ضرورت حمايت از پتروشيمي‌ها
قادر شادي‌وند
مجتمع‌هاي پتروشيمي با توجه به اينكه از چه نوع حامل هيدروكربوري به عنوان خوراك استفاده مي‌كنند به پتروشيمي‌هاي با خوراك گاز يا خوراك مايع تقسيمبندي مي‌شوند. صنعت پتروشيمي جهان بر محور دو خوراك عمده نفتا و اتان تمركز دارد كه هركدام ويژگي‌هاي منحصر به خود دارد. خوراك گازي اتان از قيمت پايين‌تري نسبت به خوراك مايع (نفتا) برخوردار است اما از سويي ديگر تجارت آن از هزينه حمل بالا و دشواري حمل و نقل متاثر بوده و همين عامل موجب شده تا خوراك اتان عمدتا در قالب شرايط مصرف منطقه‌اي لحاظ شود. در مقابل قيمت نفتا به عنوان خوراك پتروشيمي از قيمت جهاني نفت خام بطور مستقيم متاثر است. لذا علاوه بر قيمت بالا از نوسان بازار جهاني نيز بي‌بهره نيست.
با اين وجود سهولت حمل و نقل و همچنين تنوع تركيب محصولات توليد شده از اين خوراك مايع از مزيت‌هاي آن به شمار مي‌رود. البته تمركز بر خوراك در مناطق مختلف متفاوت است به طوري‌كه دسترسي به خوراك اتان در امريكا (به لطف توسعه منابع نامتعارف گازي) و خاورميانه در اولويت استفاده و در مناطق آسيا و اروپا به دليل دور بودن از منابع توليد و سهولت انتقال خوراك مايع نسبت به خوراك گازي از نفتا به عنوان خوراك غالب در صنايع پتروشيمي استفاده مي‌شود. امروزه بيش از 50 درصد سبد خوراك صنعت پتروشيمي جهان را خوراك نفتا و 40 درصد آن را خوراك اتان و گاز مايع تشكيل داده و عمده‌ترين محصول توليدي اين دو خوراك نيز «اتيلن» است. به عبارتي ديگر اتيلن و محصولات مشتق شده از آن از جمله بيشترين محصولات پايه شيميايي توليد شده در جهان به شمار مي‌روند. به طور كلي، تركيب محصولاتي كه از خوراك مايع (نفتا) حاصل مي‌شود بسيار متنوع‌تر از خوراك گازي (اتان) است. به طور مثال براي توليد يك تن اتيلن به كراكر حدود 3/3 تن نفتا نياز است كه البته در كنار آن محصولات ديگري نظير پروپيلن، بنزين پيروليز و ساير تركيبات سوختي نيز توليد مي‌شود. اما براي توليد يك تن اتيلن به كراكر عملا به 2/1 تن اتان نياز است كه در اين فرآيند تنها مقدار كمي تركيبات سوختي به عنوان محصولات جانبي توليد مي‌شود. مزيت‌هاي خوراك مايع و البته تمايل مجتمع‌هاي پتروشيمي بر مبناي اين نوع خوراك براي مصون ماندن از نوسانات قيمت نفت منجر به حركت مجتمع‌هاي پتروشيمي به سمت خوراك‌هاي تركيبي (مايع و گاز) شده و اين امر بر جذابيت خوراك‌هايي نظير نفتا و گاز مايع افزوده است.
در خاورميانه كه خوراك اتان با قيمت‌هاي مناسب و رقابتي در دسترس بوده و كشوري مانند عربستان از كمترين قيمت جهاني اين محصول برخوردار است نيز سياست‌ها به سمت استفاده از خوراك‌هاي تركيبي در مجتمع‌هاي پتروشيمي قرار گرفته است.
واقعيت آن است كه محصولات توليد شده در بازارهاي رقابتي و بدون توجه به خوراك مورد استفاده (اتان يا نفتا) به فروش مي‌رسند و لذا واحدهاي با خوراك اتان به دليل هزينه خوراك كمتر از سوددهي بالاتري برخوردارند. البته در شرايط كاهش قيمت نفت و به دنبال آن نفتا، واحدهاي بر مبناي خوراك مايع نفتا نيز از شرايط رقابتي مناسبي برخوردار شده‌اند.
امروزه حدود 60 مجتمع پتروشيمي در كشور فعال است كه از اين تعداد حدود 30 مجتمع از خوراك بالادستي براي توليد محصول استفاده مي‌كنند. در اين ميان حدود 10 مجتمع پتروشيمي از خوراك مايع، 10 مجتمع از خوراك گاز طبيعي و 9 پتروشيمي از خوراك اتان براي توليد محصول استفاده مي‌كنند.
آنچه به باور دولت تحت عنوان «سياست‌هاي حمايتي» به شمار مي‌رود، حول محور خوراك گاز تمركز يافته و حمايت از خوراك مايع به تخفيف 5 درصد نسبت به فوب خليج فارس محدود شده است.
اين در حالي است كه در افق سال 1400 توليد ميعانات گازي كشور به حدود يك ميليون بشكه در روز افزايش خواهد يافت و بنابر سياست‌هاي اتخاذ شده حجم عمده‌اي از اين ميزان توليد به توليد فرآورده‌هاي نفتي از جمله نفتا اختصاص خواهد يافت. بنابراين ايران از مزيت بالاي خوراك مايع برخوردار خواهد گشت.
براساس برنامه‌هاي موجود، در انتهاي برنامه ششم توسعه و با بهره‌برداري از پالايشگاه سيراف، توليد نفتا در كشور به بيش از 380 هزار بشكه در روز افزايش خواهد يافت كه در صورت حفظ سطح مصرف فعلي داخلي، بالغ بر 280 هزار بشكه مازاد ظرفيت توليد وجود خواهد داشت. مضاف بر آن، بايد به افزايش توليد قابل توجه گاز مايع و كاهش مصرف داخلي اين حامل انرژي (كه از خوراك‌هاي رو به رشد در صنعت پتروشيمي جهان به شمار مي‌رود) را نيز اضافه كرد.
بنابراين با توجه به زنجيره توليد متنوع و با ارزش خوراك مايع، چنانچه سياست كشور بر توسعه صنايع داخلي و جلوگيري از خام‌فروشي تمركز داشته باشد، حمايت مناسب‌تر از صنايع استفاده‌كننده از خوراك مايع در داخل كشور اولويت مي‌يابد. سياستي كه مي‌تواند با جذاب كردن فضاي سرمايه‌گذاري به توسعه بخش پايين دستي صنعت پتروشيمي و ساير خوشه‌هاي صنعتي مرتبط منجر شود.
كارشناس انرژي