بيانيه تاريخي «لنين و تروتسكي» درباره معاهدات سه‌گانه انگلستان و روسيه تزاري
با لغو عهدنامه سري تقسيم ايران ۱۹۰۷م. آیا اعتبارمعاهدات ننگين «گلستان» و «تركمنچاي» ساقط شده بودند؟
اشاره - باقر عاقلي، نويسنده كتاب مرجع «روزشمار ايران - از مشروطه تا انقلاب اسلامي» در بخش «ضمائم و تعليقات» ابتدا با پرداختن به متن استعفاي نيكلاي دوم، آخرين امپراتور كل ممالك روسيه و پادشاه لهستان و گراندوك فنلاند و غيره و غيره، در ادامه به متن اعلاميه يا بيانيه «ولاديمير لنين، پايه‌گذار نخستين دولت سوسياليستي در جهان» و «لئون تروتسكي، كميسر خلق براي امور خارجي» كه خطاب به مسلمانان روسيه و مشرق زمين است، اشاره كرده است.
در اين اعلاميه به معاهده سري تقسيم ايران (۱۹۰۷م. = ۱۳۲۶ق.) كه احتمالا به دنبال معاهده‌هاي ننگين گلستان (۱۸۱۲م. =۱۲۲۸ق.) و تركمنچاي (۱۸۲۷م. = ۱۲۴۳ق.) آمده، يعني دوران ۱۰۵ سال تاريخ حضور دائمي بيگانگان در ايران، پرداخته شده است. اكنون در تكميل سلسله گزارشي از كتاب خطي مجلس، درباره سير تاريخ راهبردي يا استراتژيك انگلستان و روسيه تزاري در حوزه جغرافياي سياسي آسياي مركزي و قفقاز تا هندوستان كه در سطح كلان‌تر، هدف دسترسي به تجارت در جاده ابريشم بوده، به بخشي از متن بيانيه تاريخي «لنين و تروتسكي» پس از تثبيت نسبي دوران تاريخي تهاجم چندجانبه‌گرايي اروپا و روسيه تزاري به آسيا مي‌پردازيم.
«رفقا، برادران، وقايع عمده در خاك روسيه در جريان است؛ خاتمه مجازات خونيني كه از براي تقسيم كردن ممالك ديگران شروع شده بود نزديك مي‌شود. سلطنت وحشيانه كه زندگاني ملل عالم را بنده خود قرار داده بود مقهور گرديد. عمارت كهنه و پوسيده استبداد و بندگي در زير ضربات انقلاب روس خراب مي‌شود... حكومت مملكت در دست ملت است... در اين مقصود مقدس روسيه تنها است... و آن هندوستان دور دست كه قرون متمادي در تحت ظلم و فشار درندگان متمدن اروپا واقع شده بود بيرق انقلاب برافراشته... سلطنت غارت و زور سرمايه‌داران منقرض گرديد.
مسلمانان مشرق؛ ايرانيان، ترك‌ها، عرب‌ها؛ هندوها و تمام طوايفي كه سباع [سباع در لغت‌نامه دهخدا به معناي درندگان مثل گرگ و شير است] حريص اروپا زندگي و دارايي و آزادي آنها را در قرون متوالي مال‌الاجاره از براي خود قرار داده و غارتگران جنگجو مي‌خواهند ممالك آنها را تقسيم كنند! ما اعلام مي‌كنيم كه عهدنامه سري راجع به تقسيم ايران محو و پاره گرديد و همين كه عمليات جنگي خاتمه يافت و قشون روس از ايران خارج مي‌شود و حق تعيين مقدرات ايران به دست ايرانيان تامين خواهد گرديد... در اين موقع كه حتي مسلمانان هند كه تحت ظلم و فشار بيگانه كوبيده و فشرده شده‌اند برضد ستمكاران شورش مي‌كنند نبايد خاموش نشست فرصت را غنيمت و غاصبين را از اراضي خود دور اندازند، ما زير پرچم‌هاي خود ملل مظلومه را براي استخلاص جاي مي‌دهيم. اي مسلمانان روسيه، اي مسلمانان مشرق زمين، در اين راه تجديد حيات عالم ما از جانب شما انتظار هم‌عقيدگي و مساعدت را داريم.»
متن مراسله دولت بلشويكي لنين به شارژدافر [مامورسياسي، كاردار] ايران در پطروگراد مورخ ۱۶ژانويه ۱۹۱۸ = ۲۶دي۱۲۹۶ [سال‌هاي آخر حكومت احمدشاه قاجار در ايران] به شرح زير است: «نظر به اينكه ملت ايران از وضع آتيه عهدنامه ۱۹۰۷ [برابر است با سال ۱۳۲۶ق. يعني دوره حكومت محمد‌علي شاه قاجار و دومين سال از تاريخ انقلاب مشروطه ايران] منعقد بين روس و انگليس مردد است با نهايت احترام به نام حكومت جمهوري روسيه مراتب ذيل را به استحضار خاطر شريف مي‌رساند: موافق نص صريح اصول سياست بين‌المللي كه در كنگره ثاني كميسرهاي ممالك روسيه در ۲۶ اكتبر ۱۹۱۷ مقرر شده است شوراي كميسرهاي ملت روس اعلام مي‌دارند كه معاهده فوق‌الذكر نظر به اينكه برعليه آزادي و استقلال ملت ايران بين روس و انگليس بسته شده به كلي ملغي و تمام معاهدات سابق و لاحق آن نيز كه هرجا حيات ملت آزادي و استقلال ايران را محدود نمايد از درجه اعتبار ساقط خواهد بود. درخصوص تعديات دستجاتي از قشون روس كه هنوز خاك ايران را تخليه نكرده‌اند بايد خاطرنشان شود كه اين ترتيبات برخلاف اراده و ميل ما صورت گرفته و ناشي از جهالت قسمتي از سربازان و سوء‌نيت ضدانقلابي فرماندهان ايشان است. شوراي كميسرهاي روسيه آنچه در حيز [جهت] قدرت دارد به استخلاص ايران از مامورين تزار و سرمايه‌داران امپراتوري خود كه هم دشمن ملت ايران و هم خصم روسيه مي‌باشند مبذول داشته تمام اتباع روس را كه مرتكب اعمال تجاوزكارانه نامشروع نسبت به ملت ايران شده‌اند مجدانه موافق قوانين انقلابي تنبيه خواهد كرد و در زمينه روابط بين‌المللي تا درجه امكان جديت خواهد كرد كه به تخليه كامل قشون عثماني و انگليس از ايران موفقيت حاصل كند. صميمانه اميدوارم موقع آن نزديك شده باشد كه ملل دنيا حكومت‌هاي خود را به جلوگيري از تجاوزات نسبت به ملت ايران وادار و موانع توسعه قوي و ترقي آزادانه مملكت مزبور را مرتفع نمايند به هر حال شوراي كميسرهاي ملت روس فقط روابطي را با ايران معتبر مي‌داند كه مبني بر تعهداتي به رضايت طرفين و اقدامات بين دو دولت باشد. «امضاء -تروتسكي».
منبع: كتابخانه شماره يك
و ايرانشناسي مجلس.