌كنند ولي ضعف قانون در كشور ما مشاهده مي‌شود كه تقريبا با هر گروه الكلي برخورد تقريبا مشابه مي‌شود و اين مساله قبح مصرف را كم مي‌كند. الكل در دنيا بعد از دخانيات و فشار خون سومين عامل تهديدكننده سلامتي است كه كشور ما هم از آن مستثنا نيست ولي ضعف پژوهش و آمار بسيار مشهود است و براي برنامه‌ريزي داده‌هاي چنداني وجود ندارد. ستاد مبارزه با مواد مخدر متاسفانه هيچ‌گونه برنامه‌اي در زمينه پيشگيري از مصرف الكل ندارد و ارگان‌هاي فرهنگي هم هيچ برنامه مشخصي ندارند و اين عدم آگاه‌سازي جامعه هم خود خطر بزرگ ديگري است. ماهيت الكل هم كه در اقشار كم‌درآمد انواع خطرناكش رواج دارد و هم در مرفه‌نشينان بالاي شهر وجود دارد و برخي اوقات نوع الكل و مصرف آن نشان‌دهنده جايگاه اجتماعي است. در انتها به اين نكته اشاره مي‌شود كه اعتياد الكل قبل از اينكه مساله شرعي/ قانوني باشد يك معضل فرهنگي است و راه ورود به درمان اين معضل برنامه‌هاي فرهنگي و پيشگيرانه است.
روانشناس و كارشناس آسيب‌هاي اجتماعي