حوالي ساعت ۱۲ و ۳۰ دقيقه ظهر روز شنبه ۶ ارديبهشت، صداي انفجار مهيبي، در اسكله شهيد رجايي بندرعباس شنيده شد و موجي از وحشت را در ميان ساكنان منطقه و شهرهاي مجاور ايجاد كرد. اين انفجار كه شدت آن، زمين را به لرزه درآورد، در شهرهاي اطراف نيز شنيده شده است. هنوز جزييات دقيقي از علت اين انفجار و ميزان خسارات احتمالي منتشر نشده و مقامات مسوول تاكنون اظهارنظري رسمي در اين خصوص نداشته‌اند و تلاش‌ها براي كسب اطلاعات بيشتر در اين زمينه ادامه دارد، اما آن‌گونه كه تاكنون اعلام شده يك مخزن سوخت در «بندر شهيد رجايي» به علت نامعلومي دچار انفجار شد و بلافاصله تيم‌هاي واكنش سريع، به منطقه اعزام شدند. در پي اين انفجار دست‌كم شيشه ۱۰۰ خودرو و ساختمان در حوالي اين منطقه شكسته شد، اگرچه برآورد دقيقي از ميزان خسارت‌ها هنوز منتشر نشده است، اما گزارش‌ها حاكي از وارد آمدن خسارات سنگين به تاسيسات بندر، انبارها و كانتينرهاي تجاري است، آن‌گونه كه گزارش شده اين انفجار در شمال اسكله «بندر شهيد رجايي» آغاز شد كه موجب خسارات وسيع جاني و مالي نيز شده است.
مصدوميت ۸۰ نفر در انفجار بندر شهيد رجايي
براساس اعلام اورژانس هرمزگان تا عصر روز ششم ارديبهشت ماه، 80 مصدوم ناشي از انفجار بندر شهيد رجايي به بيمارستان‌هاي هرمزگان منتقل شده‌اند و ۲۸ كشته و ۶ مفقودي نيز گزارش شده است. پس از آن مهرداد حسن‌زاده، مديركل مديريت بحران هرمزگان از بررسي منطقه براي علت اين انفجار خبر داد و اعلام كرد كه در تلاشيم تا علت اين موضوع سريعا مشخص شود و فورا به مردم اعلام خواهد شد.
انفجار بندر شهيد رجايي ارتباطي با تاسيسات نفتي نداشت
پس از اين حادثه «شركت ملي پالايش و پخش فرآورده‌هاي نفتي ايران» درخصوص وقوع انفجار و آتش‌سوزي در «بندر شهيد رجايي» اطلاعيه‌اي صادر كرد كه براساس اين اطلاعيه اعلام شده بود اين انفجار ارتباطي با پالايشگاه‌ها و مخازن سوخت و مجموعه پخش و خطوط لوله نفتي مرتبط با اين شركت در آن منطقه نداشته و در حال حاضر بهره‌برداري از تاسيسات واقع در منطقه بندرعباس بدون وقفه در حال انجام است. محل انفجار در شعاع ۲ كيلومتري ساختمان اداري گمرك بوده است. پس از آن گمرك نيز در واكنش به اين انفجار اعلام كرد؛ احتمالا دپوي كالاهاي خطرناك عامل انفجار در «بندر شهيد رجايي» است و اينكه اين انفجار در محوطه كانتينري سينا بوده و اين محوطه وابسته به سازمان بنادر و دريانوردي است و آن‌گونه كه برآورد مي‌شود، خسارت‌هاي ميلياردي به انبارها و كانتينرهاي تجاري در «بندر شهيد رجايي» وارد شده است. در اين حادثه تعدادي از كاركنان گمرك به دليل آسيب ديدن سقف، سقوط تجهيزات و شكسته شدن شيشه‌هاي ساختمان اداري گمرك دچار آسيب‌ديدگي و زخمي شده‌اند. بر اين اساس هر چند هنوز اطلاعات دقيقي از علت اين انفجار منتشر نشده است، اما آن‌طور كه به نظر مي‌رسد به احتمال زياد منشا انفجار از دپوي كالاهاي خطرناك و مواد شيميايي موجود در محوطه بندر بوده است.
علت اهميت بندر شهيد رجايي چيست؟
«بندر شهيد رجايي» يكي از مهم‌ترين بنادر ايران محسوب مي‌شود كه عنوان دروازه طلايي تجارت ايران با جهان را به دوش مي‌كشد و با ۸۰ بندر معروف بين‌المللي ارتباط دريايي و مبادله كالا دارد. بندر شهيد رجايي در ۲۳ كيلومتري غرب بندرعباس در شمال جزيره قشم و تنگه هرمز واقع شده است و با داشتن روابط دريايي و مبادله كالا با ۸۰ بندر معروف بين‌المللي از طريق ۳۵ خط برتر كانتينري دنيا تقريبا نيمي از تجارت ايران را برعهده دارد. اين بندر با ۲۴۰۰ هكتار وسعت، ظرفيت پذيرش سالانه بيش از ۱۰۰ ميليون تن كالا و ظرفيت ۶ ميليونTEU كانتينر در سال را دارد و حجم گسترده‌اي از عمليات جابه‌جايي كالاهايي مانند محصولات فولادي، فله خشك، فله مايع و فرآورده‌هاي نفتي خام در اين بندر انجام مي‌شود. مجتمع عظيم بندري شهيد رجايي كه بزرگ‌ترين و پيشرفته‌ترين پايانه‌هاي كانتينري كشور را دراختيار دارد به عنوان دروازه واردات و صادرات و تنظيم‌كننده نبض اقتصاد كشور تلقي شده و گفته مي‌شود در ميان ۳۵۰۰ بندر مهم دنيا داراي رتبه ۵۹ است. بندر شهيد رجايي ظرفيت پذيرش بيش از ۴۰۰۰ كشتي از انواع فله‌بر، كانتينري و نفتكش را دارد و بيش از ۵۳ درصد عمليات تخليه و بارگيري كالا در بنادر كشور را به خود اختصاص داده است.
طرح و احداث مجتمع بندري شهبندر در مركز استان هرمزگان از مصوبات شوراي عالي اقتصاد در سال‌هاي پاياني دهه ۴۰ بود. زماني كه شاه درصدد برآمد، در كنار احداث نيروگاه برق، كارخانه فولاد و خطوط ريلي، بندري نيز در غرب شهرستان بندرعباس و جنب روستاي خونسرخ و جمال‌احمد احداث كند.
افزايش نگراني‌ها از تكرار حادثه بر اثر بي‌احتياطي‌ها
موسي احمدزاده، نايب‌رييس كميسيون اقتصاد كلان اتاق بازرگاني ايران در اين خصوص به «اعتماد» گفت: مساله اصلي اين است كه اصلا چرا بايد چنين حادثه‌اي رخ دهد؟ چرا ما نبايد استانداردهاي بين‌المللي را رعايت كنيم؟ چرا نتوانستيم پيشگيري لازم را انجام دهيم؟ چرا از تجربيات موفق جهاني استفاده نمي‌كنيم؟ اين اولين‌بار نيست كه چنين اتفاقي در كشور رخ مي‌دهد. احمدزاده تصريح كرد: گويا قبلا نيز به مسوولان هشدار داده شده بود كه نبايد چنين محموله‌اي در آنجا نگهداري شود و هنوز مشخص نيست كه دقيقا چه مواد منفجره‌اي در اين بندر دپو شده بود و اطلاع‌رساني رسمي انجام نشده است. در هر صورت، هر ماده‌‌اي كه بوده، بايد طبق استانداردهاي بين‌المللي نگهداري مي‌شد و نگهداري اين مواد نيازمند شرايط خاص و شاخص‌هاي ايمني مشخصي بوده كه به نظر مي‌رسد رعايت نشده و اين بي‌احتياطي‌ها باعث سرايت حادثه به كانتينرهاي ديگر نيز شده است. اين عضو اتاق بازرگاني ايران خاطرنشان كرد: به نظر من، اين مساله به مديريت كلان سيستم گمركي كشور نيز بازمي‌گردد. «بندر شهيد رجايي» يكي از مهم‌ترين بنادر كشور است هر چند بنادر ديگري هم داريم كه مي‌توانند تا حدودي جايگزين شوند؛ اما بايد در‌نظر داشت كه «بندر شهيد رجايي» به دليل ظرفيت و اهميت بالاي خود جايگاه ويژه‌اي دارد و اين حادثه بايد براي ما درسي باشد تا در سال‌هاي آينده چنين اتفاقاتي تكرار نشود.
ضرورت جلوگيري از بحران‌هاي فاجعه‌آميز
او افزود: ما بايد زيرساخت‌هاي زنجيره تامين، به‌ويژه در زمينه كالاهاي اساسي، مواد اوليه و دارو را به گونه‌اي طراحي كنيم كه اگر حادثه‌اي در يك بندر رخ داد، با كمبود جدي روبه‌رو نشويم. اگر اين بخش‌ها آسيب ببينند، مي‌تواند منجر به بحران‌هاي فاجعه‌آميز شود. بنابراين لازم است بازنگري جدي در طراحي، ساخت، مراقبت و پيشگيري در بنادر كشور انجام گيرد و بايد به‌گونه‌اي برنامه‌ريزي شود كه اگر حادثه‌اي در يك محوطه رخ داد، آسيب به سالن‌ها يا كانتينرهاي ديگر سرايت نكند. احمدزاده در پاسخ به اين پرسش كه برخي معتقدند كه اين انفجار ممكن است با مذاكرات ايران و امريكا مرتبط باشد نيز گفت: در اين باره نظر قطعي نمي‌دهم، اما دستگاه‌هاي اطلاعاتي و امنيتي بايد با دقت اين موضوع را بررسي كنند تا اگر حادثه‌اي عمدي يا سازماندهي شده بوده، شناسايي و پيشگيري شود. اين عضو اتاق بازرگاني ايران ادامه داد: درخصوص ميزان خسارت‌ها نيز هنوز آمار رسمي منتشر نشده است، اما قطعا خسارت رواني و امنيتي زيادي وارد شده است. به‌طور مثال، يكي از دوستان ما كه در اين بندر دو كانتينر مواد اوليه محصولات بهداشتي داشته، دو روز است كه پاسخگوي تلفن نيست و نگراني‌هايي ايجاد شده است.
نيازمند الگوبرداري از الگوهاي موفق جهاني هستيم
او افزود: ما بايد از اين اتفاق درس بگيريم و خود را با الگوهاي موفق جهاني مقايسه كنيم. در دنيا وقتي چنين حوادثي رخ مي‌دهد، ساختارهاي موازي براي جلوگيري از بحران در‌نظر گرفته شده است؛ يعني نبايد تمام كالاهاي اساسي و مواد اوليه تنها از يك بندرگاه تامين شوند. بايد توزيع منطقي و مديريت ريسك صورت گيرد تا در صورت وقوع حادثه، از ساير بنادر نيز بتوانيم نياز كشور را تامين كنيم. احمدزاده گفت: زيرساخت‌هاي زنجيره تامين و بنادر ما بايد به‌روز شوند، بنادر نبايد شبيه ساختارهاي قديمي دوره‌‌هاي گذشته باشند. بايد طراحي مدرن، سيستم‌هاي ريلي، جاده‌اي و تجهيزات پيشرفته و ايمن داشته باشيم. همچنين ورود دستگاه‌هاي اطلاعاتي و امنيتي در اين‌گونه حوادث براي بررسي دقيق و جلوگيري از تكرار ضروري است تا اطمينان حاصل شود كه خرابكاري يا سهل‌انگاري در كار نبوده است.