رايزني هيات‌هاي نمايندگي ايران و امريكا در عمان در شرايطي آغاز شد كه سايه بي‌اعتمادي بالاخص از جانب تهران بر اين نشست سنگيني مي‌كند. به ادعاي ناظران درحالي كه هر دو بازيگر از احتمال پيشرفت سخن گفته‌اند، اما همچنان به واسطه اختلاف‌هايي كه بيش از دو دهه به درازا كشيده، ديدگاه‌هاي متفاوتي دارند. با اين همه نشانه‌هايي از حركت رو به جلو مي‌تواند به كاهش تنش‌ها در منطقه‌اي كه از سال ۲۰۲۳ درگير رويارويي است، كمك كند، اما به ادعاي ناظران ناتواني طرفين در درك مواضع يكديگر و شكست رايزني‌ها اين پتانسيل را دارد تا نگراني‌ها از رويارويي منطقه‌اي كه بخش عمده‌اي از نفت جهان را صادر مي‌كند، افزايش دهد. در اين ميان آن‌گونه كه رويترز به نقل از يك مقام ايراني نوشته، تهران به وزير خارجه عباس عراقچي «اختيار كامل» براي مذاكرات داده است. عراقچي رياست هيات ايراني را بر‌عهده دارد، در‌حالي‌كه مذاكرات از سوي نماينده ويژه ترامپ در خاورميانه، استيو ويتكاف، از سوي ايالات‌متحده هدايت خواهد شد؛ چهره‌اي كه پس از ديدار با پوتين عازم مسقط شد تا شانس خود را در باب حساس‌ترين موضوعي كه ذهن ترامپ را درگير كرده، بيازمايد. در اين ميان رويترز و آسوشيتدپرس به نقل از يك مقام ايراني كه نخواست نامش فاش شود، نوشتند: «مدت زمان مذاكرات، كه فقط درباره مساله هسته‌اي خواهد بود، به جديت و حسن‌نيت طرف امريكايي بستگي دارد.» ايران از همان ابتدا مذاكره در مورد قابليت‌هاي دفاعي خود، مانند برنامه موشكي‌اش، را رد كرده است. همزمان ماركو روبيو، وزير امور خارجه ايالات‌متحده، روز پنجشنبه مدعي شد كه اميدوار است مذاكرات به صلح منجر شود. تهران هم روز بعد پاسخ داد و گفت كه به ايالات‌متحده «فرصت واقعي» مي‌دهد. در اين ميان استيو ويتكاف نيز در گفت‌وگو با وال استريت ژورنال مدعي شد كه «خط قرمز» دولت ايالات‌متحده جلوگيري از توانايي جمهوري اسلامي ايران براي عبور از آستانه گريز هسته‌اي است. اما او اشاره كرد كه واشنگتن آمادگي دارد «راه‌هاي ديگري براي رسيدن به مصالحه» پيدا كند. به باور ناظران، يكي از حاميان اصلي ديپلماسي است، درحالي كه گروهي از اعضاي كابينه امريكا، چهره‌هايي چون مايك والتز، مشاور امنيت ملي و ماركو روبيو، وزير امور خارجه تمايل بيشتري به گزينه نظامي دارند. ويتكاف همراه با كارشناسان هسته‌اي وزارت خارجه در نشست عمان حضور دارد. تيم مذاكره‌كننده ايراني نيز به رهبري وزير امور خارجه عباس عراقچي است كه تجربه گسترده‌اي در مذاكرات هسته‌اي دارد و عضو ارشد تيم ايراني در مذاكرات توافق هسته‌اي ۲۰۱۵ بود. او با دو معاون ارشد خود به عمان خواهد رفت كه آنها نيز در دوره‌هاي قبلي مذاكرات حضور داشته‌اند. به ادعاي وبگاه آكسيوس، ايران در حال بررسي پيشنهاد مذاكره براي توافق هسته‌اي موقت است تا زمان بيشتري براي مذاكرات در‌خصوص توافق جامع به دست آورد. در همين راستا يك منبع آگاه به آكسيوس گفته كه مذاكرات روز شنبه ابتدا در قالب غيرمستقيم آغاز خواهد شد و سپس احتمالا اگر جلسه اوليه مثبت باشد، به تعامل مستقيم تبديل خواهد شد. به بهانه برگزاري نشست عمان كه زمينه را براي افزايش گمانه‌زني‌ها هموار كرده، روزنامه اعتماد تلاش داشته تا نگاه برخي رسانه‌ها و موسسه‌هاي مطالعاتي غرب را در اين باره و نتايج احتمالي‌اش مورد بررسي قرار دهد.
نيويورك تايمز: نشست عمان مي‌تواند مقدمه‌اي براي آغاز ديپلماسي رسمي باشد
رايزني كوتاه ممكن است محتمل‌ترين نتيجه براي آغاز مذاكرات مقدماتي ديپلماتيك در عمان باشد. احتمالا همين حد از تعامل براي ادامه گفت‌وگوها كافي خواهد بود و ممكن است منجر به اولين گفت‌وگوهاي رسمي رو در رو بين دو كشور بعد از خروج ترامپ از برجام شود؛ مذاكرات عمان براي سنجش وضعيت برگزار شده تا بررسي شود كه آيا دولت ترامپ و مقام‌هاي رسمي ايران مي‌توانند درباره مذاكرات كامل براي محدود كردن برنامه هسته‌اي ايران به اجماع دست يابند يا خير. هر دو طرف با عدم اعتماد رايزني را از سرگرفتند، چراكه ترامپ از توافق ۲۰۱۵ خارج شد و در طول دوره اول رياست‌جمهوري‌اش، تحريم‌هاي شديدي را عليه تهران اعمال كرد. اكنون او مي‌خواهد توافقي به دست آورد؛ هم براي نمايش مهارت‌هاي مذاكره‌اي خود و هم براي جلوگيري از تشديد تنش‌ها بين ايران و اسراييل كه ممكن است به يك رويارويي گسترده تبديل شود و وضعيت خاورميانه را بي‌ثبات‌تر كند. مقامات ايراني به اين مذاكرات شك دارند اما عباس عراقچي در روزنامه واشنگتن پست نوشت كه ايران «آماده است به طور جدي وارد گفت‌وگوها شود و هدفش دستيابي به توافق است.» اهداف نشست روز شنبه محدود است و به شكاف‌هاي بين دو طرف اشاره دارد: توافق بر سر چارچوب مذاكرات و يك زمانبندي. نيويورك تايمز به نقل از چند مقام ايراني مدعي شد كه هيات ايراني اين پيام را منتقل كرده كه آماده است درباره كاهش غني‌سازي اورانيوم و پذيرش نظارت‌هاي خارجي مذاكره كند مشروط بر آنكه فشارها برداشته شوند. اما آنها افزودند كه مذاكره‌كنندگان مطمئنا بحث درباره برچيدن برنامه هسته‌اي كه مقامات دولت ترامپ بر آن اصرار دارند، را به شدت رد خواهند كرد. كارشناسان پيش‌بيني مي‌كنند كه دست دادن طرفين يا يك برخورد كوتاه ديگر مي‌تواند مسير را براي راضي كردن هر دو طرف هموار سازد و نشانه‌اي از حسن‌نيت باشد بدون آنكه مذاكرات مستقيمي محقق شود. نيويورك تايمز در بخش ديگري از يادداشت خود آورد؛ در‌حالي‌كه عراقچي در مذاكرات قبلي مشاركت نزديكي داشته، فرستاده امريكايي يعني استيو ويتكاف، تجربه كمي در جنبه‌هاي فني برنامه هسته‌اي ايران دارد. او از سن‌پترزبورگ و بعد از رايزني با ولاديمير پوتين در مورد آتش‌بس احتمالي بين روسيه و اوكراين به عمان رفت تا براي رايزني بستر‌سازي كند. همزمان گروهي از ناظران مدعي‌اند درحالي كه اسراييل به دنبال رويارويي ادعايي است، ترامپ به طور جدي مي‌خواهد از جنگ جديد در منطقه اجتناب كند، جنگي كه مشاورانش هشدار داده‌اند ممكن است منابع نظامي اين بازيگر را از ديگر تهديدات بالقوه مانند چين منحرف كرده و تلاش‌هايش به عنوان يك رييس‌جمهور صلح‌طلب را تحت‌الشعاع قرار دهد.
دانا استرول، كه در دولت بايدن مسوول سياست‌هاي خاورميانه در پنتاگون بود در اين باره مدعي است «رييس‌جمهور واقعا نمي‌خواهد به گزينه نظامي متوسل شود.»
او در ادامه ادعا كرد: ترامپ نيز بسان ساير روساي جمهوري امريكا گزينه‌هاي خود را مي‌سنجد و به خوبي مي‌داند ديپلماسي بهترين و در عين حال كم‌هزينه‌ترين گزينه است. با اين همه ايران نيز خود را براي همه سناريوها آماده كرده است. در همين راستا عراقچي نوشت: «كلمات من را بشنويد: ايران ديپلماسي را ترجيح مي‌دهد، اما مي‌داند چگونه از خود دفاع كند.» «ما به دنبال صلح هستيم، اما هرگز تسليم نمي‌شويم.»
فارن افرز: تنها گزينه مطلوب براي ترامپ توافق با تهران است
فارن افرز مدعي شد دلايلي براي اميدوار بودن به موفقيت تلاش‌هاي ترامپ براي دستيابي به توافق با ايران وجود دارد. او علاقه‌اي غريزي به معامله‌گري دارد و مدعي است كه مي‌خواهد ايران دوباره به شكوفايي برسد، اما در عين حال دلايلي نيز براي نگراني هست. همزمان با استقبال از مذاكره، مقامات ترامپ فشارها بر تهران را افزايش داده‌اند. دولت او اجراي تحريم‌ها را دوچندان كرده؛ رويكردي كه به نظر مي‌رسد هدفش تحت فشار قرار دادن تهران باشد. ترامپ همچنين ضرب‌الاجلي دو ماهه براي دستيابي به توافق درباره برنامه هسته‌اي ايران تعيين كرده و آشكارا مدعي شده در صورت شكست مذاكرات گزينه نظامي روي ميز است.
به ادعاي فارن افرز، شروع مذاكرات يك چيز است و دستيابي به توافق چيزي ديگر. بدون شك ايالات‌متحده مي‌تواند با به‌كارگيري ابزارهاي اقتصادي، ايران را تحت‌فشار قرار دهد، اما براي نتيجه دادن ديپلماسي، ترامپ بايد اهدافي دست‌يافتني دنبال كند، نه اينكه منتظر تسليم (ادعايي) تهران باشد. اگر ترامپ واقعا مي‌خواهد توافقي امضا كند، بايد -مانند ايران- آمادگي انعطاف‌پذيري در برخي حوزه‌ها را داشته باشد. براي مثال، بايد اجازه دهد ايران بخش‌هايي از برنامه هسته‌اي خود را حفظ كند، درحالي كه در مقابل كاهش تحريم‌ها، از‌جمله در حوزه نفت و دسترسي به دارايي‌هاي مسدودشده را ارايه دهد، در غير اين صورت، مذاكرات ممكن است فرو بپاشد و رويارويي منطقه‌اي به وقوع بپيوندد كه هيچ‌كس خواهان آن نيست و به احتمال زياد خلاف منافع ايالات‌متحده خواهد بود. اين نشريه در ادامه آورد؛ زمان براي گزينه‌هاي ديگر نيز در حال اتمام است. توافق هسته‌اي ۲۰۱۵ مكانيسم بازگشت خودكار تحريم‌ها (snapback) را در‌نظر گرفته بود تا در صورت نقض توافق، تحريم‌ها از نو اعمال شود. اما اين بند در ماه اكتبر منقضي مي‌شود، بنابراين فرصت استفاده از آن رو به پايان است. اگر راه‌حل صلح‌آميزي براي متوقف كردن پيشرفت‌هاي هسته‌اي ايران يافت نشود، فرانسه، آلمان و بريتانيا احتمالا اين مكانيسم را فعال خواهند كرد. چين و روسيه ممكن است بخواهند مانع اجرايي شدن آن شوند، اما در اين مورد، حق وتوي شوراي امنيت براي آنها اعمال نخواهد شد. در چنين شرايطي ايران تهديد كرده در صورت بازگشت تحريم‌ها از پيمان منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي (NPT) خارج خواهد شد؛ اقدامي كه تقريبا تمامي نظارت‌هاي رسمي بر برنامه‌اش را لغو مي‌كند. طبيعتا در اين وضعيت ترامپ نيز با فشار فزاينده از‌سوي رهبران اسراييل و تندروهاي واشنگتن براي رويارويي مواجه خواهد شد. حتي ممكن است اسراييل به تنهايي دست به ماجراجويي بزند؛ اقدامي كه تقريبا به طور قطع پاي ايالات‌متحده را نيز به ماجرا باز خواهد كرد، اما در صورت وقوع رويارويي گسترده از‌سوي امريكا و اسراييل به احتمال زياد نمي‌تواند برنامه هسته‌اي ايران را به طور كامل متوقف كند. ايران اورانيوم غني‌شده زياد و سانتريفيوژهاي پيشرفته متعددي دارد كه در مكان‌هاي گوناگون تعبيه شده‌اند و از ميان بردن ادعايي‌شان براي ارتش‌هاي امريكا و اسراييل تقريبا غيرممكن است. همچنين ايران دانشمندان هسته‌اي زيادي دارد كه مي‌توانند برنامه هسته‌اي اين كشور را بازسازي كنند. اگر قرار است توافق هسته‌اي حاصل شود، ترامپ ممكن است به‌طور ويژه‌اي قادر باشد از حمايت سخت‌گيران امريكايي برخوردار شود، درست همان‌طور كه ريچارد نيكسون، رييس‌جمهور پيشين ايالات‌متحده، توانست با سفر به چين روابط ميان پكن و واشنگتن را بهبود بخشد. ترامپ مي‌تواند فرآيند را با ايجاد يك تبادل ساده اما مهم پيش ببرد و درها را براي ديپلماسي مستقيم و سطح بالا باز كند: تعليق موقت تحريم‌هاي «فشار حداكثري» در ازاي تعليق غني‌سازي اورانيوم توسط ايران يكي از گزينه‌ها است. اين امتياز مي‌تواند زمينه‌ساز برگزاري ديداري در سطح رياست‌جمهوري شود؛ گزاره‌اي كه ترامپ مدت‌هاست به دنبال آن است.
موسسه مطالعاتي استيمسون: فشار حداكثري عليه ايران نتيجه‌اي معكوس خواهد داشت
موسسه مطالعاتي استيمسون با انتشار يادداشتي مدعي شد، از زمان خروج دولت اول ترامپ از «برنامه جامع اقدام مشترك» (برجام) در سال ۲۰۱۸، تحولات موجب تضعيف رويكرد جمعي در سياست خارجي و امنيتي شده‌اند. چارچوب چندجانبه‌اي كه پايه‌گذار مذاكرات اوليه بود، ديگر كارآمدي پيشين را ندارد. روسيه، چين و كشورهاي اروپايي شامل بريتانيا، فرانسه و آلمان موسوم به «تروييكاي اروپايي» بايد تصميم بگيرند كه آيا از مذاكرات دوجانبه ميان تهران و واشنگتن فعالانه حمايت مي‌كنند يا صرفا آن را به طور ضمني مي‌پذيرند. در اين ميان مشاركت فعال براي مسكو دشوار خواهد بود، چراكه اين كشور در ژانويه ۲۰۲۵ يك توافق همكاري راهبردي با تهران امضا كرده كه شامل ابعاد نظامي، اقتصادي و هماهنگي با «هدف راهبردي» است. با اين حال، ضرورت رسيدن به توافق براي همه طرف‌ها روشن است و هيچ كدام علاقه‌اي به مانع‌تراشي ندارند. اين موسسه مطالعاتي در ادامه آورده؛ از منظر واشنگتن، عامل اصلي اضطرار، جلوگيري از عبور ايران از آستانه گريز هسته‌اي است. به ادعاي ناظران در حال حاضر، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نمي‌تواند غني‌سازي مواد شكافت‌پذير در ايران را به طور كامل رصد كند؛ اين يكي از نتايج خروج امريكا از برجام قلمداد مي‌شود. به ادعاي ناظران ايران به اندازه كافي اورانيوم با غناي بالا ذخيره كرده كه براي گريز هسته‌اي كافي است. از آنجا كه اسراييل تهديد به حمله ادعايي يك‌جانبه كرده، واشنگتن بايد قبل از،
از‌بين رفتن فرصت ديپلماسي، بحران را حل‌وفصل كند. اين موسسه مطالعاتي در ادامه آورده؛ روسيه نيز نمي‌خواهد ايران از آستانه هسته‌اي عبور كند.
دكتر آندري يوسنكو از موسسه مطالعات ايالات‌متحده و كانادا مدعي است: «مسكو علاقه‌اي به گسترش باشگاه هسته‌اي يا ظهور رقباي جديد در منطقه خزر ندارد.» از همه مهم‌تر، مسكو نمي‌خواهد همكاري نظامي‌اش با تهران به واسطه درگيري ايران و امريكا به خطر بيفتد. دكتر ولاديمير سازين از موسسه مطالعات شرق نيز گفته: «مسكو نقش خود را در دستيابي به توافق هسته‌اي با ايران بر پايه اصول برجام مي‌بيند؛ اصولي كه نه‌تنها ديدگاه امريكا، بلكه نظر همه اعضاي چارچوب ۲۰۱۵ را در‌نظر دارد.»
از ديدگاه مسكو، مزيت كليدي برجام، هم‌راستايي آن با نظم جهاني چندقطبي است. اما همان‌طور كه سازين اذعان كرده «روسيه هيچ اهرم فشاري بر مواضع ايران يا امريكا ندارد» هر چند به شدت خواهان موفقيت مذاكرات دوجانبه است.
استيمسون در ادامه ادعا كرده؛ در صورت عدم توافق، اعضاي اروپايي عضو برجام تهديد كرده‌اند كه تحريم‌هاي سازمان ملل را از طريق «مكانيسم ماشه» بازمي‌گردانند، امري كه به گفته ايران به خروج رسمي تهران از معاهده عدم اشاعه منجر خواهد شد. روسيه، كه رياست شورا را در ماه اكتبر بر‌عهده دارد، به دنبال هماهنگي با تروييكاي اروپايي براي جلوگيري از اين بحران است. اجماع ميان اروپا و روسيه حول اين محور است كه افزايش تحريم‌ها در اين مقطع، نتيجه معكوس خواهد داشت و بدون وجود يك مسير مديريتي، به بحران امنيتي خواهد انجاميد. از اين رو، مسكو و تروييكاي اروپايي به واشنگتن نگاه دارند تا مسووليتي را كه با خروج از برجام در سال ۲۰۱۸ بر‌عهده گرفته، بپذيرد.
گروهي مدعي‌اند در حال حاضر، رايزني‌ها در عمان آزموده‌ترين گزينه است؛ روندي كه سال‌ها مورد استفاده دولت‌هاي مختلف امريكا قرار گرفته است.
به ادعاي ناظران در شرايط كنوني و درحالي كه رايزني‌ها در مسقط كليد خورده، كانال ديگر نيز از طريق نيويورك در حال پيگيري است و توسط سعيد ايرواني، نماينده ايران در سازمان ملل، هدايت مي‌شود. اگرچه ايرواني علنا اظهارات «نسنجيده و متخاصم» ترامپ را محكوم كرده، اما به گفته دو منبع ديپلماتيك در تهران، او با وزارت خارجه امريكا و برخي از اطرافيان ترامپ، از‌جمله ايلان ماسك، در ارتباط است.