معصومه معظمي| در سال‌هاي اخير، نوسانات نرخ ارز تاثيرات عميقي بر اقتصاد و معيشت مردم داشته است. افزايش نرخ دلار به سرعت منجر به افزايش قيمت كالاهاي مختلف مي‌شود اما كاهش آن به ندرت بر كاهش قيمت اين كالاها مي‌انجامد. اين پديد به «چسبندگي قيمت» معروف است. در حال حاضر هم كه مذاكرات ايران و امريكا در مسير مثبتي در حال پيشروي است و نتايج اين روند در كاهش نرخ دلار و طلا در بازار مشهود است؛ برخلاف انتظار عمومي، كاهش نرخ ارز تأثير مستقيمي بر كاهش قيمت كالاها در بازار نداشته است. از اين رو، گسست ميان ارز و كالا، نگراني‌هاي تازه‌اي درباره ساختار اقتصادي، سياستگذاري‌هاي اجرايي و بي‌اعتمادي عمومي به ثبات تصميم‌ها در كشور ايجاد كرده است. موضوعي كه به دغدغه اصلي مردم و محل نقد جدي كارشناسان و نمايندگان مجلس تبديل شده است.
سوال اينجا است كه چرا قيمت‌ها با كاهش نرخ دلار پايين نمي‌آيند؟ اين عارضه همان طور كه گفته شد، به دليل «چسبندگي قيمت» است. به اين معنا كه قيمت كالاها در برابر كاهش نرخ ارز مقاومت مي‌كنند. اين امر به دليل بي‌اعتمادي به ثبات اقتصادي، هزينه‌هاي جايگزيني، ساختارهاي انحصاري و نظارت ناكافي است. اما از آنجايي كه بازار با روند مثبت مذاكرات ايران و امريكا پالس‌هاي مثبتي دريافت كرده و منجر به ريزش قيمت دلار و طلا در بازار شده، جامعه منتظر است اين امر بر قيمت ساير كالاهاهم اثرگذار باشد. در حالي كه تاكنون اين اتفاق نيفتاده است. به عنوان راهكار قصد داريم چند پيشنهاد براي اين امر ارائه بدهيم شايد راهگشا باشد. اول اينكه مي‌توان تقويت نظارت بر بازارها صورت بگيرد. راه دوم حمايت از رقابت سالم بازار و راهكار پيشنهادي سوم افزايش شفافيت اقتصادي است. علاوه بر موارد ياد شده، با برخي نمايندگان مجلس درباره اين پديده اقتصادي گفت‌وگو كرديم كه هر يك از منظر خود به آن اشاره كرده‌اند.
نوسانات ارزي؛ عامل بي‌ثباتي
در تصميم‌گيري‌هاي اقتصادي
مصطفي پوردهقان، نماينده اردكان در گفت‌وگو با «اعتماد» با اشاره به واكنش مثبت بازار ارز و طلا به روند مذاكرات تأكيد كرد كه ثبات در بازار ارز، نيازمند آرامش سياسي و پرهيز از تنش‌هاي غيرقابل پيش‌بيني است. او ضمن تأكيد بر تأثير مثبت مذاكرات بر كاهش نرخ ارز و طلا، نوسانات ارزي را مخرب‌ترين عامل بر اقتصاد كشور دانست. به گفته نماينده اردكان در مجلس دوازدهم، افزايش نرخ ارز منجر به افزايش فوري قيمت‌ها مي‌شود، اما در زمان كاهش نرخ دلار، فروشندگان به دليل ذخيره‌سازي كالاها با قيمت بالا و همچنين ترديد نسبت به پايداري كاهش نرخ، از كاهش قيمت‌ها خودداري مي‌كنند. پوردهقان با بيان اينكه نوسانات نرخ ارز تأثير مستقيم بر تصميم‌گيري فعالان اقتصادي دارد، گفت: «وقتي نرخ ارز افزايش پيدا مي‌كند، توليدكننده يا فعال اقتصادي پيش‌بيني مي‌كند كه كالاهاي مورد نيازش در آينده گران‌تر خواهد شد، بنابراين قيمت‌ها را بالا مي‌برد. اما وقتي نرخ ارز كاهش مي‌يابد، كالاهايي كه قبلا با دلار گران خريده و در انبار ذخيره كرده، ديگر به راحتي ارزان نمي‌شود.» او با اشاره به نقش عوامل رواني در رفتار بازار نيز بيان كرد: «فروشنده‌ها در اين شرايط منتظر مي‌مانند تا ببينند كاهش قيمت‌ها تا چه اندازه پايدار است. اين واكنش‌ها تاخيري هستند و همين تاخيرها اقتصاد را با چالش مواجه مي‌كنند.» او نوسانات ارزي را «بدترين اتفاق ممكن براي اقتصاد» دانست و گفت: «وضعيت فعلي مثل قايقي است كه در درياي توفاني، زير و زبر مي‌شود و فعالان اقتصادي درون اين كشتي، دچار آسيب مي‌شوند.» اين نماينده مجلس در پاسخ به اين پرسش كه آيا مي‌توان با ابزارهاي نظارتي از آسيب به مردم جلوگيري كرد، اظهار داشت: «هيچ راهكار اجرايي مستقيمي براي اين موضوع وجود ندارد. تا زماني كه ارتباط ميان سياست خارجي و اقتصاد درك نشود و همچنان تريبون‌هاي سياسي بدون ملاحظه، اقتصاد كشور را تحت تأثير قرار بدهند، نمي‌توان انتظار ثبات داشت.» او همچنين تاكيد كرد: «بايد به سمت آرام‌سازي فضاي سياسي كشور حركت كنيم تا اقتصاد هم از آن متأثر شود. پلمب مغازه‌ها يا اعمال جريمه، راه‌حل موقتي است و اثر پايدار ندارد. پس اين نوع واكنش‌ها مناسب نيست و بايد دنبال پيداكردن راهكارهاي اثرگذار باشيم.» پوردهقان در بخش ديگري از سخنان خود درباره تأثير مذاكرات و كاهش نرخ ارز و طلا بيان كرد: «در خوشبينانه‌ترين حالت، طرف مقابل كارت‌هاي مثبتي روي ميز مي‌گذارد و مسير مذاكرات به درستي پيش مي‌رود. اما در حالت بدبينانه ممكن است ترامپ، با ايجاد فضاي مثبت در روند مذاكرت، مطالبات مردم را افزايش بدهند و پس از آن با طرح موضوعاتي كه خطوط قرمز جمهوري است و به هم زدن بازي و شرايط مثبت مذاكره، موج نارضايتي و تكانه‌هاي اقتصادي شديدي دركشور ما ايجاد كند. اما اميدواريم اين سناريوي بدبينانه اجرايي نشود.»
روند مثبت مذاكرات، اميدي براي ثبات بازار و كاهش فشار بر مردم است
حميدرضا گودرزي، نماينده مردم اليگودرز در مجلس نيز در گفت‌وگو با «اعتماد» با اعلام حمايت قاطع خود از تيم مذاكره‌كننده هسته‌اي كشورمان گفت: «روند مثبت مذاكرات موجب كاهش نرخ ارز و طلا و ايجاد فضاي خوشبيني در بازار و جامعه شده است. نمي‌توان تأثير مذاكرات بر وضعيت اقتصادي كشور را ناديده گرفت.» او در ادامه با اشاره به مخالفان روند مذاكرات، اظهار كرد: «علاوه بر رژيم صهيونيستي، كاسبان تحريم از جمله مخالفان جدي اين مذاكرات هستند؛ چرا كه از شرايط تحريمي كشور نفع مي‌برند و نوسانات نرخ ارز را به منبع درآمد خود تبديل كرده‌اند.»
گودرزي با بيان اينكه تأثير مثبت مذاكرات بايد به نفع مردم و حفظ اقتدار كشور منجر شود، گفت: «در شرايطي كه قيمت دلار و طلا افزايش مي‌يابد، تمامي كالاها نيز به‌طور زنجيروار دچار افزايش قيمت مي‌شوند، اما زماني كه قيمت ارز كاهش مي‌يابد، قيمت كالاها معمولا به سطح قبلي خود بازنمي‌گردند. اين مساله به دليل منافع برخي افراد است.»
نماينده اليگودرز يكي از عمده دلايل مقاومت بازار به كاهش قيمت كالاهايي كه با كاهش قيمت دلار پايين نمي‌آيند، را خريد اين كالاها با قيمت دلار گران دانست و ادامه داد: «در صورتي كه روند مثبت مذاكرات تداوم داشته باشد و منجر به كاهش بيشتر قيمت دلار شود، در صورت تداوم كاهشي بودن قيمت دلار، توليدكنندگاني كه مواد اوليه خود را با نرخ‌هاي بالا تهيه كرده‌اند، نياز به زمان دارند تا با ثبات در بازار، قيمت‌ها را تعديل كنند. اين فرآيند حدود سه تا چهار ماه زمان مي‌برد.» او با تأكيد بر نقش نهادهاي نظارتي در كنترل بازار گفت: «سازمان‌هايي مانند سازمان بازرسي كل كشور، تعزيرات حكومتي و ديگر دستگاه‌هاي نظارتي موظفند روند كاهش قيمت كالاها را پيگيري كنند. طبيعي نيست كالايي كه مثلا با دلار ۶۰ هزار توماني وارد كشور شده‌اند، به نرخ دلار ۱۰۰ هزار توماني به مردم فروخته شوند.» گودرزي با اشاره به تأثير نوسانات ارزي بر زندگي مردم گفت: «براي مردمي كه درگير مشكلات ناشي از نوسانات ارز هستند، به‌ويژه بيماران سرطاني و بيماران خاص كه نيازمند داروهاي گرانقيمت هستند، بسيار نگران هستيم. اميدواريم روند مذاكرات به نتيجه مثبت برسد تا آرامش به بازار بازگردد و فشارها از دوش مردم برداشته شود.»
مجلس بر كاهش قيمت‌ها نظارت مي‌كند
همچنين محمد رشيدي، عضو هيات رييسه مجلس در گفت‌وگو با «اعتماد» با اشاره به روند مذاكرات هسته‌اي گفت: «تا اين مرحله از مذاكرات رضايت داريم و اميدواريم نشست كارشناسي روز چهارشنبه نيز نتايج مثبتي به همراه داشته باشد و مذاكرات در مسير رفع تحريم‌ها به سرانجام برسد.» او درباره آثار اقتصادي مذاكرات گفت: «روند مثبت مذاكرات منجر به كاهش نرخ دلار و طلا شده است، اما قيمت كالاهايي كه پيش‌تر به دليل افزايش نرخ ارز، گران شدند، همچنان كاهش نيافته‌اند و اين موضوع مي‌تواند به مردم آسيب وارد كند. در اين زمينه دولت بايد به طور جدي وارد عمل شود و روند كاهش قيمت‌ها را تسريع كند.» رشيدي با تأكيد بر نقش نظارتي مجلس اظهار داشت: «نظارت بر بازار وظيفه دولت است و نظارت بر عملكرد دولت بر عهده مجلس. از اين رو، ما در جلسات نظارتي و كميسيون‌ها به طور جدي موضوع قيمت‌ها را دنبال خواهيم كرد تا بيش از اين حقوق مردم تضييع نشود.» عضو هيات رييسه مجلس در پاسخ به گمانه‌زني‌هايي مبني بر احتمال ورود ۱۰۰۰ ميليارد دلار سرمايه‌گذاري خارجي به كشور، در صورت به نتيجه رسيدن مذاكرات، بيان كرد: «جذب سرمايه‌گذاران داخلي و خارجي از اولويت‌هاي دولت و مجلس در سال جديد و جزو تصميمات كلان نظام است. چه مذاكرات به نتيجه برسد و چه نرسد، نبايد مسائل اقتصادي و معيشتي مردم را به سرنوشت مذاكرات گره زد. مقام معظم رهبري نيز در اين خصوص تأكيد داشته‌اند.» رشيدي همچنين افزود: «در صورت موفقيت مذاكرات و جذب سرمايه خارجي بيشتر، بدون ترديد از آن استقبال خواهيم كرد و اين موضوع براي كشور ارزشمند است.» نماينده مردم كرمانشاه در مجالس يازدهم و دوازدهم در ادامه در پاسخ به برخي تحليل‌ها كه احتمال مي‌دهند دونالد ترامپ با ارسال سيگنال‌هاي مثبت به اقتصاد ايران درصدد ايجاد اميد و توقع در مردم باشد تا در لحظات حساس، با طرح موضوعات حساس، روند مذاكرات را تحت تأثير قرار دهد، گفت: «در دنياي سياست همه چيز ممكن است، اما من بعيد مي‌دانم چنين سناريويي اتفاق بيفتد. اگر امريكا بار ديگر بدعهدي كند يا بخواهد با فشار و زورگويي مسير مذاكرات را منحرف كند، موقعيت استثنايي خود را از دست خواهد داد.»
عضو هيات رييسه مجلس دوازدهم ادامه داد: «در صورت تكرار بي‌اعتمادي، قطعا در آينده نيز هيچ‌گونه مذاكره‌اي ميان ايران و امريكا شكل نخواهد گرفت. اما در حال حاضر شرايط مذاكرات مثبت است و اميدواريم بي‌اعتمادي‌هاي گذشته به اعتماد تبديل شود و نتيجه‌اي مطلوب و موثر حاصل شود.»
نياز به تدبير براي بازتاب واقعي كاهش نرخ ارز در سفره مردم
هرچند بازار ارز و طلا در واكنش به پالس‌هاي مثبت سياسي به آرامش نسبي رسيده، اما اين آرامش هنوز به سبد مصرفي خانوارها نرسيده است. تحليل گفت‌وگوهاي صورت گرفته با نمايندگان نشان مي‌دهد كه ادامه روند مثبت مذاكرات، در كنار اصلاح رفتار نظارتي، شفاف‌سازي زنجيره تأمين و مقابله با سودجويي برخي فعالان اقتصادي مي‌تواند راه‌گشاي تعديل قيمت كالاها باشد. در غير اين صورت، شكاف بين نرخ رسمي و واقعي زندگي مردم همچنان پابرجا خواهد ماند و چالش‌هاي جديدي براي جامعه ايجاد خواهد كرد.