تفاوت قتل عمد و غيرعمد
كشتن انسان بدون حكم قانون و مجوز شرعي و با سوءنيت خاص است كه فرد قاتل محسوب مي‌شود و مستوجب مجازات است كه در ماده 290 قانون مجازات اسلامي موارد آن ذكر شده است.
الف-هرگاه مرتكب با انجام كاري قصد ايراد جنايت بر فرد يا افرادي معين يا فرد يا افرادي غيرمعين از يك جمع را داشته باشد و در عمل نيز جنايت مقصود يا نظير آن واقع شود، خواه كار ارتكابي نوعا موجب وقوع آن جنايت يا نظير آن بشود، خواه نشود.
ب- هرگاه مرتكب، عمدا كاري انجام دهد كه نوعا موجب جنايت واقع شده يا نظير آن، مي‌شود، هرچند قصد ارتكاب آن جنايت و نظير آن را نداشته باشد ولي آگاه و متوجه بوده كه آن كار نوعا موجب آن جنايت يا نظير آن مي‌شود.
پ- هرگاه مرتكب قصد ارتكاب جنايت واقع شده يا نظير آن را نداشته و كاري را هم كه انجام داده است، نسبت به افراد متعارف نوعا موجب جنايت واقع شده يا نظير آن، نمي‌شود لكن درخصوص مجني عليه، به علت بيماري، ضعف، پيري يا هر وضعيت ديگر يا به علت وضعيت خاص مكاني يا زماني نوعا موجب آن جنايت يا نظير آن مي‌شود مشروط بر آنكه مرتكب به وضعيت نامتعارف مجني عليه يا وضعيت خاص مكاني يا زماني آگاه و متوجه باشد.
ت- هرگاه مرتكب قصد ايراد جنايت واقع شده يا نظير آن را داشته باشد، بدون آنكه فرد يا جمع معيني مقصود او باشد و در عمل نيز جنايت مقصود يا نظير آن، واقع شود، مانند اينكه در اماكن عمومي بمب‌گذاري كند. قتل عمد در سه حالت رخ مي‌دهد: حالت اول؛ زماني است كه شخص قاتل قصد كشتن مقتول را دارد، چه عمل او براي قتل عرفا كشنده باشد، چه عرفا كشنده نباشد. براي مثال اگر شخص الف قصد به قتل رساندن شخص ب را داشته باشد، همين قصد براي مجرم شناختن و مجازات او كافي است حتي اگر عمل او عرفا كشنده نباشد مثل اينكه به بازو يا پهلو مقتول ضربه بزند. پس اگر شخص الف با قصد قتل، عملي انجام دهد كه عرفا كشنده نيست اما باعث مرگ شخص ب شود. الف قاتل بوده و به مجازات، قتل عمد محكوم مي‌شود. حالت دوم؛ زماني است كه شخص قاتل قصد كشتن مقتول را ندارد، اما عملي كه نسبت به مقتول انجام مي‌دهد، عرفا كشنده است و شخص نسبت به عملي كه انجام مي‌دهد، آگاهي دارد. حالت سوم؛ حالتي است كه شخص قاتل نه قصد قتل دارد و نه عملي كه انجام مي‌دهد عرفا كشنده محسوب مي‌شود ولي انجام آن عمل نسبت به شخص خاص، باعث فوت او مي‌شود.
مجازات جرم قتل عمد در هر سه حالت گفته شده قصاص است. اولياي دم مقتول (وراث او جز زن يا شوهر) مي‌توانند درخواست قصاص قاتل را مطرح كنند. البته اولياي دم مي‌توانند به جاي قصاص درخواست ديه كنند يا حتي قاتل را ببخشند. اگر اولياي مقتول درخواسته ديه داشته باشند، خانواده قاتل بايد ظرف يك‌سال ديه خواسته شده را پرداخت كنند. در شرايطي كه خانواده مقتول درخواست ديه مي‌كنند قاتل علاوه بر پرداخت ديه به مجازات حبس، به مدت ۳ تا ۱۰ سال محكوم مي‌شود.
قتل غيرعمد
قتل غيرعمد، قتلي است كه بدون قصد قبلي براي كشتن يا ضربه زدن به شخص مقابل اتفاق افتاده باشد. قتل‌هاي غيرعمد در نظام‌هاي قضايي بسياري كشورها در رده قتل قرار ندارند، بلكه به عنوان مرگ تصادفي دسته‌بندي مي‌شوند. قتل غيرعمد، خود به دو گروه شبه عمد و خطاي محض تقسيم مي‌شود. قتل شبه عمد كه داراي سه حالت است: حالت اول؛ حالتي است كه شخص قصد كشتن شخص ديگري را ندارد، اما قصد فعل يعني قصد انجام رفتاري را دارد اما آن فعل و رفتار صورت گرفته به لحاظ عرفي كشنده نيست. مثل آنچه در تصادفات رانندگي رخ مي‌دهد. شخص الف (راننده) قصد كشتن شخص ب (عابر پياده) را ندارد، رفتار و فعل او (رانندگي) به لحاظ عرفي كشنده نيست، اما تقصير راننده مثلا داشتن سرعت زياد سبب مرگ عابر مي‌شود. اين نوع قتل، شبه عمد است. مثال ديگر قتل ناشي از اشتباهات پزشكي است كه پزشك قصد كشتن بيمار را ندارد، عمل او هم به لحاظ عرفي كشنده نيست، اما بر اثر تقصير، بيمار كشته مي‌شود. بديهي است كه هر زمان عمل مرتكب به لحاظ عرفي كشنده باشد نوع قتل هم تغيير مي‌كند و عمدي مي‌شود. حالت دوم؛ حالتي است كه شخص نسبت به موضوع جهل داشته باشد. مثلا شخص الف مي‌خواسته رفتاري را نسبت به يك شيء يا يك حيوان انجام دهد، بعدا مشخص مي‌شود كه اشتباه كرده و موضوع در حقيقت انسان بوده نه شيء يا حيوان. در اينجا نسبت به مقتول نه قصد كشتن او را داشته و نه رفتارش به لحاظ عرفي كشنده بوده، بلكه صرفا نسبت به موضوع جاهل بوده و اشتباه كرده است. بديهي است كه اگر قصد كشتن داشته يا رفتارش كشنده باشد، قتل واقع شده عمدي است. حالت سوم؛ شبيه حالت اول است. يعني حالتي كه شخص مرتكب تقصير مي‌شود. اعم از اينكه بي‌احتياطي كند. بي‌مبالاتي كند. مقررات را رعايت نكند يا در عمل خود مهارت نداشته باشد. آنچه باعث شبه عمد شدن عمل شخص مي‌شود، آن است كه قصد كشتن ندارد و رفتارش هم به لحاظ عرفي كشنده نيست. همانند مثال تصادفات رانندگي.
از آنجايي كه اين نوع قتل عمدي نيست، پس مستوجب قصاص نيست و مجازات در نظر گرفته شده براي آن پرداخت ديه توسط خود مرتكب است. البته در خصوص اينكه آيا مرتكب زنداني هم مي‌شود يا نه، اختلاف عقيده داريم، اما دست‌كم در مورد قتل غيرعمد ناشي از تصادفات رانندگي مرتكب علاوه بر پرداخت ديه، مجازات حبس نيز دارد. در ساير مصاديق حكم به پرداخت ديه توسط مرتكب، قطعي و حتمي است.