حملات اسراييل و وضعيت اقليت‌ها معادلات شام را پيچيده كرد
مصائب «جولاني»
حديث روشني
شورشيان براي تشكيل دولت انتقالي در سوريه گام‌هاي ابتدايي را برداشته‌اند. اولين گام با انتخاب رسمي محمد البشير كه پيش از اين در ادلب مستقر بود، برداشته شد. گفتني است در سال 2017 گروه‌هاي مسلح مخالف دولت سوريه در استان ادلب مستقر بودند و دولتي مستقل از دولت مركزي تشكيل دادند؛ البته كه هيچ كدام از كشورهاي جهان، آن را به رسميت نمي‌شناخت. همزمان با اين انتساب جلسه مشترك وزراي دولت پيشين تحت رياست بشار اسد و وزراي مخالفين سوري در دمشق سوريه با حضور محمد البشير رييس دولت انتقال سوريه و محمد غازي الجلالي آخرين نخست وزير حكومت اسد برگزار شد. به گزارش الجزيره، البشير طي گفت‌وگويي در راستاي آنچه در اين جلسه مشترك گذشته است، گفت: از اعضاي دولت قديم و برخي مديران اداره در ادلب و مناطق اطراف آن دعوت كرديم تا همه كارهاي لازم براي دو ماه آينده را تسهيل كرده تا زماني كه يك سيستم قانون اساسي داشته باشيم.
همزمان ارتش اسراييل در بحبوحه وضعيت نامشخص در سوريه پس از سقوط بشار اسد، زيرساخت‌هاي نظامي اين كشور را به شدت هدف حملات گسترده‌اي قرار داده است. بر اساس گزارش ديد‌بان حقوق بشر سوريه، اسراييل از زمان سقوط اسد تاكنون حدود بيش از 30۰ حمله هوايي به اين كشور انجام داده است. در جريان اين حملات، مهم‌ترين تاسيسات نظامي سوريه شامل مراكز تحقيقاتي، انبارهاي تسليحات، كشتي‌هاي نظامي، فرودگاه‌ها و هواپيماها تخريب شده‌اند. همچنين گفته شده كه پدافند هوايي سوريه در دمشق، حمص، حما، لاذقيه و درعا بر اثر اين حملات از كار افتاده است.
به باور گروهي از ناظران سقوط بشار اسد واكنش نظامي سختي از سوي اسراييل را برانگيخته كه طي آن اين بازيگر حملات هوايي به اهداف نظامي در سراسر سوريه انجام داده و براي اولين‌بار در 50 سال گذشته است كه نيروهاي زميني اسراييل به داخل و فراتر از منطقه حائل غيرنظامي اين كشور نفوذ كرده‌اند.همزمان بنيامين نتانياهو، نخست وزير اسراييل، در يك كنفرانس خبري كم سابقه در شامگاه دوشنبه مدعي شد كه سقوط دولت سوريه «فصل جديد و دراماتيك» است. او همچنين مدعي شد همان‌طور كه وعده داده‌ام ما چهره خاورميانه را تغيير مي‌دهيم. اين در حالي است كه آنها همچنين نگران اين موضوع هستند كه ممكن است حاكميت گروه‌هاي افراطي در سوريه، بالاخص در ارتفاعات اشغالي جولان كه با اسراييل هم‌مرز است، پيامدهاي مخربي را براي اين بازيگر به دنبال داشته باشد.گيدئون ساعر، وزير امور خارجه اسراييل، روز دوشنبه به خبرنگاران گفت كه اسراييل تاسيسات نظامي سوريه را كه حاوي ذخاير تسليحات شيميايي و موشك‌هاي دوربرد است، بمباران مي‌كند تا از افتادن آنها به دست مخالفان جلوگيري كند.
به گزارش سي‌ان‌ان در همين حال، چندين كشور عربي اسراييل را متهم كرده‌اند كه از بي‌‌ثباتي در سوريه براي تصاحب زمين سوءاستفاده مي‌كند. اتحاديه عرب در اين زمينه اعلام كرد كه اسراييل «در حال بهره‌برداري از تحولات داخلي سوريه است.» مصر نيز همزمان اعلام كرد كه اقدامات اسراييل «نوعي سوءاستفاده از وضعيت ناپايداري و خلأ قدرت براي اشغال اراضي بيشتري از سوريه» محسوب مي‌شود. نيروهاي زميني اسراييل پس از آن وارد خاك سوريه شدند كه بنيامين نتانياهو روز يكشنبه به ارتش دستور داد منطقه غيرنظامي «منطقه جداسازي» ميان ارتفاعات اشغالي جولان و بقيه سوريه را تصرف كند. اين منطقه در سال 1974، پس از آنكه نيروهاي اسراييلي در پاسخ به حمله سوريه ارتفاعات جولان را در سال 1967 تصرف كردند، ايجاد شد. اسراييل اين منطقه را در سال 1981 الحاق كرد، اما طبق قوانين بين‌المللي همچنان به عنوان بخشي از خاك سوريه كه در اشغال است، شناخته مي‌شود.
به باور گروهي از تحليلگران شورشيان كه تحريرالشام رهبري‌شان را بر عهده دارد، اكنون بايد سعي كنند سوريه را در اين شرايط پيچيده متحد كنند. هرج و مرج ايجاده شده ساعاتي پس از سقوط دمشق، يادآوري عظمت اين ماموريت است.اين در حالي است كه شورشيان سال‌ها روياي اين روز را در سر داشتند، اما به نظر ميرسد كه حتي خودشان از سرعت و سهولت پيشروي‌‌شان شگفت‌‌زده شده‌اند. در ادامه گزارش سي‌ان‌ان آمده است، اما اكنون تلاش آنها بر اين است كه از ايجاد خلأ قدرت جلوگيري كرده و مانع هرج و مرجي شوند كه تقريبا به‌طور اجتناب‌ناپذير پس از سقوط دولت بشار اسد در عرض چند روز ممكن است، رخ دهد.اما واقعيتي كه وجود دارد، اين است كه در حال حاضر، حتي مشخص نيست كه دولت بعدي چه شمايلي خواهد داشت. پس از تصرف دمشق، شورشيان به محمد غازي الجلالي، نخست وزير اسد دستور دادند كه همراه با كابينه خود وظايفش را ادامه دهد تا زماني كه يك تيم انتقالي منصوب شود. با اين حال، الجلالي در گفت‌وگو با اسكاي‌نيوز عربي اطلاعات چنداني درباره آينده حكومت دمشق ارايه نداد.همزمان محمد سامر الخليل، وزير صنعت دولت اسد در گفت‌وگويي به سي‌ان‌ان گفت: «ما با نخست‌وزير صحبت كرديم و جهت‌گيري او اين بود كه كار بايد ادامه يابد، ما مصمم هستيم كه زندگي عادي بازگردد؛ شنيده‌ايم كه دولت انتقالي تشكيل خواهد شد، اما نمي‌دانيم دقيقا چه زماني.»
بشار اسد كه از زمان آغاز پيشروي شورشيان از همان دو هفته پيش هيچ اظهارنظر عمومي نكرده، انگار مي‌خواسته بگويد يا من يا هرج و مرج. اين عبارتي است كه نخست وزير به نقل از او بيان كرده است الجلالي اين ادعا را هم مطرح كرد كه او چند ساعت قبل از خروج بشار اسد و سفرش به مسكو با رييس‌جمهور صحبت كرده تا نگراني خود را درباره تحركات شورشيان ابراز كند، اما رييس‌جمهور بي‌‌تفاوت بود. در ادامه گزارش سي‌ان‌ان آمده است كه به نظر ميرسد در حال حاضر همچنان پاسخ‌‌ها به آينده سوريه در دستان ابومحمد الجولاني باشد. ورود او به دمشق در روز شنبه نخستين بازگشت او به شهري بود كه در آنجا بزرگ شده است. به مدت چهار سال، او رهبري شاخه القاعده در سوريه، جبهه النصره را بر عهده داشت، اما در نهايت از آن جدا شد و عليه رقيب خود يعني داعش اعلام جنگ كرد و براي قتل رهبر اين گروه سازماندهي را انجام داد.اكنون اما به نظر ميرسد او حامل پيامي در باب تحول است، به‌طوري كه هفته گذشته به سي‌ان‌ان گفت كه اپوزيسيون مسلح سوريه در نهايت قصد دارد دولتي تشكيل دهد كه توسط نهادها تعريف شود و شوراهايي كه توسط مردم انتخاب مي‌شوند، داشته باشد.اين در حالي است كه گروهي كه او رهبري مي‌كند، يكي از سازمان يافته‌ترين گروه‌هاي شورشي است كه در اين حمله شركت كرده‌اند و طي سال‌هاي گذشته، 4 ميليون نفر در ادلب را از طريق يك نهاد نيمه فني به نام دولت نجات سوريه اداره كرده است. اين گروه پيش از اين سياستمداران خود را براي اداره شهرهاي بزرگ از جمله حلب دومين شهر بزرگ سوريه كه هفته گذشته تصرف شده، بسيج و نيروهاي پليس را براي تامين امنيت خيابان‌هاي دمشق مستقر كرده است.گفتني است الجولاني در جلسه توجيهي با نخست وزير درباره تيم انتقالي آينده گفت: «به ياد داشته باشيد كه ادلب كوچك است و منابعي ندارد، اما در همان زمان ما توانستيم كارهاي زيادي انجام دهيم.»
در ادامه اين گزارش آمده است، اما با اين حال، اين گروه راديكال هرگز بر يك سرزمين بزرگ با اقليت‌هاي مذهبي و قومي متنوع، گروه‌هاي شورشي مسلح متعدد و منابع كم حكمراني نكرده است. آرون ي. زلين، پژوهشگر ارشد در موسسه واشنگتن گفت: «ادلب سرزميني بسيار كوچك‌تر براي حكمراني است و سه چهارم جمعيت آن افراد آواره هستند، بنابراين كمك‌‌هاي زيادي از سوي سازمان ملل و سازمان‌هاي غيردولتي براي تامين كمك‌ها انجام مي‌شود.»
اين در حالي است كه جولاني حتي در ادلب هم سال‌ها وقت خود را صرف از بين بردن تهديدات سياسي كرد، در حالي كه مردم تحت حكمراني او به شرايط زندگي و بازداشت‌‌هاي ناعادلانه اعتراض مي‌كردند. اما همچنان اين ادعا مطرح است كه او تلاش دارد كه يك نهاد حاكميتي انتقالي براي 25 ميليون سوري و 6 ميليون پناهنده‌اي كه در جريان جنگ داخلي كشور را ترك كرده‌اند، ايجاد كند. اما به ادعاي ناظران به نظر ميرسد كه اين چالش‌ها كافي نباشد، چراكه او همزمان بايد با ده‌ها گروه شورشي وابسته به تركيه كه ممكن است در دوره انتقالي تمايلي به كنار گذاشته شدن نداشته باشند و همچنين يك گروه مسلح كردي قدرتمند كه بخش‌هاي بزرگي از شمال شرق سوريه را كنترل مي‌كند، روبه‌رو شود. علاوه بر اين، نمي‌تواند محور مقاومت را ناديده بگيرد.
اين در حالي است كه ساكنان دمشق نيز همچنانكه از رفتن اسد خوشحال هستند، اما در مورد رويكردهاي احتمالي شورشيان نگراني‌هايي دارند. براي مثال گروه‌هاي مذهبي اقليتي مانند علوي‌ها، اسماعيلي‌‌ها، دروزيها و مسيحيان بايد با احتمال اجراي تفسيري سختگيرانه از قوانين شريعت مواجه شوند، گزاره‌اي كه شورشيان مدعي‌اند قصد دارند آن را پياده‌سازي كنند.اما الجولاني پيش از اين گفته بود كه مسيحيان، دروزيها و ساير اقليت‌ها در امنيت خواهند بود و در حلب كه شورشيان تنها چند روز پيش از دمشق آن را تصرف كردند، كليساها و خانه‌ها محافظت شده‌اند. اين نگراني در ميان گروه‌هاي حقوق بشري نيز وجود دارد مبني بر اينكه برخي اعضاي تحريرالشام و ديگر گروه‌هاي مخالف، اپوزيسيون‌هاي خود در مناطق تحت كنترل خودشان را تعريف كنند. با اين حال در ادامه اين گزارش ادعايي آمده است كه همچنان بسياري در دمشق البته با احتياط اميدوار هستند.