اي كه رفته، با خود دلي شكسته بردي

گروه هنر و ادبيات |نام همايون خرم در موسيقي ايراني، نام آشنايي است. یادداشت‌های زیر را به مناسبت دوازدهمین سالمرگ اين هنرمند یگانه بخوانيد.

ياحقی، خرم را بهترين آهنگساز عصر

مي‌دانست

در تاريخ موسيقی ايران از شيدا، عارف تا محمدعلی اميرجاهد كه به اصطلاح تصنيف‌ساز بودند يعنی شعر و ملودی هر دو به وسيله يك نفر ساخته مي‌شد تا ظهور استاد مرتضی محجوبی و روح‌الله خالقی و استاد مهدی خالدی و مجيد وفادار در دهه سی كم‌كم نسلی ظهور كردند كه اكثرا ويولنيست‌ها و سرپرست‌های اركسترهای راديو با يك يا دو خواننده بودند و به موازات برنامه‌های هفتگی راديو همكاری مدونی با برنامه گلها داشتند. به جرات مي‌توان گفت در جمع ويولنيست‌ها و شاگردان استاد ابوالحسن صبا، استاد همايون خرم قوي‌ترين و تاثيرگذارترين آهنگساز عصر حاضر است. استاد پرويز ياحقی هميشه مكررا به من مي‌گفت من اگر در آهنگسازی، حس همايون خرم را داشتم، آثارم جهانی مي‌شد. از ايشان بارها شنيدم كه آنچه همايون خرم ساخته حتی يك ميزان، برداشت و الهام از آثار كسی نيست. مي‌گفت من و ديگران، گاهی برداشت‌هايی از انواع موسيقی‌های شرقی داشتيم، اما خرم آنچه ساخته صد درصد متعلق به خودش است. پرويز ياحقی زنده‌ياد همايون خرم را بهترين آهنگساز عصر حاضر مي‌دانست. عاشق اثر «بازيچه» در دستگاه همايون با صدای مهستی بود. هميشه به من مي‌گفت بابك خرم در اورتور اين اثر چه كرده؛ با دست روی ميز ضرب مي‌گرفت و زمزمه مي‌كرد. اواسط دهه چهل كه كم‌كم ‌آهنگسازان جوانی در عرصه موسيقی به اصطلاح پاپ و جز ظهور كردند، همگي، چه در آهنگسازی و چه در تنظيم، از تنها كسی كه در عرصه موسيقی اصيل ايرانی فعال بود، تاثير گرفتند، زنده‌ياد استاد همايون خرم بود. از زنده‌ياد بابك بيات، واروژان، اسفنديار منفردزاده و بسياری از ملودی‌سازان جوان آن روزها ساخته‌های استاد همايون خرم دارای يك ضرب آهنگ مشخص ملودی سخن‌ساز و روان دارای يك پيوستگی و آرايش گسسته و در عين حال وصف حال لحظه و زمان است به همين خاطر آنچه ساخته در هر زمان و تاريخ از موفقيت چشمگيری برخوردار بوده است. آهنگسازی كه هم به نكات فنی اثر توجه داشت، هم شرايط و روح لحظه‌ها در جامعه، همين امر باعث شهرت تك به تك آثارش بود. كلام سليس ترانه‌سراها از رهی جان معيری تا تورج نگهبان، اسماعيل نواب‌صفا، معينی، بيژن ترقی، كرمانشاهی، پرويز وكيلی و بهادر يگانه، به زيبايی اثر رنگ خاصی بخشيده است. هر كدام از ساخته‌های استاد همايون خرم باعث موفقيت صد درصد خواننده بود. اثر «در بستر غم» با صدای مهستی و «ساغرم شكست ای ساقی» در يك شب به پخش چند مرحله‌ای بنا به درخواست شنوندگان رسيد كه تا آن روز بی‌سابقه بود. خاطرات دلنشينی از منش و دل پاك استاد همايون خرم دارم. روحش شاد و يادش گرامی باد. «رفتی ولی كجا كه به دل جا گرفته‌ای/ دل جای توست گرچه از ما گرفته‌ای/ بگذار ببينمش اكنون كه مي‌رود/ ای اشك از چه راه تماشا گرفته‌ای».

الگويي كامل براي موزيسين‌هاي نسل آينده

در ۲۸ دي‌ماه ۱۳۹۱ شاهد پرواز همايون خرم به سوي منزل جاوداني‌اش بوديم. جايي كه به عقيده‌ من منشا اصلي الهام براي ساخته‌ها و نواخته‌هايش بود. به قول خودشان، نت‌هاي موسيقي همچون باران رحمت الهي نازل و توسط ايشان گردآوري مي‌شد. اين حجم از آثار متنوع و جاودانه‌ اين استاد موسيقي بي‌ترديد منشا جاودانه داشته و متعلق به اين ديار فاني نيست. آرامشي كه در سال‌هاي آخر حيات‌شان داشتند، از رسيدن به حقيقت و شايد حتي شوق ديدار با معبود خبر مي‌داد. اين استاد فرزانه در طول عمر پربارشان آثار متعدد و متنوعي خلق كردند كه در حافظه شنيداري مردم ثبت شده است. تك‌نوازي و همنوازي‌هاي بسياري از ايشان به‌جا مانده كه به ‌خاطر سبك نوازندگي خاص‌شان كه در عين زيبايي مبتني بر اصول بود، براي نسل‌هاي آينده بسيار راهگشا خواهد بود. كتاب «نواي مهر» ايشان كه رديفي تكميلي و كاربردي براي هنرجويان ويولني است كه رديف استاد صبا را به پايان رسانده‌اند، به درك بهتر رديف و آموزش بداهه‌نوازي كمك شاياني مي‌كند. من اين سعادت را داشتم كه از ۹ سالگي در منزل استاد بزرگ شدم. ايشان حكم پدر هنري من را داشتند و ويولن را از دست ايشان گرفتم. شاهد بودم كه شاگردان بسياري در محضر استاد پرورش يافتند و ايشان اصرار داشتند كه ميراث گرانبهاي استاد ابوالحسن صبا بايد به نسل بعد منتقل شود. اين مهرورزي و دغدغه ايشان به شاگردانش به حدي بود كه حتي از من شهريه دريافت نمي‌كردند. از هر زاويه‌اي كه نگاه مي‌كنم، همايون خرم كامل‌ترين الگوي زندگي براي موزيسين‌هاي نسل آينده است. توجه به معنويات، اخلاق و ادبيات در كنار هنر آهنگسازي، نوازندگي و خوانندگي كه در نسل طلايي موسيقي ايران وجود داشت، متاسفانه به نظر مي‌رسد به ‌شدت افول كرده است. شايد توجه به سبك زندگي همايون خرم و مطالعه‌ آثار ارزشمندشان بتواند بازگشتي به مسير اصلي هنر ناب ايراني باشد. در پايان اينكه شايد از ديدار اين استاد عزيز بي‌بهره‌ايم، اما زنده‌تر از هميشه‌اند و آثارشان نام همايون خرم را در موسيقي ايران جاودانه كرده است. به قول حضرت حافظ: «هرگز نميرد آنكه دلش زنده شد به عشق» اين راه، پر رهرو باد.