اعتبار؛ تجليل يا مطالعه؟

دليل وجود جايزه ادبي چيست؟ قرار است از كتاب‌هاي خوب تقدير شود يا خواننده‌هاي خوب؟ به دست آوردن جايزه من بوكر به اين معني است كه اين كتاب برگزيده، بهترين كتاب انگليسي‌زبان آن سال است؟ و اگر از «بهترين» تقدير مي‌كنيم، اين بهترين شامل چه چيزهايي مي‌شود؟ بهترين نثر، بهترين راوي، بهترين سوژه، بهترين پديدآورنده يا بهترين جلد؟ يا بهتر است به نقل‌قول جوليان بارنز اشاره كرد كه گفته بود اين جوايز يك بازي بزرگ حدسي است؟

هر كدام از اين موارد پاسخ پرسش ما باشد (كه احتمالا پاسخ تمامي موارد بالاست)، به نظر مي‌رسد 13 كتابي كه من بوكر در ماه جولاي به عنوان نامزدهاي فهرست اوليه معرفي كرد- براي نخستين‌بار در طول سال‌ها- معيارهاي جديدي را پي‌ريزي كرد كه مي‌توان با توسل به آنها «ادبيات خوب» را ستود. كتاب «سابرينا» اثر نيك درانسو، نخستين رمان مصور نام گرفت كه در تاريخ 50ساله اين رويداد ادبي به فهرست نامزدها راه يافت! «قاپيدن» نوشته بليندا باوئر كه نمونه نادري از ژانر تريلر است هم‌پاي آثار ادبيات داستاني قرار گرفته است! پنج نويسنده جوان- يعني سالي روني، ديزي جانسون، گاي گوناراتنه، صوفي مكينتاش و درانسو- توانستند نشان نامزدي پرزرق‌وبرق بنيادي ادبي را با نخستين يا دومين تجربه داستان‌نويسي‌شان از آن خود كنند؛ در حقيقت من بوكر با اين اقدام دست به ستايشي شگرف از نسل تازه داستان‌نويسان كرده است.

از آنجايي كه كتاب‌هاي فهرست نامزدهاي نهايي در يك گستره و حوزه قرار نمي‌گيرند، منصفانه نيست آنها را نامعتبر بخوانيم و بايد اضافه كرد كه رويه مسوولان بوكر در اين دوره كمي متقاعدكننده‌تر شده است. مهم‌تر از همه اينها، شكافي بزرگ ميان آنچه داوران براي راه يافتن به مرحله نهايي انتخاب كرده‌اند و آنچه خوانندگان در بازار كتاب تهيه مي‌كنند، به چشم مي‌خورد. پرفروش‌ترين كتاب‌هاي برنده جايزه بوكر امسال تا به حال «جنگ نور» نوشته مايكل اونداتيه، «قاپيدن» باوئر، «مردم عادي» روني و «سابرينا»ي درانسو هستند. هيچ‌كدام از اين‌ كتاب‌ها به گلچين نامزدهاي نهايي راه نيافته‌اند. در حالي كه ميزان فروش كتاب‌ها در تصميم‌گيري داوران مورد توجه قرار نمي‌گيرد، فهرست نهايي نمونه ديگري از فاصله ميان آثاري كه از آنها تجليل مي‌شود و آنچه خوانده مي‌شود، است. اين گفته به اين معني نيست كه هرگز پلي ميان اين دو مقوله نبوده است اما امسال شاهد ازهم گسيختگي قابل توجهي هستيم.

از برخي جهات، اين فهرست نشاني از انتخاب‌هاي سنتي دارد. به جز جانسون، چهار نويسنده بزرگ جوان از فهرست حذف شده‌اند و باقي نامزدها يا اهل انگلستانند يا امريكاي شمالي. صرف‌نظر از همه اينها، فهرست نهايي نامزدها به‌شدت قدرتمند هستند. جانسون جوان‌ترين نامزدي است كه تا به حال نامزد اين جايزه شده است. شايد حضور رمان ژانر تريلر و رمان مصور خيلي زود از يادها برود اما رماني به نظم (اثر رابين رابرتسون) نيز در اين فهرست حضور دارد كه اثري قابل توجه به شمار مي‌رود. همچنين رمان‌هايي از چهار نويسنده زن خلاق (آنا برنز، ريچل كوشنر، اسي ادوگيان و جانسون) براي دستيابي به جايزه‌اي رقابت مي‌كنند كه اغلب براي ارجح دانستن سفيدپوست‌ها، مردسالاري و گاهي محافظه‌كاري‌اش مورد انتقاد قرار مي‌گيرد. اما در نهايت شايد دليل وجود جوايز ادبي تجليل از يك كتاب، شش يا حتي 13 كتاب نباشد، مادامي كه اين آثار ما را به بحث و خوانش بكشانند مي‌توان از آنها تجليل و تقدير كرد.