مجمع جهاني اقتصاد، محيط زيست و جنگ را بزرگ‌ترين خطرات سال پيش رو مي‌داند
سايه نبرد نظامي بر سال 2018
شهاب شهسواري
كارشناسان اقتصاد جهاني، تصوير نگران‌كننده‌اي از سال آينده ميلادي به تصوير مي‌كشند و بسياري از برجسته‌ترين كارشناسان سياسي و اقتصادي جهان معتقدند كه احتمال درگيري‌هاي نظامي و سياسي طي يك سال پيش رو به‌شدت افزايش يافته است. مجمع جهاني اقتصاد، كه قرار است اجلاس سالانه‌اش را سه‌شنبه تا جمعه هفته آينده برگزار كند، به رسم سال‌هاي گذشته، گزارشي با عنوان گزارش ريسك جهاني در آستانه اين اجلاس منتشر كرده است؛ در گزارش امسال هر چند روند بهبود وضعيت اقتصاد جهاني طي يك سال آينده مثبت ارزيابي شده است، اما خطرات جدي‌تري در برابر جهان تصوير شده است. هر چند هفته آينده قرار است دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا به عنوان سخنراني اختتاميه مهمان نشست سالانه مجمع جهاني اقتصاد باشد، اما گزارش سالانه ريسك اين موسسه، برخي از سياست‌هاي او را عامل ايجاد تنش‌ها و برخلاف جهت صحيح براي حل مشكلات پيش روي جهان توصيف كرده است. بر اساس گزارش امثال ريسك جهاني، 93 درصد از پاسخ‌دهندگان ابراز نگراني كرده‌اند كه رويارويي‌هاي سياسي و اقتصادي ميان قدرت‌هاي اصلي جهاني افزايش پيدا كند و تقريبا 80 درصد از پاسخ‌دهندگان از بروز جنگي با مشاركت يكي از قدرت‌هاي جهاني ابراز نگراني كرده‌اند. قرار است هفته آينده 70 رييس دولت و رهبران قدرت‌هاي اقتصادي جهان از جمله دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا و نراندرا مودي، نخست‌وزير هند جزو بلندپايه‌ترين مدعوان اين اجلاس هستند. در گزارش ريسك جهاني 2018 مانند سال‌هاي گذشته مسائلي مانند تهديدهاي محيط زيست به ويژه تغييرات شديد آب و هوايي و افزايش دما در كنار افزايش شكاف اقتصادي و تهديدهاي سايبري همچنان جزو اصلي‌ترين تهديدهايي هستند كه كارشناسان به آن اشاره كرده‌اند. اما نگراني‌هاي ژئوپولتيك به خصوص نگراني از جنگ به دغدغه عمده كارشناسان براي سال 2018 تبديل شده است. با اين حال هر چند كه نگراني‌هاي ژئوپوليتيكال به‌شدت نسبت به گزارش سال‌هاي گذشته رشد كرده است، اما همچنان نگراني‌هاي زيست‌‍محيطي در صدر فهرست خطرات سال 2018 قرار دارد. بيش از 1000 كارشناس از دولت‌ها، كسب و كارها، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها و سازمان‌هاي غيردولتي در تهيه اين گزارش مورد مصاحبه قرار گرفته‌اند. 93 درصد از اين كارشناسان معتقدند كه رويارويي‌هاي سياسي يا اقتصادي ميان قدرت‌هاي بزرگ جهاني در سال پيش رو افزايش خواهد يافت و 40 درصد معتقدند كه چنين تهديدي نسبت به سال‌هاي گذشته افزايش چشمگيري پيدا كرده است. مجمع جهاني اقتصاد نشست سالانه خود را در اولين ماه سال جديد ميلادي، در منطقه گردشگري داوس سوييس در ميان رشته‌كوه‌هاي آلپ برگزار مي‌كند. بيش از 3000 نفر از متنفذترين شخصيت‌هاي سياسي، اقتصادي و تجاري جهان سالانه در نشست داووس شركت مي‌كنند و مجمع جهاني اقتصاد خود را «سازمان جهاني براي مشاركت بخش خصوصي و دولتي» معرفي مي‌كند. به گزارش رويترز، استمرار ادبيات تند ميان رهبران ايالات متحده امريكا و كره شمالي، از جمله مسائلي است كه نگراني‌ها از بروز جنگ را افزايش داده است. 79 درصد از مصاحبه‌شوندگان در گزارش اخير مجمع جهاني اقتصاد نسبت به افزايش احتمال بروز يك جنگ دو جانبه در سال 2018 ابراز نگراني كرده‌اند. اين گزارش در كنار افزايش احتمالي جنگ در شبه‌جزيره كره، احتمال بروز يك منازعه نظامي جديد در خاورميانه را نيز از جمله خطرهاي سال 2018 حساب كرده است. در اين گزارش آمده است كه رشد «سياست‌هاي اقتدارگرايانه شخصيت‌هاي كاريزماتيك» در جهان باعث شده است كه خطرات سياسي، اقتصادي و محيط زيستي به دليل كاهش حمايت از چندجانبه‌گرايي قانونمدارانه، افزايش يافته است. گزارش ريسك جهاني مستقيما به تصميم‌هاي يك‌جانبه امريكا براي خروج از پيمان آب و هوايي پاريس، مذاكرات پيمان مشاركت دو سوي اقيانوس آرام (TPP) و برجام اشاره كرده است و اين سياست‌ها را گام برداشتن امريكا در خلاف جهت كاهش ريسك‌هاي جهاني عنوان كرده است. جان درزيك، مدير بخش ريسك جهاني و ديجيتال در موسسه مشاوره مارش كه در تهيه اين گزارش نقش داشته، به رويترز مي‌گويد: «بسياري از خطراتي كه قرار است در مقابل آنها بايستيم نيازمند راهكارهايي چندجانبه‌گرايانه هستند، ولي به نظر مي‌رسد كه جهان در جهتي معكوس حركت مي‌كند.» كلاوس شواب، بنيانگذار و مدير اجرايي مجمع جهاني اقتصاد معتقد است: «بايد احتمال وقوع فروپاشي در سيستم‌هاي جهاني را جدي بگيريم. توسعه بازسازي اقتصادي مي‌تواند فرصتي در اختيار ما بگذارد كه نبايد به راحتي آن را ناديده بگيريم، بايد از اين فرصت استفاده كنيم تا شكاف‌هاي موجود در جهان را كه باعث كاهش قدرت نهادها، جوامع و محيط زيست جهان شده است، از بين ببريم.»
گزارش ريسك جهاني در عين حال به توسعه‌طلبي‌هاي دريايي و زميني چين و همچنين تلاش اين كشور براي پيشبرد ابتكار «يك جاده-يك كمربند» اشاره مي‌كند كه باعث شده است قدرت‌هاي منطقه‌اي به خصوص هندوستان و ژاپن، در حال تشكيل ساختارهاي جديدي براي ايجاد اتحاد در برابر افزايش نفوذ چين هستند. بر اساس اين گزارش «اين ابتكار در صورتي مي‌تواند قدرتمندتر شود كه استراليا، ايالات متحده و كشورهاي اروپايي هم در آن مشاركت كنند. در عين حال اين كشورها محتاطانه عمل مي‌كنند و نگران هستند كه ايجاد يك چارچوب جديد در مقابل چين ممكن است تنش‌ها با پكن را افزايش دهد.» در مجموع 59 درصد از پاسخ‌دهندگان به نظرسنجي مجمع جهاني اقتصاد معتقدند كه خطرات متوجه جهان در سال پيش رو افزايش چشمگيري پيدا مي‌كنند و تنها 7 درصد از پاسخ‌دهندگان پيش‌بيني كرده‌اند كه خطرات مبتلابه جهان در سال جاري ميلادي كاهش خواهد يافت. گزارش ريسك‌هاي جهاني مي‌نويسد كه طي سال پيش رو، روابط قدرت‌هاي جهاني دچار تحول خواهد شد و اين تحولات غالبا در راستاي «بدتر شدن» شرايط است. در اين گزارش مثال‌هاي مختلفي از بدتر شدن شرايط كشورهاي مختلف به دليل رويارويي‌هاي قدرت‌هاي بزرگ ذكر شده است. براي مثال كشور بوتان كه در طول سال گذشته در مركز رقابت‌هاي هند و چين قرار گرفته‌بود يكي از موارد مورد اشاره در اين گزارش است. بر اساس برآورد اين گزارش 10 ريسك اصلي براي جهان در سال 2018 از نظر احتمال وقوع رويدادهاي شديد آب و هوايي، فجايع طبيعي، حملات سايبري، كلاهبرداري يا دزدي اطلاعاتي، تغييرات آب و هوايي، مهاجرت غيراختياري، فجايع محيط زيستي دست ساخته بشر، حملات تروريستي، تجارت غيرقانوني و سرمايه‌هاي حبابي در اقتصادهاي بزرگ هستند. 10 ريسك اصلي به لحاظ ميزان تخريب هم سلاح‌هاي كشتار جمعي، رويدادهاي شديد آب و هوايي، فجايع طبيعي، تغييرات آب و هوايي، بحران آب، حملات سايبري، بحران غذا، كاهش تنوع زيستي و سقوط زيست‌بوم‌ها، مهاجرت غيراختياري و همه‌گيري بيماري‌هاي واگيردار خواهند بود. بر اساس اين گزارش خطرات اقتصادي در سال پيش رو نسبت به گذشته كمتر خواهند بود، اما اين نگراني وجود دارد كه نرخ‌هاي رشد توليد ناخالص ملي باعث بي‌توجهي و پذيرش خطرهاي مزمن ساختاري در سيستم‌هاي مالي و اقتصادي جهاني شود.