مانور پادشاهي‌ها در دمشق؛ سفر وزير خارجه تركيه حاشيه‌ساز شد
ماراتن ديپلماتيك در «شام»
حديث روشني
وزراي اردن و قطر از جمله اولين ديپلماتهاي عرب در سطوحي بالا بودند كه با محمد الجولاني، رهبر معارضان در سوريه ملاقات كردند. به باور گروهي از ناظران اين ملاقات‌ها در شرايطي در حال انجام است كه جهان عرب در تلاش است تا سوريه را دوباره به جمع خود بازگرداند. با گذشت بيش از يك هفته از سقوط دولت بشار اسد توسط معارضان، ديپلماتهاي ارشد عرب روز دوشنبه به دمشق، پايتخت سوريه سفر كردند. به ادعاي گروهي از ناظران بازديدهاي وزراي اردن و قطر، تنها دو هفته پس از سقوط بشار اسد نشان مي‌دهد كه اعراب مشتاق به برقراري روابطي بهتر با كشوري هستند كه مدت‌ها بود آن را از جمع خودشان طرد كرده بودند. احمد الشرع، فرمانده تحريرالشام روز دوشنبه در دمشق گفت‌وگوهاي گسترده‌اي با ايمن الصفدي، وزير امور خارجه اردن داشت. ساعاتي پس از آن نيز محمد الخليفي، وزير امور خارجه دولت قطر به سوريه رسيد و با رهبر جديد اين كشور ديدار كرد. هر دو ازجمله اولين ديپلماتهاي عرب در سطح بالا بودند كه از زمان سقوط بشار اسد به سوريه سفر كردند. پيش از اين نيز هياتي از عربستان‌سعودي در روز يكشنبه به دمشق سفر كرد. گفتني است ديپلماتهاي ارشد عرب در يك نشست در اردن در ماه جاري قول دادند كه از فرآيند انتقال مسالمت‌آميز قدرت در سوريه حمايت كنند. نيويورك‌تايمز در اين باره گزارشي منتشر كرده و مدعي است، بیشتر كشورهاي عربي روابط خود را با دولت بشار اسد به دليل تحولات سال ۲۰۱۱ در خلال بهار عربي كه منجر به جنگ داخلي شد، قطع كردند. اكنون اما پس از سال‌ها تامين مالي گروه‌هاي معارض دولت سوريه، چندين نفر از مخالفان بشار اسد در سال‌هاي اخير موضع خود را تغيير داده و اميدوارند كه افزايش تعامل به ثبات بيشتري در منطقه منجر شود. عربستان‌سعودي سال گذشته بشار اسد را به اجلاس سران عرب دعوت كرد، اين درحالي است كه پيش از اين يك دهه بود عضويت سوريه در اتحاديه عرب معلق شده بود، اما به نظر مي‌رسد اين استراتژي در آن زمان نتيجه‌اي نداشت و بشار اسد تغييري در رويكرد گذشته خود ايجاد نكرد. اكنون اما كشورهاي عربي با فرصتي براي آغاز دوباره تعاملات خود با رهبران جديد در سوريه روبه‌رو هستند. اين درحالي است كه پيشينه رهبران جديد سوريه غرب و بازيگران حاشيه خليج‌فارس را نگران كرده است. اما اظهارات مكرر فرمانده تحريرالشام مبني بر اينكه دولت او عملگرا و فراگير خواهد بود و همچنين حقوق گروه‌هاي مذهبي و قومي مختلف كشور را به رسميت خواهد شناخت، به خوبي مورد استقبال اعراب قرار گرفته است. پل سالم، معاون رييس‌جمهور براي تعاملات بين‌المللي در موسسه خاورميانه در واشنگتن به نيويورك تايمز گفت: ورود هيات‌هاي عربي به دمشق و ديدار با رهبران جديد سوريه نشان‌دهنده پتانسيل تغييراتي عميق در ائتلاف‌هاي منطقهاي است. به ادعاي اين نشريه با اينكه سوريه مانند بیشتر كشورهاي عربي، يك كشور با اكثريت مسلمان سني است اما دولت وقت اين كشور مدت‌ها نقش كليدي در حمايت از نفوذ منطقهاي ايران ايفا كرده است. به ادعاي او، اكنون نيز كشورهاي عربي فرصتي را براي تغيير اين ديناميك مقابل خود مي‌‌بينند. پل سالم در ادامه گفت‌وگوي خود با نيويورك تايمز اين را هم گفت كه كشورهاي عربي پيش از اين نيز در تلاش بودند كه سوريه را به اتحاديه عرب بازگردانند، البته جاي تعجب نيست كه قطر در اين زمينه پيشگام است؛ چراكه قطر يكي از معدود كشورهاي عربي بود كه از آشتي با بشار اسد خودداري كرد، بنابراين سفر آقاي الخليفي يكي از ديپلماتهاي ارشد اين كشور، سيگنالي قوي مبني بر حمايت اين كشور از دولت جديد است. الشرع ملقب به جولاني نيز در ديداري كه با وزير خارجه قطر داشت بر كمكهاي مستمر دوحه به مردم سوريه در طول جنگ تاكيد و از اين پادشاهي نيز به خاطر آمادگي‌اش براي سرمايه‌گذاري در بخش انرژي، بنادر و فرودگاه‌هاي سوريه تشكر كرد. همزمان با سفر مهم ديپلماتهاي قطري، هياتي فني از قطر ايرويز براي ارزيابي فرودگاه دمشق به اين كشور سفر كردند تا اعلام كنند آيا اين فرودگاه مي‌تواند پس از اينكه آسيب‌هايي ناشي از درگيري‌هاي اخير متحمل شده فعاليت‌‌هاي خود را از سر بگيرد يا خير. ايمن الصفدي، وزير امور خارجه اردن نيز در ديدار با فرمانده تحريرالشام در اظهاراتي گفت كه هدف كشورش حمايت و كمك به مردم سوريه است، اما او همزمان به مسائلي كه به طور مستقيم براي اردن مهم است، اشاره كرد، ازجمله حضور نزديك به 620 هزار پناهنده سوري ثبت‌‌نام شده در كشورش و همچنين تاكيد كرد كه بازگشت آنها بايد داوطلبانه و ايمن باشد. آقاي الصفدي همچنين به مسائل تروريسم، قاچاق سلاح و قاچاق مواد مخدر اشاره كرد و گفت: ما در اردن از اين مسائل رنج برده‌ايم. همزمان با سفر ديپلماتهاي عربي به دمشق شيخ عبدالله بن زايد، وزير امور خارجه امارات متحده عربي با اسعد حسن الشيباني، وزير امور خارجه جديد سوريه، تماس‌هاي تلفني برقرار كرد. در اين تماس نيز بن زايد بر موضع حمايتي كشورش براي يك مرحله انتقالي جامع و فراگير تاكيد كرد. تلاش‌هاي ابوظبي براي ازسرگيري روابط با دمشق درحالي ادامه دارد كه امارات مدت‌هاست نسبت به گرايش‌های راديكال گروه‌هاي تكفيري مشكوك بوده و در سال ۲۰۱۸، اولين كشور عربي بود كه روابط خود را با دولت بشار اسد از سر گرفت. در ادامه گزارش اين نشريه همچنين به تغييرات ظاهري معنادار رهبر شورشيان نيز اشاره شده است، به گونه‌اي كه جولاني براي ديدارهاي خود با هيات‌هاي اردني و قطري، به جاي لباس نظامي معمول خود، از كت و شلوار و كراوات استفاده كرد كه البته اين تغييرات بخشي از تلاش‌هاي رهبر جديد براي بهبود تصوير خود و ترميم روابط بين سوريه و جامعه بين‌المللي است. پيش از آن نيز روز يكشنبه، آقاي الشرع با هاكان فيدان، وزير امور خارجه تركيه و همچنين با وليد جنبلاط، رهبر برجسته دروزي لبنان ديدار كرد. گفتني است تركيه، كه ميزبان ۳.۶ ميليون پناهنده سوري است، همچنان خواهان بازگشت به ثبات در سوريه است تا اين پناهندگان بتوانند درنهايت به منازل خود بازگردند. اما اين كشور همچنين در تلاش است تا سوريه‌اي بسازد كه بيشتر با منافع منطقهاي خود هماهنگ باشد. به ادعاي گروهي از ناظران بسياري از گروه‌هاي شورشي كه به بركناري دولت بشار اسد كمك كردند، توسط تركيه تامين مالي شده بودند. اين درحالي است كه به ادعاي نيويورك تايمز تحريرالشام از اين حمايت‌‌ها برخوردار نبود، اما تركيه همچنان به دنبال استفاده از حضور اين گروه براي افزايش نفوذ خود در سوريه خواهد بود. در ادامه گزارش اين نشريه نيز آمده است كه جنبلاط به عنوان يك سياستمدار لبناني و همچنين رهبر اقليت مذهبي دروزي، كه حدود يك ميليون عضو در سوريه، لبنان، اسراييل و اردن دارد به دنبال نفوذ نيست، بلكه بيشتر به دنبال تضمين است، چراكه به ادعاي ديگر نشريات خارجي تاريخچه طولاني از دخالت دولت وقت سوريه در سياست لبنان نيز وجود دارد. رهبر جديد سوريه در ديدار خود با هيات لبناني نيز تاييد كرد كه به دخالت‌هاي ادعايي منفي كشورش پايان خواهد داد. به گزارش نيويورك تايمز احتمالا در روزها و هفته‌هاي آينده بازديدكنندگان بيشتري به دمشق براي ديدار با رهبران جديد سوريه خواهند آمد؛ زيرا همسايگان منطقهاي به دنبال اثرگذاري خود بر تحولات احتمالي شام پس از خاندان اسد هستند. به باور گروهي از تحليلگران، سوريه براي جلوگيري از بازگشت به درگيري، به كمكهاي واقعي كشورهاي عرب نياز دارد. در اين رابطه فشارهاي اقتصادي متحمل شده بر اين كشور و نيز بازسازي‌هاي عظيمي كه بايد صورت بگيرد به عنوان مسائلي كليدي همچنان روي ميز هستند. بنابراين بايد ببينيم كه اين كشورها تا چه حد به واقع مايل به سرمايه‌گذاري در زمينه‌هايي هستند كه سوريه اكنون به آنها نياز دارد.
عرب واشنگتن دي‌سي: پادشاهي‌هاي خليج‌فارس و معماي «سوريه پسا اسد»
آلا الرابابا، استاديار دانشگاه بوكوني در باب تحولات سوريه مدعي است، در مراحل اوليه جنگ داخلي سوريه، اردن از نيروهاي مخالف در سوريه حمايت مي‌كرد اما بعدا به دنبال عادي‌سازي روابط با دولت اسد بود، اگرچه تعاملات طرفين به دليل نگراني‌هاي مرتبط با قاچاق مواد مخدر پرتنش باقي ماند. پس از سقوط اسد، اردن ثبات، امنيت مرزي و جلوگيري از ظهور مجدد افراط‌گرايان را در اولويت قرار داده و در عين حال براي سقوط حكومت مركزي و پس‌لرزه‌هايش و همچنين موج آوارگان آماده مي‌شود. فراتر از نگراني‌هاي امنيتي، اردن در سوريه با ثبات منافع راهبردي دارد. ثبات در سوريه مي‌تواند فرصت‌هايي براي تجارت، سرمايه‌گذاري و مشاركت اردن در شام فراهم سازد. علاوه بر اين، سوريه باثبات ممكن است به بازگشت بيش از 600 هزار پناهجوي سوري ساكن اردن كمك كند. طبيعتا با بازگشت پناهجويان سوري فشار خدمات عمومي بر اين كشور را كاهش خواهد داد، اما اين بازيگر درگير پيامدهاي اقتصادي خواهد شد، زيرا پناهندگان سوري سهم قابل‌توجهي از نيروي كار و مصرف اردن را دراختيار دارند و كمكهاي بين‌المللي مرتبط با بحران را جذب مي‌كنند. در اين ميان لازم به ذكر است كه ساختار ايدئولوژيك دولت جديد سوريه مي‌تواند سياست داخلي اردن را تحت تاثير قرار بدهد، از همين رو خواه دولت آينده سوريه دولتي دموكراتيك باشد يا ايدئولوژيك، مسير حركت آن مي‌تواند تاثير عميقي بر چشم‌انداز سياسي داخلي و ثبات اردن داشته باشد. طوقي نصيرت، مدير اجرايي موسسه سياستگذاري ضمن تكرار تحليل‌هاي فوق بر اين باور است كه امروز اردن در تلاش براي هماهنگي با نهادهاي اطلاعاتي اسراييل است و در باب تشديد تنش‌ها و تهاجمات ارضي اخير تل‌آويو به شام نگراني‌هايي جدي دارد. همزمان حمزه حداد، تحليلگر مسائل خاورميانه بر اين باور است كه دولت عراق با نگراني نظاره‌گر رويكرد نيروهاي شورشي در دمشق هستند. در روزهاي ابتدايي برخي گروه‌هاي مسلح مي‌خواستند وارد سوريه شوند و با شورشيان بجنگند، همان‌طور كه در گذشته نيز زماني كه داعش بخش وسيعي از خاك سوريه و عراق را دراختيار داشت، از اين الگو پيروي كردند. اين‌بار اما هيچ گروهي وارد شام نشد. محمد السوداني و ديگر رهبران برجسته مانند مقتدي صدر و حيدر العبادي، نخست‌وزير سابق، معتقد بودند كه جنگيدن براي بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه ارزش ندارد، بالاخص در شرايطي كه ايران و روسيه، متحدان اصلي دولت سوريه بر معادلات خود متمركز شده‌اند و مشاركتي فعال در تحولات شام ندارند. ايتامار رابينوويچ، استاد بازنشسته تاريخ خاورميانه نيز مدعي است، از منظر اسراييل، سقوط اسد دستاورد مهمي است، با اين حال اين بازيگر نگراني‌هايي جدي دارد، اينكه آيا الجولاني واقعا ايدئولوژي افراطي‌اش را رها كرده است؟ به واسطه اين نگراني‌ها اسراييل تصميم گرفته مناطق استراتژيك در بلندي‌هاي جولان سوريه را اشغال و سيستم‌هاي تسليحات استراتژيك را نابود كند تا بدين طريق مانع از دسترسي شورشيان به چنين تسليحاتي شود. كارل يونكر، پژوهشگر ارشد، مركز مطالعات يهوديان معاصر اروپا و مدير آكادميك موسسه ايروين كاتلر نيز مدعي است، اسراييل وضعيت كنوني سوريه را فرصتي براي تغيير توازن قدرت منطقهاي به نفع خود مي‌داند. هدف اوليه اين بازيگر در كوتاه‌مدت حفظ بازدارندگي نظامي خودحركت به سمت هدف قرار دادن تهديدات راهبردي نوظهور - مانند نابودي زرادخانه ارتش سوريه و اشغال منطقه غيرنظامي در جولان - براي جلوگيري از دستيابي افراط‌گرايان به سلاح‌هاي استراتژيك يا ايجاد تهديد است. علي بكير، استاديار دانشگاه قطر و عضو ارشد غيرمقيم، «ابتكار امنيت خاورميانه اسكوكرافت» و برنامه‌هاي خاورميانه، شوراي آتلانتيك نيز از زاويه‌اي متفاوت تنش‌هاي شام را بررسي كرده و مدعي است، امارات متحده عربي نگران هويت دولت جديد است، به‌طور كلي، كشورهاي شوراي همكاري خليج‌فارس به دنبال يك انتقال پايدار و فراگير در سوريه هستند. به ادعاي اين تحليلگر، پيش از فروپاشي دولت اسد، برخي كشورهاي شوراي همكاري خليج‌فارس، به ويژه امارات و عربستان‌سعودي، براي ادغام مجدد دمشق به اتحاديه عرب تلاش‌هايي داشتند كه نشان‌دهنده تغيير در موضع ديپلماتيك‌شان بود، درحالي كه عمان روابط ديپلماتيك خود را با دولت وقت سوريه در طول درگيري حفظ كرد و قطر به طور مداوم از مردم سوريه حمايت كرد. پس از سرنگوني اسد، به نظر مي‌رسيد كه يك موضع ناهماهنگ و در عين حال تقريبا يكپارچه از سوي كشورهاي شوراي همكاري خليج‌فارس اتخاذ شده است. آنها حمايت خود را از سقوط دولت اسد اعلام كردند و در عين حال بر نگراني‌ها در مورد انتقال سياسي سوريه تاكيد دارند. پادشاهي‌ها گام‌هاي مثبت نيروهاي مخالف دولت جديد را تصديق كردند. با اين حال، بر لزوم حفظ وحدت و جلوگيري از هرج و مرج تاكيد دارند.