هجوم توفان همراه با گرد و خاك به شمال سيستان و بلوچستان ادامه دارد
آوار توفان بر سر «سيستان»
امين شول سيرجاني
هزار و 500 كيلومتر دورتر از تهران هجوم شن‌هاي روان و گرد و خاك زندگي مردم پنج شهر شمالي استان سيستان و بلوچستان را به حالت نيمه تعطيل درآورده است. 54 روز است كه توفان‌هاي سهمگين دست از سر اهالي سيستان برنداشته است. سرعت توفان به قدري بالاست كه توان هر‌گونه عكس‌العملي را از شهروندان شهرهاي زابل، هيرمند، نيمروز، زهك و هامون سلب كرده است. بنا به گفته عبدالرحمان شهنوازي، مديركل ستاد مديريت بحران استانداري سيستان و بلوچستان اين وضعيت تا پايان هفته جاري ادامه خواهد داشت و از همين رو نيروهاي دستگاه‌هاي اجرايي به حال آماده‌باش درآمده‌اند تا در صورت لزوم به كساني كه آسيب مي‌بينند يا دچار مشكل مي‌شوند امدادرساني كنند. غلظت ذرات معلق در هوا ظرف دو ماه گذشته در برخي روزها به بيش از 60 برابر حد مجاز نيز رسيده است. اين بحران نزديك به هزار تن از سيستاني‌ها را روانه بيمارستان كرده است. محمود ديانتي، رييس شبكه پايش هواشناسي سيستان و بلوچستان روز شنبه در گفت‌وگو با «ايرنا» اين وضعيت را تشريح كرده است: «پايش 52 روز متوالي هواي زابل نشان مي‌دهد كه غلظت ذرات معلق با اندازه 10 ميكرون تا بيش از شرايط ناسالم افزايش يافته به‌طوري كه حدود 30 روز آن غلظت ذرات معلق بين هزار تا بيش از 9 هزار ميكروگرم بر مترمكعب معادل 7 تا 60 برابر حد مجاز ثبت شده است.»
بادهاي بي‌سابقه
مردم زابل به وزش بادهاي 120 روزه در منطقه سيستان عادت دارند اما امسال با سال‌هاي قبل فرق دارد. اين را هم مردم مي‌گويند و هم مديران هواشناسي. ميلاد يزدان‌پناه، خبرنگار محلي ساكن زابل وضعيت مردم سيستان را اينگونه شرح مي‌دهد: «مردم زابل هيچ‌وقت اينطور توفاني را به ياد ندارند. قبلا هم در زابل و شهرهاي اطراف بادهاي شديد مي‌آمد ولي اينطور نبود كه اينقدر شن‌هاي روان وارد خانه و زندگي مردم شود. در همين 50 روز دالان‌هاي خاك باعث شده حدود 10 روز جاده‌هاي زاهدان - زابل و زابل - نهبندان بسته شود. قديمي‌ترها هم مي‌گويند قبلا باد زياد بود اما آلودگي نبود.» براي سيستان چه مي‌توان كرد؟ به گفته يزدان‌پناه وجود شمار زيادي كارخانه‌هاي شست‌وشوي شن و ماسه و دانه‌بندي در محور زابل - نهبندان هم باعث شده در زمان وقوع توفان بحران تشديد شود و هوا آلوده‌تر. در همين حال به گفته ديانتي، رييس شبكه پايش هواشناسي سيستان و بلوچستان وزش بادهاي 120روزه امسال جزو شديدترين بادها در 55 سال اخير است: «حدود 50 روز متوالي است كه بيشينه سرعت وزش باد در زابل بين 70 تا 122 كيلومتر بر ساعت است. در اين 50 روز حدود 18 روز بيشينه سرعت وزش باد بيش از 100 كيلومتر بر ساعت بود كه ديد افقي را تا 150 متر كاهش داد. شدت وزش باد در شهرستان‌هاي شمالي استان افزوده مي‌شود به‌طوري كه سرعت وزش باد خيلي شديد گاهي به بيش از 100 كيلومتر برساعت نيز مي‌رسد و سبب وقوع توفان گردوخاك و افزايش شديد غلظت غبار خواهد شد.»
خاك هست؛ آب نيست
توفان شديد در سيستان در شرايطي همچنان ادامه مي‌يابد كه شهروندان شهرهايي مانند هيرمند از مشكل ديگري هم رنج مي‌برند؛ بي‌آبي. در بسياري از روستاها آب به وسيله تانكر به دست مردم مي‌رسد. در شهر هيرمند آب لوله‌كشي هست اما رنگ آب همرنگ خاك است و بي‌كيفيت. همين اتفاق باعث شده تا مردم براي خريد آب به زابل مراجعه كنند. يزدان‌پناه، خبرنگار محلي در زابل توضيح مي‌دهد: «مردم چاره‌اي براي‌شان نمانده به جز اينكه تحمل كنند. ولي چطور تحمل كنند. كاش فقط درد توفان بود. شن‌هاي روان خانه‌ها را احاطه كرده است. مردم حتي در شهر هيرمند آب خوردن هم ندارند. آب درون لوله‌ها بدمزه و پر از خاك است.» حجت پاينده، شهروند ساكن هيرمند هم در گفت‌وگو با «اعتماد» سخنان يزدان‌پناه را تاييد مي‌كند اما دلش پر است: «همه ايران اشك فرماندار زابل را جلوي دوربين تلويزيون ديدند. ديگه چقدر ناله كنيم؟ سيستان تنهاست. ولله كاري نكنيم كه مردم از همه چيز قطع اميد كنند. آنهايي كه بالا نشسته‌اند بشنوند.»
پارازيت در انتقال پيام سيستاني‌ها
اما براي شنيده شدن صداي مردم سيستان چه مي‌توان كرد؟ اصلا آيا اين توفان‌هاي سهمگين 100كيلومتري را مي‌توان براي‌شان چاره‌اي انديشيد؟ مي‌شود براي هامون كاري كرد؟ اينها سوالاتي است كه محمدرضا عليمرادي، دكتراي تغيير اقليم و از كارشناسان بومي محيط‌زيست در سيستان و بلوچستان براي‌شان راه حل‌هاي مفصلي دارد. گفت‌وگوي عليمرادي با «اعتماد» به زودي منتشر مي‌شود تا شايد بر روند تصميم‌گيري‌هاي دولتي موثر باشد اما به‌طور خلاصه او معتقد است بستر تالاب خشك شده هامون مهم‌ترين كانون گرد و غبار است. به جز اين بستر رودخانه‌هاي داخلي هم مستعد بلندشدن شن‌هاي روان. در نتيجه بايد مجموعه‌اي از اقدامات براي احياي بخش‌هايي از هامون انجام شود. عليمرادي مي‌گويد: «البته نمي‌توان تمام تالاب هامون را احيا كرد چرا كه به‌طور متوسط چيزي حدود 10 ميليارد متر مكعب آب نياز است. اما بايد راه‌حل‌هايي پيدا كنيم براي نگهداشت آب در بخش‌هايي از تالاب كه هنوز آب دارد.» به گفته عليمرادي «مالچ آلي» هم مي‌تواند به عنوان يكي ديگر از راه‌حل‌ها براي تثبيت كانون‌هاي گرد و غبار مورد استفاده قرار گيرد. استفاده از اين مالچ‌ها قبلا در شرايط آزمايشگاهي امتحان شده اما عملياتي نشده است. « هم بايد از مالچ‌هاي داراي تركيبات گياهي استفاده كنيم و هم از دو سه نوع گونه گياهي كه نقش بادشكن را در منطقه ايفا كنند و در عين حال موجب تثبيت شن‌هاي روان هم شوند.» با اين همه رسانه رسمي و غيررسمي صداي مردم سيستان از 1500 كيلومتري به پايتخت نمي‌رسد. يا اگر مي‌رسد در فرآيند انتقال پيام اختلال وجود دارد و سياستگذاران بالادستي هنوز به خوبي بحران و راه‌حل‌هاي واقعي آن را نشناخته‌اند. توفان‌هاي سيستان شايد يك هفته ديگر تمام شود اما درد و رنج سيستاني‌ها تمام نمي‌شود. پرونده سيستان و هامون همچنان مفتوح است.