منوچهر صدوقي سها به اعتقاد بسياري از اهالي حكمت و عرفان، يادگار حكماي بزرگ ايران است. او استاد فلسفه به معناي رايج آن نيست كه مباحث فلسفي را در قالب تكرار مكررات و بيان مشهورات مطرح كند. او فيلسوفي دغدغه‌مند و داراي«حكمت» است و در سلوك عقلي به‌سر مي‌برد. صدوقي سها با شدت و حدت به استقلال فلسفه اسلامي اعتقاد دارد و اين مهم را در آثاري كه اخيرا به رشته تحرير درآورده، اثبات كرده است. در دوره‌اي كه فيلسوفان ما كمتر با هم گفت‌وگو مي‌كنند او با متفكران، ارتباط مستمر دارد و فضاي گفت‌وگو بين استادان فلسفه را فراهم كرده است. اين درحالي است كه در غرب، متفكران مدام با هم گفت‌وگو دارند و مباني و مبادي اساسي تفكري را به بحث مي‌گذارند! در ادامه گزارش بخش‌هاي سخنراني چند تن از استادان حكمت و عرفان اسلامي را مي‌خوانيم كه چهارشنبه 19 دي ماه در آيين نكوداشت مقام علمي و فرهنگي منوچهر صدوقي سها در انجمن آثار و مفاخر فرهنگي به ايراد سخن پرداخته‌اند.
حق بزرگ صدوقي سها بر گردن جامعه علمي ايران
محمود شالوئي
رييس انجمن آثار و مفاخر فرهنگي
استاد منوچهر صدوقي سها حق بزرگي بر گردن جامعه علمي كشور دارد. ايشان در حكمت، فلسفه، عرفان اسلامي و ساير علوم، پژوهش‌ها و تحقيقات گوناگوني نموده‌اند و همواره در حوزه حكمت، به حكمتِ ايراني-اسلامي، عنايت ويژه‌اي را مبذول نموده‌اند.
استاد صدوقي، همان‌طور كه از نام‌شان پيداست و خود نيز در برخي از آثارشان به رشته تحرير درآورده‌اند، از اولاد شيخ صدوق‌اند و در خانواده‌اي از علما و مجتهدان بزرگِ اردبيل تربيت و پرورش يافته‌اند و از سوي ديگر نسبتِ سببي ايشان با مرحوم علامه جعفري (ره)، حاكي از ارتباط وثيق وي به لحاظ علمي و عملي با عالمان و بزرگان عرصه انديشه و تفكر است. خوشبختانه برخي از آثار و تأليفات آقاي صدوقي سها از سوي انجمن آثار و مفاخر فرهنگي انتشار يافته است كه امروز نيز از يكي از اين آثار، يعني جلد اول از مجموعه چهارجلدي «تاريخ عمومي فلسفه اسلامي بالمعني الأعم يا برآمده تفاعل اسلاميات و يونانيات» با حضور ايشان و ساير استادان محترم حاضر در جلسه رونمايي خواهد شد. آقاي صدوقي سها در كنار تحقيقات و پژوهش‌هاي حكمي و عرفاني در عرصه ترجمه كتب بزرگان ايران و جهان اسلام نيز آثار قابل توجهي را به مشتاقان اين عرصه ارايه كرده‌اند كه از جمله آنها ترجمه سي فصل از كتاب ماندگارِ حكيم ابوريحان بيروني؛ تحقيق ماللهند است. اين امر حكايت از تسلط و عنايت ويژه وي به زبان و ادبيات عرب و علاقه او به بسط و گسترش فرهنگِ ايراني و پارسي دارد. بيان شيوا و تسلط زايدالوصف استاد صدوقي سها بر تاريخ حكما و عرفاي ايران، اسلام و جهان تشيع، موجب شده است كه آثار و تحقيقات وي خاصه در عرصه‌‌هايي كه اشاره شد، همواره محل توجه و مراجعه انديشمندان و عالمان قرار گيرد.
درخشش صدوقي در تصحيح متون قديم
آيت‌الله سيد مصطفي محقق داماد
رييس گروه مطالعات اسلامي فرهنگستان علوم ايران
به نظر مي‌رسد قديمي‌ترين كسي كه تاريخ حكما را نوشته است، «سجستاني»، صاحب كتاب «صوان الحكمه» باشد. او كار بزرگي انجام داده است. بعد از او، حكيم بيهقي كتاب«تتمه صوان الحكمه» را تأليف و صد و يازده نفر از حكما را به كتاب «سجستاني» افزوده است. بيهقي در مقدمه خود نوشته است كه دغدغه او از اين كار اين بوده كه اگر ما به معرفي حكما و بزرگان نپردازيم، آنان روزي به فراموشي سپرده خواهند شد. حتي در آن كتاب خود به عنوان نمونه به يكي از شاگردان ابن سينا به نام «ابوعبدالله معصومي» اشاره مي‌كند كه شاگرد خاص ابن سينا است و پيش از آن، نامي از او در جايي برده نشده است. اگر بيهقي از «معصومي» نام نمي‌برد، او فراموش مي‌شد و مورد توجه قرار نمي‌گرفت. زنده نگه داشتن آثار و زندگينامه حكما و عرفاي بزرگ گذشته كاري بود كه آقاي صدوقي سها انجام داد و ايشان همواره با اين نوع پژوهش‌ها براي من جلوه كرده‌اند. دغدغه ايشان اين است كه اين بزرگان در تاريخ ما به فراموشي سپرده نشود. استاد صدوقي در عرصه تصحيح متون استوار گذشته نيز فعاليت قابل توجهي داشته است. تصحيح متون، كاري بس دشوار و خطير است، چراكه مصحح متون حكمي و عرفاني در درجه اول بايد خود نيز فيلسوف باشد و درك قابل توجهي از اين معارف و علوم داشته باشد. خوشبختانه استاد صدوقي سها در اين عرصه نيز خوش درخشيده و آثار بسياري از بزرگان را تصحيح و احيا نموده است. درادامه اين نشست، گفتاري تصويري از احمد مهدوي دامغاني، استاد فقيد دانشگاه هاروارد در وصف آشنايي اين مفخر درگذشته با منوچهر صدوقي سها براي حاضران پخش شد.
جايگاه و اهميت كتاب «تاريخ حكما و عرفاي متاخر بر ملاصدرا»
غلامرضا اعواني
عضو پيوسته فرهنگستان علوم ايران
بايد از انجمن آثار و مفاخر فرهنگي بابت تشكيل جلسات تكريم مفاخر ايران قدرداني كنيم كه براي تجليل از بزرگان گذشته هم بزرگداشت‌هايي را برگزار كرده‌اند؛ چه اينكه بسياري، حتي نام اين بزرگان را هم نشنيده‌اند. يكي از اين چهره‌ها، استاد صدوقي سها است كه حدود 60 سال است به تحقيق و پژوهش و تدريسِ حكمت و عرفان اسلامي اهتمام دارد. ايشان در سنين جواني، آثار تحقيق و تأليفي فراواني را به رشته تحرير درآورده است؛ از اين‌رو پيام من به جوانان ايران اين است كه به سلوك علمي آقاي صدوقي سها توجه كنند كه از سن جواني چه تصحيح‌ها و ترجمه‌ها و پژوهش‌هاي حكمي جدي و قابل توجهي انجام داده‌اند.
كتاب «تاريخ حكما و عرفاي متاخر بر ملاصدرا»، اثر استاد صدوقي سها از مهم‌ترين منابعي است كه در داخل و خارج از ايران محل توجه و استناد است و بزرگاني چون دكتر سيد حسين نصر در موارد مختلف به اين اثر گرانسنگ ارجاع مي‌دهند. اخيرا نيز كتابي به قلم آقاي صدوقي درباره ميرزا حسن كرمانشاهي به دست بنده رسيده است كه اكثر شاگردان، شرح حال، آثار و انديشه‌هاي اين حكيم الهي را به بهترين شكل ممكن به رشته تحريردرآورده‌اند.
استاد صدوقي سها، انساني به تمامي اخلاقي و متواضع است، او دوستي مهربان و بدون تكلف است و همواره در طول حيات شريف خود به ماديات و امور دنيايي چشم فروبسته است.
قرائت پيام علي لاريجاني
در ادامه اين نشست پيام علي لاريجاني، استاد فلسفه دانشگاه تهران به آيين نكوداشت منوچهر صدوقي سها از سوي مجيد فرخ‌زادي، تاريخ‌پژوه و مشاور لاريجاني براي حاضران قرائت گرديد.
در اين پيام آمده است: «حدود چهل و اندي سال پيش كه در دانشگاه صنعتي شريف تحصيل مي‌كردم، با استاد منوچهر صدوقي سها آشنا شدم. آن زمان ايشان فلسفه اسلامي تدريس مي‌كرد و در كلاس ايشان شركت داشتم. شايد تعجب كنيد كه چرا در آن زمان در دانشگاه صنعتي كه به تربيت مهندسين اهتمام دارد، فلسفه اسلامي تدريس مي‌شد. اجباري در كسب اين معارف نبود، ولي مركزي كه آن موقع ايجاد شد و افرادي نظير آقاي دكتر حداد عادل و آقاي چيتيك در آن تدريس مي‌كردند، در تكميل شخصيت مهندسان آينده كشور موثر بودند. آقاي صدوقي سها نيز در آموزش فلسفه اسلامي خوب ظاهر شدند. در طول سال‌هاي بعد نيز تأملات علمي خود را پيگير بودند و آثار گرانقدري از خود به يادگار باقي گذاشتند كه نمونه آن جلد نخست مجموعه تاريخ عمومي فلسفه اسلامي است كه اينك از آن رونمايي مي‌گردد. قدر تلاش‌هاي اين مرد الهي را مي‌دانيم و همواره مورد تكريم ماست. از خداوند متعال توفيقات بيشتر ايشان را خواستارم. علي لاريجاني. »
بررسي فلسفه از ديدگاه متافيزيكي
غلامرضا اميرخاني
رييس سازمان اسناد و كتابخانه ملي ايران
ارتباط نزديك ما با استاد صدوقي سها به اواسط دهه ۹۰ شمسي باز مي‌گردد كه در آن سال‌ها ايشان هفته‌اي دو روز به بخش نسخ خطي كتابخانه ملي ايران مي‌آمدند و مرجع و مأمني راهگشا براي پژوهشگران و فهرست‌نويسان بودند. استاد صدوقي سها موفق شده‌اند كه با تاكيد بر انديشه و آثار حكماي متاخر نشان دهند كه فلسفه اسلامي طي قرون اخير هم زنده مانده است. ايشان با تسلطي كه بر حوزه عرفان اسلامي دارند به نوعي فلسفه را از ديدگاه متافيزيكي هم بررسي كرده‌اند كه درجاي خود بسيار ارزشمند است. جامعيت استاد صدوقي در فلسفه و عرفان اسلامي، تاريخ و ادبيات، چهره‌اي از ايشان به دست داده است كه از هر لحاظ شايستگي اطلاق صفت «حكيم» را دارا هستند، از اين‌رو وجود بابركت ايشان همواره براي جامعه علمي و فرهنگي ايران ذي‌قيمت است. در ادامه، برنامه موسيقايي و آواز ايراني با هنرمندي محمد ياسين حاتمي براي حاضران اجرا شد.
فلسفه اسلامي برآمده از قرآن كريم و روايات معصومان
منوچهر صدوقي سها
در مسير تحصيل در حكمت و عرفان اسلامي با ياري حق‌تعالي به محضر بزرگاني چون سيد محمد كاظم عصار، ميرزاي روشن، حكيم جولستاني و آقا شيخ محمد حسين خراساني، آقا يحيي طالقاني، ميرزا محمد علي حكيم، ميرزا علي موسوي گرمارودي و... مشرف شدم كه خوشبخانه جمعي از استادان محترم ازجمله آقايان غلامرضا اعواني، نصرالله پورجوادي و سيدحسن امين نيز در مجلس درس اين بزرگان حاضر مي‌شدند.
خوشبختانه خداوند توفيق داده است كه از مدتي پيش با تأمل بيشتر در حقيقت فلسفه اسلامي و با نگارش آثاري چون «فلسفهِ فلسفه اسلامي»، «پديدارشناخت تاريخ استعلايي فلاسفه اسلامي»، «تاريخ عمومي فلسفه اسلامي» و... پژوهش‌هاي جديدي مبتني بر متون حكمي را درباره حقيقت فلسفه اسلامي و فلسفه اسلامي بالمعني‌الاخص به رشته تحرير درآورم كه در ضمن آن، آراي مستشرقان و اتباع آنان و بهتان‌هاي وارده از سوي آنها به فلسفه اسلامي را به صورت مستند پاسخ دهم. فلسفه اسلامي بالمعني‌الاخص كه بيان كردم، درحقيقت يك دستگاه فلسفي منظم بر‌مبناي قرآن كريم و احاديث مأثور است كه يوناني زده يا اسلامي شده نيست و از بطن آيات شريفه و كلام معصوم و روايات به دست مي‌آيد كه اميدوارم به زودي و با ياري خداي متعال در قالب اثري منقح منتشر و به اهالي حكمت و فلسفه اسلامي عرضه گردد. در پايان اين نشست، پس از رونمايي از جلد اول از مجموعه چهارجلدي «تاريخ عمومي فلسفه اسلامي بالمعني‌الأعم يا برآمده تفاعل اسلاميات و يونانيات» اثر صدوقي سها كه از‌سوي انجمن منتشر شده است، لوح سپاس و نشان زرين انجمن آثار و مفاخر فرهنگي و هدايايي از سوي سازمان اسناد و كتابخانه ملي ايران به وي اهدا گرديد.
روزنامه‌نگار