از مسقط تا اروپا؛ تهران و واشنگتن براي راند بعدي گفت‌وگو آماده مي‌شوند
چرخش نرم ترامپ؟
مذاكره‌كنندگان ايران و ايالات‌متحده نخستين دور از گفت‌وگوهاي خود را با ميانجيگري عمان در شهر مسقط به پايان رساندند. اين گفت‌وگوها نخستين تعامل ديپلماتيك دو طرف از زمان بازگشت دونالد ترامپ به كاخ سفيد در ژانويه امسال به شمار مي‌رود، علي‌رغم اختلاف‌نظر بر سر «مستقيم» يا «غيرمستقيم» بودن رايزني‌ها، دو هيات در سالن‌هايي جداگانه در يك ساختمان حضور داشتند و وزير خارجه عمان بين اتاق‌ها رفت‌وآمد مي‌كرد تا پيام‌هاي مكتوب طرفين را منتقل كند. حال براساس اعلام وزير خارجه ايران، دور بعدي مذاكرات قرار است در تاريخ ۱۹ آوريل در همان سطح نمايندگي و با ميزباني عمان برگزار شود، هر چند ممكن است محل رايزني‌ها تغيير كند. با اين حال، برخي رسانه‌ها با انتشار گزارشي مدعي‌اند كه محل نشست بعدي به احتمال زياد در يكي از كشورهاي اروپايي برگزار خواهد شد. يك منبع سياسي مطلع در منطقه در اين باره ادعا كرد: «مذاكرات در مسقط برگزار نمي‌شود، بلكه در جايي در اروپا انجام خواهد شد.» او از بيان جزييات بيشتر خودداري كرد، اما دليل اين تغيير را دشواري‌هاي لجستيكي، به‌ويژه طولاني بودن مسير پروازي ميان واشنگتن و مسقط عنوان كرد. اين درحالي است كه پيش از اين، دو طرف بر سر محل برگزاري نشست اوليه نيز اختلاف‌نظر داشتند؛ دولت ترامپ ترجيح مي‌داد نشست در امارات متحده عربي برگزار شود اما ايران، عمان را برگزيد.
آمادگي تهران و واشنگتن
براي دور دوم رايزني‌ها
عباس عراقچي، مذاكره‌كننده ارشد ايران، به رسانه‌هاي دولتي گفت كه در مجموع چهار دور تبادل ديدگاه طي دو ساعت و نيم انجام مي‌شود. هنگام ترك محل مذاكرات، عراقچي با استيو ويتكاف، نماينده ويژه امريكا در امور خاورميانه، در حضور وزير خارجه عمان رايزني كوتاهي داشت. با آنكه اين ديدار بسيار مختصر و معمول بود، اما از آنجا كه ترامپ از سال ۲۰۱۸ تاكنون در برقراري ارتباط مستقيم با ايران ناكام بوده، اين تماس نمادين اهميت بالايي پيدا كرد. همزمان يك منبع بلندپايه سياسي در ايران كه نخواست نامش فاش شود و در جريان مذاكرات قرار دارد، اعلام كرد كه ويتكاف پيش‌نويسي ارايه داده كه در آن نه سخني از «برچيدن» برنامه هسته‌اي ايران به ميان آمده و نه در باب حمله نظامي تهديدي مطرح شده است. باتوجه به مخالفت شديد تهران با الگوي ادعايي ليبيايي در باب برنامه هسته‌اي‌اش و درخواست براي پايان تهديدات نظامي از سوي واشنگتن، اين موضع‌گيري امريكا احتمالا روند مذاكرات را در مسقط تسهيل كرده است. در همين زمينه، عراقچي در پايان مذاكرات گفت: «در نشست بعدي، درباره دستور كار و جدول زماني مذاكرات گفت‌وگو خواهد شد.» او افزود: «امروز به شكل‌گيري مبناي مذاكرات بسيار نزديك شديم.» همزمان نشريه وال استريت ژورنال با انتشار گزارشي مدعي شد كه در نشست عمان مقام‌هاي ايراني بر كاهش سريع تحريم‌هاي امريكا تاكيد داشتند و اعلام كردند كه اين كاهش بايد بخشي از يك توافق باشد. آنها همچنين خواستار دسترسي به ميلياردها دلار دارايي مسدود شده در خارج و پايان فشارهاي امريكا بر خريداران نفت ايران در چين به عنوان بخشي از كاهش گسترده‌تر محدوديت‌ها هستند. وال استريت ژورنال در ادامه افزود: بنا به گفته مقامات ايراني و اروپايياني كه با آنها گفت‌وگو داشته، در ازاي آن، ايران آماده است تا به همان سطح از غني‌سازي اورانيوم بازگردد كه در توافق سال ۲۰۱۵ تعيين شده بود؛ توافقي كه ترامپ در دوره اول رياست‌جمهوري خود امريكا را از آن خارج كرد.
رايزني در فضايي سازنده و برپايه احترام متقابل
به ادعاي گروهي از ناظران، ابهام در سياست دولت ترامپ نسبت به ايران در هفته‌هاي اخير به گمانه‌زني‌ها در باب رويكرد رييس‌جمهوري امريكا دامن زد. استيو ويتكاف در تاريخ ۲۱ مارس به‌صراحت مدعي شد كه امريكا به دنبال اجراي «برنامه‌اي براي راستي‌آزمايي» است تا به ادعاي او از انحراف برنامه هسته‌اي ايران به سمت فعاليت‌هاي نظامي جلوگيري شود؛ برنامه‌اي كه پيش‌تر تهران بر غيرنظامي بودن آن تاكيد داشته و دارد. با اين حال، موضع‌گيري ويتكاف با مواضع ديگر مقامات امريكايي كه خواهان برچيدن كامل زيرساخت‌هاي هسته‌اي ايران هستند، در تضاد است؛درخواستي كه ازسوي جمهوري اسلامي ايران غيرقابل پذيرش مي‌باشد. در همين حال، بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير اسراييل در پيامي ويديويي پيش از آغاز مذاكرات، ادعا كرد كه او و ترامپ توافق دارند كه «ايران نبايد از آستانه گريز هسته‌اي عبور كند.» او همچنين مدعي شد: «اين هدف مي‌تواند از طريق توافق محقق شود، اما فقط اگر آن توافق شبيه مدل ليبي باشد: يعني ورود، تخريب تاسيسات، برچيدن تجهيزات، تحت نظارت و اجراي امريكا.» ادعايي كه تهران به شدت با آن مخالف است. با وجود چنين ادعاهايي، مقامات ايراني و امريكايي به شكلي غيرمنتظره نسبت به دور اول مذاكرات ابراز خوش‌بيني كرده‌اند. وزارت امور خارجه ايران در بيانيه‌اي اعلام كرد كه «موضوعات مربوط به برنامه صلح‌آميز هسته‌اي ايران و رفع تحريم‌هاي غيرقانوني در فضايي سازنده و بر پايه احترام متقابل» مورد بحث قرار گرفت. در همين راستا عراقچي در شامگاه ۱۲ آوريل با انتشار پيامي در شبكه ايكس (توييتر سابق) اين نشست را «سازنده و اميدواركننده» توصيف كرد و افزود كه گفت‌وگوها در فضايي مبتني بر «احترام متقابل» انجام شد. او نوشت: «مواضع ايران را با قاطعيت و نگاهي به آينده تبيين كردم.» همزمان در بيانيه‌اي كه چند ساعت پس از مذاكرات از سوي كاخ سفيد منتشر شد، گفت‌وگوها «بسيار مثبت و سازنده» توصيف شد. اين بيانيه ويتكاف را «فرستاده‌اي با ماموريت ويژه از سوي ترامپ، رييس‌جمهوري امريكا براي حل اختلافات دو كشور از طريق ديپلماسي» معرفي كرد و افزود: «ارتباط مستقيم امروز گامي در جهت دستيابي به نتيجه‌اي سودمند براي هر دو طرف بود.» ترامپ نيز به خبرنگاران گفت: «من مي‌خواهم ايران كشوري عالي، شاد و موفق باشد، اما نبايد از آستانه گريز هسته‌اي عبور كند.» در اين ميان يك منبع ارشد ايراني اعلام كرد كه اشاره عراقچي به «احترام متقابل» نشان مي‌دهد كه در نشست مسقط «طرف امريكايي از زبان تهديدآميز استفاده نكرده است.» اين منبع چنين گزاره‌اي را مهم توصيف كرد، چراكه مقامات بلندپايه ايراني، از جمله مسعود پزشكيان، رييس‌جمهوري كشورمان بارها تهديدهاي ترامپ به اقدام نظامي را مانعي بر سر راه ديپلماسي دانسته‌اند. اين منبع افزود كه لحن محترمانه مذاكرات در مسقط، نگرش مثبت هيات ايراني را به همراه داشته است. اين منبع آگاه كه نخواست نامش فاش شود، توضيح داد: «اينكه ادامه مذاكرات مورد توافق قرار گرفته، نشان‌دهنده آن است كه اولا بحثي درباره «برچيدن» برنامه هسته‌اي مطرح نشده و ثانيا زمينه مشترك براي ادامه گفت‌وگوها به دست آمده است.» او همچنين گفت: «گفت‌وگوي كوتاه ميان عراقچي و ويتكاف هنگام ترك محل مذاكرات نشان مي‌دهد كه سطحي از تفاهم حاصل شده است.»
چشم‌انداز پيش رو
به ادعاي گروهي از تحليلگران اگر دولت ترامپ واقعا تصميم گرفته باشد بر موضوع هسته‌اي و محدودسازي ظرفيت غني‌سازي اورانيوم ايران متمركز شود، احتمال دستيابي به پيشرفت در مذاكرات افزايش مي‌يابد. با اين حال، در كنار مسائل سياسي، ملاحظات زماني نيز اهميت دارند. ترامپ در نامه‌اي كه ماه گذشته ارسال كرد، براي دستيابي به تفاهم، مهلتي دو ماهه تعيين كرده بود. برخي ناظران اين موضع را به منزله آمادگي واشنگتن براي پذيرش توافقات موقت به جاي توافقي جامع تفسير كرده‌اند؛توافقاتي كه مي‌توانند زمينه‌ساز ادامه گفت‌وگوها در آينده شوند. در عين حال، دو طرف بايد به بازه زماني ديگري نيز توجه داشته باشند: كشورهاي اروپايي تا اكتبر سال جاري فرصت دارند تا درباره استفاده يا صرف‌نظر از به‌كارگيري مكانيسم ماشه در چارچوب توافق هسته‌اي ۲۰۱۵ تصميم بگيرند. اين مكانيسم به بازگرداندن تحريم‌هاي شوراي امنيت عليه ايران در صورت نقض توافق مربوط مي‌شود. تهران هشدار داده كه فعال‌سازي اين سازوكار ممكن است باعث خروج ايران از پيمان منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي (NPT) شود؛ اقدامي كه احتمالا به رويارويي نظامي ادعايي منجر خواهد شد. بازگشت ماشه فرآيندي ۹۰ روزه است؛ بنابراين در صورت تصميم‌گيري براي استفاده از آن، اين روند بايد از ماه ژوئن يا جولاي آغاز شود. در اين چارچوب، انتظار مي‌رود تعامل ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در هفته‌هاي آتي افزايش يابد - به‌ويژه كه اروپا اين نهاد را براي تهيه گزارشي جامع درباره برنامه هسته‌اي ايران تحت فشار قرار داده است؛ گزارشي كه معمولا مقدمه‌اي براي فعال‌سازي ماشه تلقي مي‌شود. از اين رو، سفر برنامه‌ريزي‌شده مديركل آژانس به تهران در پايان ماه جاري مي‌تواند نقطه عطف ديگري در پرونده هسته‌اي ايران باشد.