تغييرات اقليمي و فاجعه‌هايي كه در راه است
زهرا نژادبهرام
امروزه تغييرات اقليمي از مرز هشدار عبور كرده و چهره واقعي خود را به همه جهانيان فارغ از هر نوع توسعه‌يافتگي يا در حال توسعه نشان مي‌دهد آتش‌سوزي در لس‌آنجلس كه هنوز ادامه دارد. سيل در عربستان‌سعودي، بارش برف و باران خارج از تصور از ژاپن ، كم‌بارشي در ايران و بسياري از نقاط جهان. جملگي تصوير واقعي تغييرات اقليمي است كه دولت‌ها را در برابر اين حقيقت قرار داده كه اولويت اول شما براي ادامه زندگي در اين كره خاكي ايجاد تاب‌آوري مشترك ميان مردم و نهادهاي حاكميتي و ديگر بخش‌ها است و شما راهي به جز تغيير در شيوه مديريتي خود نداريد! آتش‌سوزي لس‌آنجلس دو درس بزرگ به رهبران جهان به خصوص كشورهاي بزرگ داد كه طبيعت به‌رغم همه تدابيري كه ما انجام مي‌دهيم، مي‌تواند راهي ديگر را براي خود انتخاب كند، وزش بادهاي گرم و عدم بارش باران در شش ماهه گذشته در اين شهر و شعله‌هاي آتش تصويري است كه مي‌تواند در ديگر شهرها و كشورها نيز قابل مشاهده باشد. لذا بي‌توجهي به اين مهم و نداشتن برنامه‌اي متقن برمبناي اين تغييرات منجر به مشكلات متعددي خواهد شد كه شايد بخشي از آنها هم‌اكنون در جهان قابل مشاهده است. فراموش نكنيم كه تغييرات اقليمي براي ديگري نيست بلكه براي ما نيز هست، آتش‌سوزي‌هاي سال‌هاي گذشته در جنگل‌هاي زاگرس و... در ايران تصويري ديگر از اين تغييرات است كه ما بي‌توجه به آن برنامه‌ريزي مي‌كنيم درحالي كه اولويت اصلي همه كشورها به خصوص ما در اين برهه از زمان باور‌پذيري اين تغييرات و تلاش براي ارتقاي تاب‌آوري در برابر آن است.
انتظار مي‌رفت برنامه‌نويسان برنامه هفتم و بودجه‌نويسان 1404 با باور اين حقيقت راهي متفاوت را براي كشور تعريف كنند كه بتوان فرآيند تاب‌آوري در برابر اين تغييرات اقليمي را ارتقا داد اما تصويري كه امروز در برنامه و آموزش‌ها و... مشاهده مي‌شود نشاني از اين مهم ندارد. در گزارش مركز پژوهش‌ها درخصوص بودجه پيشنهادي سال آينده آمده است: «كه بررسي احكام ارائه شده در تبصره «۷» در حوزه محيط‌زيست و منابع طبيعي نشان مي‌دهد كه اين احكام براي نخستين‌بار در لايحه پيشنهادي بودجه سنواتي كشور قرار مي‌گيرد. با اين وجود، به‌رغم اشاره به موضوع‌هاي مهمي نظير مديريت تغييرات اقليمي، بازسازي زيستگاه‌هاي حساس به ويژه زيستگاه‌هاي آبي داراي گونه‌هاي در معرض خطر، مديريت يكپارچه تالاب‌ها و درياچه‌هاي كشور و خريد تضميني سوخت جامد مشتق شده، مواد سوختي مايع، انرژي برق و كودهاي آلي حاصل از فرآيندهاي بازيافت و بازيابي پسماندها در برنامه هفتم پيشرفت كشور كه اجرايي شدن هر يك از آنها نيازمند جهت‌گيري در قوانين بودجه سنواتي است كه ردپايي در لايحه پيشنهادي درخصوص موضوع‌هاي مذكور مشاهده نمي‌شود.» (1)
درحالي كه بودجه سال آينده به گزارش كارشناسان از نظر ساختار داراي نقاط مثبتي است و تصوير شرايط امروز كشور را دارد اما يك عيب اساسي دارد و آن ناديده‌انگاري تغييرات اقليمي و ضرورت‌هاي تاب‌آوري در برابر آن است! فاجعه لس‌آنجلس امري نيست كه بتواند برنامه‌ريزان و تصميم‌سازان را از پديده تغييرات اقليمي دور نگه دارد.
نگاهي به افزايش دما، خشكسالي، كاهش بارندگي و امواج مهاجرت از مناطق نسبتا خشك و بروز و ظهور سيلاب‌هاي پيش‌بيني نشده و... در كشور نگراني براي برنامه‌ريزي مبتني بر تغييرات اقليم را بيشتر ساخته است. لذا تدارك براي مقابله به آن به امري الزامي در برنامه‌ريزي مبدل شده و بسياري از كشورها نسبت به اين مهم تدارك ديده يا در حال تدارك هستند و انتظار مي‌رفت با عنايت به مطالعات صورت گرفته بودجه سال 1404 با تكيه بر اين مباني نگاهي متفاوت را در برنامه‌ريزي با خود همراه داشته باشد.
در گزارشي كه مهر امسال از سوي مركز پژوهش‌هاي مجلس منتشر شده با تاكيد بر اهميت موضوع تغييرات اقليم اشاره داشته است كه بررسي اثر تغيير اقليم بر مولفه‌هاي آب و هواي كشور نشان مي‌دهد دماي هر دهه تقريبا با شيب 0/4 درجه سلسيوس افزايش يافته كه حدود دو برابر نرخ افزايش جهاني و بيانگر گرمايش محيط و تغييرات اقليم كشور با سرعت بيش از ميانگين جهاني است.
براساس شاخص بارش- تبخير و تعرّق استاندارد شده (SPEI) در بازه 10 ساله، افزون بر 15درصد مساحت كشور در معرض خشكسالي شديد و بسيار شديد و فقط 2 دهم درصد ترسالي‌هاي شديد و بسيار شديد قرار داشته است. در اين گزارش آمده است: تدوين يك برنامه سازگاري با توجه به وجوه مختلف مساله و گستردگي ذي‌نفعان نيازمند تدوين يك روند مشاركتي بين سطوح مختلف حكمراني اعم از مجلس، دولت، وزارتخانه‌ها، بخش خصوصي و بخش عمومي است. همان‌گونه كه براساس تجربيات بين‌المللي در فرآيند برنامه ملي سازگاري است و اولين قدم در جهت سازگاري با تغييرات اقليمي ايجاد دستور كار ملي در سطح مجلس و دولت است. (2)
از اين رو ضرورت برنامه‌ريزي بر بنيان تاب‌آوري در برابر اين تغييرات امري الزامي است كه بي‌توجهي به آن شايد بستري براي بروز مشكلاتي عظيم در كشور شود.
تغييرات اقليمي امري نيست كه بتوان آن را ناديده گرفت خصوصا آنكه شايد آثار اجتماعي و اقتصادي اين مهم شديدتر نيز باشد، لذا بيش از هر چيز نيازمند تغيير نگاه مديريتي بر مبناي مشاركت همه بخش‌ها و مردم هستيم تا بدانيم چگونه مي‌توان بستر لازم براي درامان ماندن را تجربه كنيم. بهره‌گيري از تجارب كنفرانس‌هاي بين‌المللي و كارشناسان اين مهم در كشور را جدي گرفته و فرآيند برنامه‌ريزي تغييرات اقليمي محور را باور كنيم.
1-https://rc.majlis.ir/fa/news/show/1819820
2-https://report.mrc.ir/article_9756.html