راي دادگاه لاهه به نفع فيليپين
چين براي نخستين‌بار محكوم شد
ميثم سليماني
مناقشه درياي جنوبي چين با دخالت دادگاه حل‌اختلاف بين‌المللي لاهه وارد ابعاد جديدي شده است. روز گذشته دادگاه بين‌المللي راي خود را در خصوص مناقشه درياي چين اعلام و اين كشور را متهم به تخطي از قوانين بين‌المللي كرد. اين دادگاه كه روز گذشته راي خود را صادر كرد به‌شدت رفتار چين را در درياي جنوبي چين مورد سرزنش قرار داد. دادگاه، رفتار چين با كشتي‌هاي ماهيگيري، ساخت جزاير مصنوعي و گسترش حاكميت چين در اين منطقه را محكوم و تصريح كرد اين اقدامات چين هيچ‌گونه مبناي قانوني ندارد. دادگاه در حكم خود چين را محكوم به آسيب‌هاي شديد به محيط‌زيست و صخره‌هاي مرجاني اين منطقه كرده است و همچنين ماهيگيران چيني نيز لاك‌پشت‌هاي دريايي اين منطقه را در معرض انقراض قرار دادند و قوانين بين‌المللي و محيط زيستي را به شكل قابل‌توجهي ناديده گرفته‌اند. اين براي نخستين‌بار است كه دولت چين به ديوان داوري بين‌المللي فراخوانده شده است كه نتيجه آن تاثير بسزايي بر نگرش كشورهاي همسايه در قبال چين خواهد داشت و از اين طريق مي‌توانند در مذاكرات آينده در خصوص درياي جنوبي چين اين كشور را به چالش بكشند و با تاكتيك بهتري در برابر پكن قرار بگيرند. در جمع‌بندي اين حكم آمده است كه چين حق ندارد به منابع دريايي كه مناطق تحت حاكميت خود را صدها مايل گسترش داده دست بزند و حق دخالت در آب‌هاي مورد مناقشه را نيز ندارد. چين بلافاصله بعد از اين حكم رسما اعلام كرد كه نه اين حكم را مي‌پذيرد و نه آن را به رسميت مي‌شناسد. در طرف مقابل اما دولت فيليپين در بيانيه‌اي عنوان كرد كه به‌شدت نسبت به اين حكم احترام مي‌گذارد و آن را نقطه عطفي براي اختلاف در درياي جنوبي چين مي‌داند. ناتالي كلاين‌استاد حقوق بين‌الملل در دانشكده حقوق استراليا مي‌گويد: اين تصميم يك پيروزي قاطع براي فيليپين به شمار مي‌آيد.
گفتني است، فيليپين از سال 2013 وارد يك دعواي بين‌المللي بر سر درياي جنوبي چين شده است. مانيل معتقد است كه چين حاكميت خود را بر بخش‌هاي زيادي از درياي جنوبي چين گسترش داده و از همين رو مانيل با حمايت امريكا چاره‌اي جز بردن دعوي خود به دادگاه داوري بين‌المللي لاهه نداشت. هرچند چين از آغاز اعلام اين دعوي از حضور در اين دادگاه خودداري كرده و آن را فاقد صلاحيت براي رسيدگي به اين اختلاف مي‌داند. بسياري از تحليلگران معتقدند كه راي دادگاه پيامدهاي جدي را براي امنيت درياي جنوبي چين به وجود خواهد آورد، زيرا مسير درياي جنوبي چين حدود نيمي از جريان تجارت جهاني را در بر مي‌گيرد و يكي از شلوغ‌ترين مسيرهاي تجاري است كه اين حكم مي‌تواند تجارت و كسب و كار در سراسر جهان را تحت تاثير خود قرار دهد. با اين حال بسياري از كارشناسان پيش از اعلام اين راي معتقد بودند كه اگرچه دادگاه ممكن است به نفع مانيل حكم دهد اما از آنجايي كه حكم اين دادگاه لازم‌الاجرا نيست چين از كنار آن بي‌تفاوت رد خواهد شد. ايالات‌متحده نيز از ماه‌ها قبل به عنوان بازيگر اصلي مناقشه درياي جنوبي چين سعي دارد تا با استناد به قوانين بين‌المللي و اعزام كشتي‌هاي نظامي و غيرنظامي و همچنين هواپيماهاي خود حاكميت چين در اين منطقه را به چالش بكشد كه بارها با هشدارهاي تند چين مواجه شده اما امريكا به اقدامات خود ادامه داده است. طبق گزارش‌هاي پنتاگون چين به سرعت در حال افزايش توان نظامي خود در اين منطقه است و با گسترش جزاير مصنوعي قصد دارد پايگاه نظامي در اين منطقه تاسيس كند تا حاكميت خود را رسميت ببخشد. اما اگرچه چين سعي داشت تا راي اين دادگاه را بي‌اهميت جلوه دهد اما طي روزهاي گذشته و پيش از اعلام راي دادگاه در رسانه‌هاي دولتي اين كشور حجم عظيمي از تبليغات را در خصوص حاكميت چين در درياي جنوبي به راه انداخت و با ارايه اسناد و مدارك تاريخي قصد داشت تا به افكار عمومي بقبولاند كه اين منطقه از جمله قلمرو چين به حساب مي‌آيد. با اين وجود اگرچه چين سعي دارد راي دادگاه بين‌المللي را بي‌اهميت جلوه دهد اما به عقيده كارشناسان، چين نمي‌خواهد خود را به‌عنوان يك قانون شكن بين‌المللي نشان دهد به همين دليل سعي كرده است تا بتواند حمايت برخي كشورها را در اين خصوص به سوي خود جلب كند. اشلي تاونشند، پژوهشگر دانشگاه شانگهاي به سي‌ان‌ان گفت: پكن اگرچه ممكن است با زبان تند و تيز عليه حكم دادگاه پاسخ دهد و حتي حضور نظامي بيشتري در جزاير مصنوعي پيدا كند اما بعيد است كه بخواهد دست به يك ماجراجويي نظامي خطرناك بزند.
مناقشه ارضي
در طول سال‌هاي گذشته كشورهاي برونئي، مالزي، فيليپين، تايوان و ويتنام درگير اختلاف مرزي با چين هستند و در اين مدت به دنبال راه‌هاي ديپلماتيك براي حل اين مناقشه بودند و ديوان بين‌المللي لاهه نيز يكي از اين راه‌ها بود كه آنها توانستند با حمايت امريكا آن را پيش ببرند و اكنون اين حكم هرچند جنبه اجرايي ندارد اما مي‌تواند دست اين كشورها را در چانه‌زني باز بگذارد. اما چين در طول اين سال‌ها بي‌تفاوت به اعتراض كشورهاي همسايه در حال لايروبي و ايجاد جزاير مصنوعي است و آنها را مجهز به فرودگاه كرده و در حال ايجاد بنادر و فانوس‌هاي دريايي در اين منطقه است تا نشان دهد در حال تبديل شدن به يك ابر قدرت جهاني است.
احتمال ايجاد يك تنش
تحليلگران معتقدند اگر چين بخواهد يك واكنش مبارزه‌طلبانه نسبت به حكم دادگاه نشان دهد مي‌تواند براي اين منطقه خطرناك باشد. كارشناسان معتقدند در حال حاضر چين با جزاير خود صد مايل وارد مرزهاي فيليپين شده است و مي‌تواند در اين منطقه دفاع هوايي را بر فراز درياي جنوبي چين ايجاد كند. در طرف مقابل ايالات متحده نيز مي‌تواند براي اينكه نشان دهد اين آب‌ها آب‌هاي بين‌المللي هستند جنگنده‌ها و كشتي‌هاي خود را به سمت جزاير و صخره‌هاي چين اعزام كنند و فضا را براي ماهيگيري بين‌المللي در اين منطقه فراهم كند. با اين وجود باراك اوباما، رييس‌جمهور ايالات‌متحده در سفر ماه مه خود به ويتنام خواستار حل مسالمت‌آميز اين اختلاف شد و گفت كه كشورهاي بزرگ‌تر نبايد براي آنها كه كوچك‌تر هستند، قلدربازي در بياورند. اما از سويي ديگر كارشناسان معتقدند كه اگر ايالات‌متحده بخواهد اين حكم را اجرا كند و چين در برابر اين حكم مقاومت كند، صلح در يكي از امن‌ترين مناطق جهان به‌شدت تضعيف خواهد شد و حضور و افزايش چشمگير نظامي در اين منطقه چشم‌انداز مثبتي را براي جلوگيري از درگيري احتمالي پيش‌روي اين منطقه نمي‌گذارد. با اين وجود به نظر مي‌رسد كشورهاي منطقه از جمله ژاپن به‌شدت نگران اين شرايط هستند و آن‌گونه كه وزير دفاع ژاپن اعلام كرده خواستار ايجاد يك راه‌حل مسالمت‌آميز بر اساس اصل حاكميت قانون در اين منطقه است.