گزارش «اعتماد» از نشست تخصصي با حضور هادي خانیكي، علي ربيعي و محمد گلزاري
اطلاع رسانی در بحران
نشست تخصصي اطلاع‌رساني در بحران به‌مناسبت سالگرد زلزله كرمانشاه به همت شوراي اطلاع‌رساني دولت با حضور علي ربيعي دستيار اجتماعي رييس‌جمهور، هادي خانيكي، عضو هيات علمي گروه علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي و محمد گلزاري دبير شوراي اطلاع‌رساني دولت بعدازظهر ديروز در پژوهشكده سوانح طبيعي برگزار شد.
به گزارش پاد، هادي خانيكي در نخستين نشست از سري نشست‌هاي تخصصي در حوزه اطلاع‌رساني بحران، ضمن تاكيد بر اهميت موضوع اطلاع‌رساني در مواقع بحران و كنار هم قرار گرفتن مطالعات ارتباطي و مطالعات بحران، اظهار كرد: پيشنهاد اين است كه دولت در اين شرايط پيچيده جامعه، به فكر تقويت سه حوزه «ارتباطات بحران»، «سلامت» و «محيط زيست» باشد. خانيكي با اشاره به دوران همه‌گيري كرونا گفت: مسائل بحران‌زا مي‌تواند ما را نگران كند، اما در متن اين تهديد، فرصتي هم از منظر ارتباطي وجود دارد و آن هم فرصت احيا و بازسازي وجهي از ارتباطات است كه در جامعه آسيب ديده است.
خانيكي با بيان اينكه در جامعه ما نسبت به مسائل پيرامون نوعي كرختي به وجود آمده است، گفت: بعد از سيل نوروز ۱۳۹۸، رييس‌جمهور وقت هياتي را براي بررسي سيلاب تشكيل داد و براي نخستين‌بار ابعاد اجتماعي و فرهنگي سيلاب مورد بررسي قرار گرفت. در استان گلستان وقتي مراجعه كرديم، اولين مساله نهادهاي رسمي اين بود كه در ميان ساكنان هيچ توجهي به هشدارهاي نهادهاي رسمي نشد و در نهايت سخنان نهادهاي مورد اعتمادشان از جمله گروه‌هايي كه آموزش معارف ديني را مي‌دادند، پذيرفتند. در استان خوزستان نيز در ميان اقوام عرب مي‌گفتند كه اين سيل به صورت عمد براي جابه‌جايي اجباري آنها بوده است. اين صاحب‌نظر حوزه علوم ارتباطات افزود: از اين تجربه‌ها به كرات در سوانح مختلف وجود داشته است. بنابراين ارتباطات بايد از طريق سرمايه اجتماعي، همبستگي، مشاركت و اميد اجتماعي ايجاد شود و اگر اين چهار مورد نباشد كار حكمراني دچار اختلال مي‌شود. وي ادامه داد: اشكال در اين است كه گزارش‌هاي رسمي در چرخه مناسبات رسمي باقي مي‌ماند و به زبان عامه ترجمه نمي‌شود و به همين ترتيب فهم مشتركي بين نهادهاي كارگزار و ارتباطي شكل نمي‌گيرد. عضو هيات علمي دانشگاه علامه طباطبايي با تاكيد بر اينكه بايد ارتباطات بحران از طريق تربيت نيروهاي متخصص دنبال شود، گفت: بايد سرمايه اجتماعي افزايش يابد و همزمان براي گسست نهادهاي رسمي و غيررسمي فكري شود. خانيكي همچنين بر بازگرداندن مرجعيت به رسانه‌هاي داخلي تاكيد كرد.
ضرورت ايجاد فهم مشترك نسبت به بحران‌هاي اجتماعي
دستيار اجتماعي رييس‌جمهور با بيان اينكه ما هنوز در علت‌يابي بحران‌هاي اجتماعي به تفاهم نرسيده‌ايم، گفت: يكي از بحران‌هاي كشور، عدم فهم مشترك در بحران‌هاي اجتماعي است.
علي ربيعي در نشست تخصصي اطلاع‌رساني در بحران با اشاره به اينكه تاكنون به مباحث مديريت بحران توجه كافي نشده است، گفت: ايران جزو ۱۰ كشور بلاخيز دنياست و بيش از ۹۰ درصد انواع بحران‌ها را در ايران داريم. ربيعي با بيان اينكه در حال حاضر پيشرفت‌هاي زيادي درخصوص مديريت بحران‌هاي طبيعي صورت گرفته است و اميدواريم اين پيشرفت‌ها به ما در مديريت بحران‌ها كمك كند، تاكيد كرد: تاثير بحران بر حيات اجتماعي آينده افراد نيز كمتر مورد توجه و بررسي قرار گرفته است و از اين رو، برگزاري چنين نشست‌هايي از اهميت زيادي برخوردار است. دستيار اجتماعي رييس‌جمهور گفت: در بحران‌ها، ارتباطات از اهميت زيادي برخوردار است و البته منظور از ارتباطات، مساله‌اي فراتر از رسانه‌ها است. وي با بيان اينكه ما هنوز در علت‌يابي بحران‌هاي اجتماعي به تفاهم نرسيده‌ايم، گفت: يكي از بحران‌هاي كشور، عدم فهم مشترك در بحران‌هاي اجتماعي است. خود تصميم در مساله اجتماعي، بحران ايجاد مي‌كند. ربيعي يكي از بحران‌هاي مهم را بحران بروكراسي دانست و اظهار داشت: كشورهاي شبيه ما در بحران‌هاي طبيعي آسيب‌پذير هستند. مديريت بحران در كشور در حال توسعه، مشكل است. يكي از مشكلاتي كه به بحران طبيعي گره خورده است، گسترش حاشيه‌نشيني است و بلايا در روستاها و در ميان حاشيه‌نشين‌‌ها بيشتر است. ربيعي به بحران خشكسالي در كشور اشاره كرد و گفت: در اين زمينه اگرچه كارهاي زيادي صورت گرفته، اما همچنان كارهاي زيادي نيز انجام نشده است. دستيار اجتماعي رييس‌جمهور اضافه كرد: در هر سه مرحله بحران‌ها، چه پيش از بحران، حين بحران و پس از بحران، نقش ارتباطات، حياتي است. مهم‌ترين عناوين مديريت بحران هم، اطلاع‌رساني صحيح است. علي ربيعي در پايان تاكيد كرد: يكي از موارد مهم در زمينه مديريت پيش از بحران، تشكيل تيم‌هاي رسانه‌اي است. اگر به اين مساله اهميت داده نشود، خود اطلاع‌رساني، بحران‌زا مي‌شود. حتي اينكه ميزان اطلاع‌رساني بيش از اندازه نيز باشد هم، بعضا بحران‌آفرين مي‌شود.
ضرورت تدوين دستورالعمل هماهنگ اطلاع‌رساني در بحران
دبير شوراي اطلاع‌رساني دولت نيز ضمن تاكيد بر اينكه هم مديران و هم رسانه‌ها نيازمند تغيير نگرش نسبت به اطلاع‌رساني در بحران هستند، تصريح كرد: نظام تصميم‌گيري در بحران، فاقد برنامه هماهنگ است و بايد دستورالعمل‌هايي در حوزه بحران تبیين شود كه اگر به بحران رسيديم، بدانيم چه مسيري را طي كنيم. محمد گلزاري در نشست تخصصي اطلاع‌رساني در بحران، به بررسي دلايل شكست «اطلاع‌رساني» در مواقع بحران پرداخت و اظهار داشت: افكار عمومي اطلاع‌رساني‌ها را موثر نمي‌دانند، همچنين كاهش نفوذ دولت‌ها در اقناع افكار عمومي دومين دليل عدم موفقيت در اطلاع‌رساني در بحران‌ها است. گلزاري با بيان اينكه نظام تصميم‌گيري در بحران، فاقد برنامه هماهنگ است، يكي از ريشه‌هاي آن را هراس از تصميم‌گيري عنوان و تاكيد كرد: عذرخواهي نكردن، عدم اطلاع‌رساني و جبران خسارت باعث ايجاد نگاهي منفي در مردم نسبت به اطلاع‌رساني خواهد شد. دبير شوراي اطلاع‌رساني دولت تصريح كرد: در جامعه امروز، دسترسي به اخبار در شبكه‌هاي اجتماعي تسريع شده است، بنابراين بايد برنامه‌ريزي مجددي صورت بگيرد. بايد دستورالعمل‌هايي در حوزه بحران تبیين شود كه اگر به بحران رسيديم، بدانيم چه مسيري را طي كنيم. ارتقاي ادراك مديران نيز در اين زمينه اهميت دارد، بعضا مديران روابط عمومي در اين خصوص دچار مشكل مي‌شوند. وي با بيان اينكه هم مديران و هم رسانه‌هاي ما نياز دارند در زمينه بحران، تغيير نگرش داشته باشند و اين مهم با ارتباطات نقطه‌اي شكل نمي‌گيرد، افزود: بدون شك در بحران‌ها، رسانه‌ها و از همه مهم‌تر صداوسيما نقش دارند. بايد در حوزه اطلاع‌رساني آنها را به رسميت بشناسيم. در اينگونه شرايط، ضروري است به‌دنبال ساماندهي اطلاع‌رساني در بحران باشيم. محمد گلزاري در ادامه سخنان خود بر ضرورت ايجاد ارتباط موثر با تشكل‌هاي مردم‌نهاد و حمايت از پژوهش‌هاي كاربردي تاكيد كرد و گفت: ضرورت دارد برخي آيين‌نامه‌ها با تشكيل كارگروه ويژه اصلاح شوند. مهم‌تر از همه اينها اين است كه رسانه‌هاي رسمي كشور نيز اعتباربخشي شوند.