از تهران تا باكو؛ گام‌هاي استوار دولت چهاردهم
حبيب عباسي
براي معماري نوين ديپلماسي منطقه‌اي
سفر پيش‌روي دكتر مسعود پزشكيان، رييس‌جمهور ايران، به جمهوري آذربايجان در شرايطي انجام مي‌شود كه دولت چهاردهم با نگاهي تازه به ديپلماسي منطقه‌اي، در حال ترسيم خطوط نويني از تعاملات همسايگي است؛ خطوطي مبتني بر نيازهاي ژئوپليتيكي عصر جديد، واقع‌بيني علمي و شناخت دقيق از ظرفيت‌هاي انساني و فرهنگي منطقه. دكتر پزشكيان كه ريشه‌هاي فرهنگي و زباني مشتركي با مردم جمهوري آذربايجان دارد، اين سرمايه نمادين را در خدمت منافع ملي ايران به كار گرفته است. دولت چهاردهم كه پس از برگزاري انتخابات زودهنگام و حادثه سقوط بالگرد رياست‌جمهوري پيشين روي كار آمد، برخلاف گمانه‌زني‌ها، نه تنها به لاك محافظه‌كاري فرو نرفت بلكه با شجاعت، رويكردي فعال، متوازن و آينده‌محور در ديپلماسي منطقه‌اي در پيش گرفت. سفر به باكو نيز در امتداد همين مسير است. جمهوري آذربايجان براي ايران تنها يك همسايه نزديك نيست؛ پيوندهاي تاريخي، فرهنگي و اقتصادي دو كشور، جايگاه باكو را در معادلات قفقاز جنوبي و كريدورهاي انرژي و ترانزيتي منطقه‌اي بسيار برجسته ساخته است. سفر دكتر پزشكيان به باكو، ادامه مسيري است كه پيش‌تر دولت‌هاي نهم تا سيزدهم هر يك به نحوي پيموده بودند. تجربه دولت‌هاي پيشين نشان مي‌دهد كه تقويت روابط دوجانبه نيازمند دركي عميق از واقعيت‌هاي منطقه‌اي و پرهيز از هيجان‌زدگي يا بي‌تحركي است؛ امري كه اكنون دولت چهاردهم با رويكردي متوازن و هوشمندانه دنبال مي‌كند. اين سفر اما تنها در چارچوب روابط دوجانبه معنا نمي‌شود. در شرايط تغييرات ژئوپليتيكي پس از جنگ دوم قره‌باغ و رقابت قدرت‌هاي منطقه‌اي مانند تركيه، روسيه و كشورهاي غربي در قفقاز جنوبي، ايران بايد جايگاه تاريخي و حقوقي خود را حفظ و تثبيت كند.
حضور دكتر پزشكيان در باكو حامل پيام‌هاي روشني است: ايران اهل تعامل و مذاكره با همسايگان است، عقلانيت و ديپلماسي مبتني بر شناخت فرهنگي به سياست خارجي كشور بازگشته و تهران قصد دارد نقشي فعال در پروژه‌هاي منطقه‌اي مانند كريدور شمال- جنوب ايفا كند.
از منظر اقتصادي نيز اين سفر مي‌تواند فصلي تازه در مناسبات ايران و آذربايجان بگشايد. حجم مبادلات تجاري دو كشور هنوز فاصله زيادي با ظرفيت‌هاي واقعي دارد و حوزه‌هاي نفت و گاز، حمل‌ونقل ريلي، انرژي‌هاي نوين، كشاورزي، تبادل برق و گردشگري از جمله زمينه‌هايي هستند كه مي‌توانند محور همكاري‌هاي جديد قرار گيرند. با توجه به شناخت دكتر پزشكيان از ظرفيت‌هاي علمي و فناوري كشور، پيش‌بيني مي‌شود ابتكارات موثري در مذاكرات مطرح شود، به ويژه در حوزه ترانزيت منطقه‌اي كه اهميت ژئواستراتژيك بالايي براي ايران دارد.
در بُعد نرم ديپلماسي نيز اين سفر اهميت ويژه‌اي دارد. افكار عمومي منطقه امروز نقش تعيين‌كننده‌اي در جهت‌گيري‌هاي سياسي ايفا مي‌كند. سفر رييس‌جمهوري با شخصيتي مردمي و آشنا به فرهنگ منطقه مي‌تواند تصويري مثبت، انساني و همدلانه از ايران در اذهان عمومي ملت‌هاي قفقاز ايجاد كند؛ پيوندهايي كه بر مشتركات زباني، مذهبي، موسيقايي و تاريخي استوار است و مي‌تواند ديپلماسي فرهنگي را به يكي از مولفه‌هاي قدرتمند سياست خارجي ايران بدل سازد.
در اين ميان، بايد به نكته‌اي مهم توجه داشت: اين نخستين گام دكتر پزشكيان در راستاي اعتمادسازي دوملت و تقويت پيوندهاي فراملي نبوده است. پيش از اين، سفرهاي رسمي به عراق و به ويژه به اربيل ـ مركز اقليم كردستان عراق ـ و تاجيكستان انجام شده بود كه نشان از اهتمام ويژه دولت چهاردهم به تقويت وحدت ملي و انسجام منطقه‌اي داشت. سفر به باكو نيز در همين راستا و در تداوم سياست‌هاي اعلام‌شده دولت در خصوص «وحدت ملي، انسجام قومي و همسايه‌محوري» صورت مي‌گيرد؛ سياستي كه بر مبناي احترام به تنوع فرهنگي درون كشور و شناخت صحيح از نقش‌آفريني اقوام در تقويت اقتدار ملي تعريف شده است.
نقش شخص دكتر پزشكيان در اين مسير برجسته است. او با منش مردمي، صداقت، صميميت و رويكرد علمي خود، الگويي تازه از ديپلماسي عمومي را به نمايش گذاشته است؛ ديپلماسي‌اي كه فراتر از محاسبات صرف نظامي و اقتصادي، بر احترام متقابل، اعتمادسازي، شناخت فرهنگي و سرمايه‌هاي نرم تكيه دارد.
دكتر پزشكيان با ابتكار عمل به موقع و هدف‌گذاري هوشمندانه، توانست در زمان مقتضي گام‌هاي اوليه را در مسير تعامل مستقيم و موثر با همسايگان بردارد و جايگاه فعال ايران را تثبيت كند.
در شرايطي كه منطقه با چالش‌هايي چون اختلافات قومي، رقابت‌هاي انرژي، پروژه‌هاي اتصال تجاري و تحولات سياسي روبروست، ايران مي‌تواند با ديپلماسي فعال و متوازن، نقشي سازنده و تعيين‌كننده ايفا كند. سفر دكتر پزشكيان به جمهوري آذربايجان، نشانه‌اي روشن از احياي ديپلماسي فعال و انساني ايران در منطقه است؛ ديپلماسي‌اي كه ريشه در اعتماد ملي دارد و با اراده‌اي تازه براي تعامل مثبت و پايدار با همسايگان پيگيري مي‌شود.
بي‌ترديد، موفقيت اين رويكرد مي‌تواند به ثبات منطقه‌اي، توسعه اقتصادي، گشايش‌هاي سياسي و ارتقای جايگاه ژئوپليتيكي ايران كمك كند. دولت چهاردهم با اين گام‌هاي استوار نشان مي‌دهد كه ايران امروز نه تنها در صحنه داخلي، بلكه در عرصه منطقه‌اي نيز در مسير بالندگي و پيشرفت گام برمي‌دارد؛ مسيري كه با سفر دكتر مسعود پزشكيان به باكو، بار ديگر از زبان ملت ايران با جهانيان سخن مي‌گويد.
مديركل روابط عمومي دفتر رييس‌جمهور