دستورالعمل پادشاه انگلستان به سرگور اوزلي ۱۲۲۵ ق. دو سال پيش از انعقاد معاهده «گلستان ۱۲۲۸ق.»
فريدون زندفرد، ديپلمات و مورخ در بخش آخر كتاب «سرگور اوزلي - طراح عهدنامه گلستان و اولين سفير انگليس در دربار قاجار» كه سال ۱۳۸۶ آن را منتشر كرده، با چاپ تصويري از سند دستورالعمل ۱۹ ماده‌اي ژرژ سوم، پادشاه انگلستان به سرگور اوزلي درباره ايران، به تاريخ ۱۳ جولاي ۱۸۱۰، به ترجمه اين متن تاريخي پرداخته است. اكنون ما در راستاي شناخت بهتر از گزارش ژنرال روسي درباره تسخير آسياي مركزي، در زمان ناصرالدين شاه قاجار، همز‌مان نيز به بخشي از متن اين سند انگليسي در زمان فتحعليشاه قاجار و دوسال پيش از انعقاد معاهده «گلستان» مي‌پردازيم.
۱) نظر به اينكه ما تصميم گرفته‌ايم وزيري به حضور شاهنشاه ايران براي برقرار نمودن اتحاد في‌مابين ما و دربار آن دولت اعزام بداريم، ... شما را تعيين كرده‌ايم كه به سمت مامور فوق‌العاده و سفيركبير حضور اعليحضرت فتحعليشاه پادشاه ايران شرفياب شده و... ۲) ...۳) ... ۴) موقعي‌كه به طهران وارد مي‌شويد، از مامور فوق‌العاده ما در آنجا مكاتبات رسمي و برگ مفتاح رمز و غيره را كه در اختيار دارد، تحويل بگيريد، در نظر داشته باشيد تا آنجايي كه شرايط فعلي ايجاب مي‌كند، انجام دستوراتي را كه روي آن اوراق صادر گرديده، بايد همواره شرط اصلي وظيفه خود قرار بدهيد و هنگامي كه دوره ماموريت شما خاتمه مي‌يابد، آن اسناد را تحويل جانشين بعدي خودتان بدهيد يا اينكه در صورت لزوم نوشتجات اصلي و مكاتبات رسمي را كه در اختيار داريد به اداره مربوط در وزارت امور خارجه انگلستان تسليم نماييد. ۵) به طوري كه استنباط مي‌شود، مامورين سياسي فرانسه و روسيه متواليا كوشش خواهند كرد، جلو مذاكرات شما را با دربار شاه بگيرند تا در روابط دوستانه شما كه در حال حاضر، بين ما و اعليحضرت شاه ايران برقرار مي‌باشد، خللي وارد آيد. شما مخصوصا دقت نماييد در تمام مذاكرات و مكاتباتي كه بوسيله هر يك از آنان و درباريان دولت ايران رد و بدل مي‌شود، اطلاعات صحيحي از منابع موثق به دست بياوريد پس از كسب خبر بدون فوت وقت آنها را توسط مامور مورد اطميناني با چاپار سريع‌السير به دست ما برسانيد.... به شاه ايران تلقين كنيد كه امنيت و سعادت كشور او و ازدياد تجارت و رونق شؤون اقتصادي ملت وي بكلي بسته به رعايت جدي شرايط اتحاد كنوني خواهد بود. ۶) ... ۷) ... شما در عين حال با سفيركبير و ساير وزراء ما در اسلامبول و فرماندار كل هندوستان و فرماندار قلعه سنت ژرژ و فرماندار بمبئي پيوسته در مكاتبه باشيد و از تمام مطالبي كه با دولت ايران رد و بدل مي‌شود، هر يك از آنان را جداگانه مطلع بنماييد... ۸) ... شما بايد در ضمن در تمام موارد متوجه باشيد كه هرگز با شرايطي كه مخالف منافع و مصونيت‌هاي كمپاني هند شرقي باشد روي موافق نشان ندهيد. ۹) بايد با تمام قوا كوشش نماييد از منافع مالي و نظامي دولت ايران اطلاعات دقيق و صحيحي به دست بياوريد از شماره نفرات، از ديسيپلين ارتش، از ميزان و راه‌هاي وصول ماليات و عوارض در موقع صلح و جنگ، از نيروهاي صنعتي و از ساير مطالبي كه بتوان از روي آنها قضاوت صحيحي درباره اوضاع فعلي ايران بنمود، ما را از طريق وزارت خارجه مطلع بنماييد. هرگونه گزارش درباره عادات و سنن و رسوم و خلقيات ايرانيان و اطلاعات تجارتي، تاريخي و مخصوصا آثار باستاني ايران مورد علاقه ما مي‌باشد، بشما اختيار داده مي‌شود، هر شخصي را كه براي بررسي و تحقيقات لازم مي‌دانيد، خواه اروپايي با هزينه دولت در ايالات مختلف يا در هر نقطه كه شما مناسب مي‌دانيد در آنجا معلوماتي به دست آيد با نظر خودتان استخدام نماييد... ۱۰) نظر فرماندار كل هندوستان براي موافقت با تقاضاي‌هاي شما راجع به اعزام كسانيكه در ادارات طبي يا سرويس‌هاي علمي كار مي‌كنند و براي تحقيقات علمي مانند گياه‌شناسي و علوم مربوط به معادل [احتمالا معادن] و طبقات‌الارض و ساير رشته‌هاي تاريخ طبيعي صلاحيت كامل دارند، جلب خواهد شد و به اينگونه شخصيت‌هاي علمي اجازه خواهد داد به عنوان مرخصي بدون اينكه به حقوق و درآمد ماهيانه آنان لطمه وارد آيد، براي خدمت در ايران آماده شوند، ... هرگاه شما عملي دانستيد، هرگونه كتب خطي و كميابي را كه بزبان فارسي و عربي بتوان بقيمت مناسب به دست آورد خريداري نماييد، به شما اختيار داده مي‌شود در اين راه مفيد در حدود ششصد پاوند طلا (يكصد و پنجاه هزار تومان) در سال خرج كنيد و شما اينگونه كتب خطي را بايد با كمال دقت بسته‌بندي نموده و به وزير امور خارجه ما بفرستيد كه از اين به بعد در بريتيش موزيوم يا در جاييكه شما مناسب مي‌دانيد محافظت بشود... شما بايد سعي كنيد از ايالات و شهرها و بقاياي آثار قديمي ايران نقشه‌برداري نماييد و در ضمن تصاويري از آثار باستاني تهيه كنيد... ۱۱) شما بايد مراقب باشيد هر قدمي كه براي ايجاد روابط سياسي بين دربار ايران و يكي از دربارهاي اروپا مخصوصا فرانسه و آلمان برداشته مي‌شود، كشف نماييد. شما بايد گاه و بيگاه دقيق‌ترين گزارشات را كه در اينگونه موارد به دست مي‌آوريد همانطور كه در سابق اشاره شد براي وزارت خارجه بفرستيد. هرگاه قراردادي منعقد گرديد رونوشت آن را فورا ارسال بداريد. ۱۲) بايد مخصوصا توجه كنيد و دريابيد كه اخلاق و مسلك و روحيه اشخاص برجسته كه با شاه ايران طرف شور هستند چگونه مي‌باشد، سعي كنيد با تمام وسايل علمي به آنها نزديك شويد، مخصوصا خودتان و كساني كه در سفارت كار مي‌كنند بايد دقت كنيد كه به رسوم آنان احترام گذارده شود. با افرادي كه حسن‌نيت آنها در پيشرفت مقاصد شما مساعد مي‌باشد، آشنايي بهم رسانيد و آنها را به سوي خودتان جلب نماييد، شما بايد از هر فرصت استفاده نماييد با آشنايي كه به زبان فارسي و سوابق معاشرت‌هايي كه با شاهزادگان آسيايي داريد، كاري كنيد كه شاه ايران در تمام مطالب مهم با شما شخصا و بدون واسطه طرف سخن شود و البته بايد حتي‌الامكان كاري كنيد كه به شخصيت وزراي ايشان برنخورد. ۱۳) ... ۱۴) نظر به اينكه هرگاه قرارداد تجارتي بين ما و شاه ايران برقرار شود عده زيادي از اتباع ما ممكن است تغيير اقامت داده و در ايران سكونت نمايند، صلاح در اين است شما فورا به وضع شهرها و دهات مهم ايران و نقاطي كه در آنجا ايجاد كارخانه يا تأسيس مركز تجارتي يا تعيين آژانس‌هاي بازرگاني و ژنرال قونسول براي تأمين و برقرار نمودن نظم و آسايش بين بازرگانان ما و حفظ منافع آنان و ارتباطشان با اهالي محل براي توسعه و ترويج تجارت مناسب و عملي مي‌دانيد، آشنايي كامل بهم برسانيد ۱۵) ... ۱۶) ... ۱۷) ... ۱۸) چون بعضي سوءتفاهمات بين فرمانفرماي كل هندوستان و سفير پيشين، سر فورد جونز (Horford – Jones) رخ داده است از آنجايي كه مخارج ميسيون سياسي نامبرده بوسيله كمپاني هند شرقي پرداخته مي‌شد، كمپاني انتظار داشت سر جونز مستقيما مطيع اوامر فرمانرواي كل هندوستان بشود ولي اكنون ما تصميم گرفته‌ايم حقوق و مخارج شما و ماموريت سفارت بوسيله خزانه‌دار سلطنتي پرداخت شود... فقط در مقابل شخص ما مسووليت خواهيد داشت... ۱۹) ...
منبع: كتابخانه‌هاي شماره يك
و ايرانشناسي مجلس.