بهمن عبدالهي
آن ساختمان قديمي با آن آجرهاي قهوهاي، شايد براي مردم عادي هنر دوست دير و دورترين، خاطرهِ آيينهاي بدرقهِ هنرمندان، به جايگاه ابدي را به خاطر آورد. و براي اهل هنر، جايگاهي براي عرضه شايسته هنر. وچرا اين مجموعه به ظاهر كوچك چرا سر از بحثها و كشمكشهاي جناحي در ميآورد؟ هنر چه چيزي دارد كه براي فن سالاران جناحها وسياست بازان جذاب است؟ مگر نه اينكه، خانه هنرمندان ايران يك نشاني در خيابان ايرانشهر تهران است با انبوهي از خاطرات. گوشه يك پارك معمولي يك ساختمان نظامي قديمي بازسازي شده باكافههايي معمولي و فضاي معمولي با مخاطبان خاص، همه روزه ميزبان مشتاقان جدي هنر است. اين خانه يكبازار معنوي براي هنرهاي امروز و حتي ديروز ايران است.
شما خانه هنرمندان ايران را از چه منظري ميبينيد؟ اگر هنرمند يا مخاطب جدي هنر هستيد ؟
دوران پر فراز و نشيب «خانه هنرمندان ايران» از استقرار دولت سيزدهم، در تابستان سال 1400، آغاز شد.
«مجيد رجبي معمار»؛ مديرعامل در اسفند سال 1400 استعفا داد و در ادامه، اين مجموعه با سرپرستي «حميدرضا نوربخش»؛ از اعضاي شوراي عالي خانه هنرمندان ايران ادامه يافت، در تير 1401 «محمد مهدي عسگرپور»؛ از مديران باسابقه فرهنگي هنري كشور به عنوان مديرعامل جديد خانه هنرمندان ايران انتخاب و فصل تازهاي از فعاليتهاي اين مجموعه بزرگ فرهنگي هنري آغاز شد. در اين روزها اندك اندك مشكلات مربوط به فراگيري كوويد-19 رو به پايان بود و در حالي كه انتظار ميرفت طرح و برنامههاي جديدي ايجاد شود، اما شهريور از راه رسيد؛ كشور آبستن حوادثي فراگير بود كه تقريبا تمام تحولات كشور را تحت تاثير قرار داد و باعث توقف اكثر فعاليتهاي پيش بيني شده انجاميد. با آغاز سال 1402 مشكلات يقه خانه هنرمندان را رها نكرد و بلكه بر دامنهاش افزود.حمايتهاي مالي دولت سيزدهم (وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي) و نيز شهرداري تهران به خانه هنرمندان - كه از سال گذشته قطع يا به صورت قطره چكاني درآمده بود - باعث كندي يا قطع فعاليت تشكلهاي هنري زيرمجموعه خانه هنرمندان شد.
با توجه به اينكه خانه هنرمندان ايران از حيث پرسنلي مجموعهاي چابك، اما با فعاليت گسترده با كاربري فرهنگي، هنري است، از انجام بديهيترين مسائل خود، از پرداخت حقوق پرسنل خود تا امور عمراني و نگهداري، ارايه برنامههاي متنوع در زمينه هنرهاي هفت گانه، امور فرهنگي، آموزشي و ... دچار مشكل شد. محدوديت منابع مالي، مشكلات غيرمنتظره فراواني را پيش روي خانه گذاشت. با اين حال در مسير حركت خود، با همراهي هنرمندان -كم و بيش- توانسته از بحرانها و مشكلات به سختي! عبور كند و در روزگار ثبات نسبي اجتماعي سياسي، موفق شده فعاليتهاي خود را - با اتكا به اندك دريافتي از اجاره سالنها و گالريهاي در اختيار و نيز فروشگاه، رستوران و كافهها و... - در سطح وسيعتر، متنوعتر و با كميت بيشتري نسبت به شرايط گذشته اجرا كند، تا جايي كه هر روز دهها برنامه در سالنهاي مختلف نمايشي و سينمايي، گالريها، راهروها و فضاي باز اجرا و مورد استفاده هزاران مخاطب قرار گرفته است. در اين گزارش نگاهي به عملكرد خانه هنرمندان ايران در بازه زماني اول آبان 1402 تا آخر تير 1403 داريم.
هنرهفتم- سينما تك
سالن164 نفري استاد فريدون ناصري به عنوان «سينما تك» خانه هنرمندان ايران شناخته ميشود. اين سالن دوشنبهها به اكران آثار شاخص سينماي ايران و جهان و نقد و بررسي آنها اختصاص دارد.
از اول آبان 1402 تا آخر تير 1403 مجموعا 27 عنوان فيلم خارجي و 4 عنوان فيلم ايراني در قالب «سينماتك» به نمايش درآمد؛ از ساختههاي آكيراكورساوا گرفته تا فرانسيس فورد كاپولا، آلفرد هيچكاك، ساتيا جيت راي، جاستين تريه و... از آثار شهرام مكري و علي مصفا گرفته تا هوشنگ گلمكاني و مرجان اشرفيزاده؛ در اين جلسات مستمر و هفتگي نمايش آثار، نشستهاي نقد و بررسي نيز هر نوبت يكي از منتقدان سينما به نقد و بررسي آثار نمايش داده شده پرداختند. از ميان منتقدان به نامهايي چون: جواد طوسي، رضا درستكار، مهرزاد دانش، جابر قاسمعلي، جليل اكبريصحت، امير قادري، دكتر محمد هاشمي، سحر عصرآزاد، شاهپور عظيمي، علي علايي، زهرا مشتاق و... ميتوان اشاره كرد. همچنين استادان دانشگاه و كارشناساني از جمله: دكتر يونس شكرخواه، دكتر مهناز رونقي، رامين علايي و... در اين نشستهاي تحليلي حضور داشتند.
اكران آثار مستند
يكي ديگر از برنامههاي سينمايي كه در سالن استاد ناصري برگزار شده، «مستندات يكشنبه» است كه يكشنبه هر هفته به نمايش مهمترين فيلمهاي بلند سينماي مستند ايران و جهان اختصاص داشته و دارد.
در اين بخش از آبان سال گذشته تا پايان تير امسال مجموعا 30 برنامه برگزار شد كه شامل 21 مستند ايراني و 9 مستند خارجي بود. در ميان مستندهاي خارجي آثاري از: ويم وندرس، كريستوفر كسل، مادلين گاوين، جيمز مارش و ... به اكران درآمدند و در ميان آثار ايراني، ساختههاي مستندسازاني چون: محمد شيرواني، ارد عطاپور، سياوش صفاريان پور، هادي آفريده، مصطفي رزاقكرمي، پرويز جاهد، محسن خان جهاني و...
پس از نمايش مستندها، جلسه نقد و بررسي با حضور منتقدان همچون: آنتونيا شركا، شاهين امين، مهرداد فراهاني، عليرضا بهرامي، ايليا محمدينيا و... كارشناسان و هنرمنداني چون: همايون اسعديان، حسامالدين سراج، سيفالله صمديان، عباس عبدي، دكتر صادق زيباكلام، عليرضا رييسيان، دكتر احمد محيط طباطبايي و... برگزار شد.
اكران اختصاصي فيلمهاي خارجي
اكران فيلمهاي روز جهان با دوبله يا زيرنويس فارسي از ديگر برنامههاي معمول سالن استاد ناصري است كه تحت عنوان «سينماي روز» عصر پنجشنبه و جمعه مدنظر قرار داده شده است. هدف از اين برنامه اكران آثار مناسب خانوادهها و تماشاي فيلمهاي ارزشمند روي پرده بزرگ بوده و در 9 ماهه گذشته 32 اثر از فيلمهاي روز جهان يا آثار تاريخ سينما اكران شدهاند و برخي آثار (همچون: قاتلين ماه كامل، پانداي كونگ فو كار 4 و...) به دليل استقبال زياد به اكران تك سانس دوم رسيدند.
فيلمهاي نوستالژيك و خاطرهانگيز
يكي از برنامههاي خانه هنرمندان ايران كه همواره با استقبال مخاطبان مواجه شده برنامه اكران فيلمهاي خاطرهانگيز خارجي است كه با عنوان «سينما خاطرات» هر هفته در سالن استاد ناصري برگزار ميشود. از زمان اكران نخستين فيلم تا پايان تير سال جاري مجموعاً 20 اثر همچون: آگرانديسمان، داستان عشق، ترميناتور2 ، درخشش، گلادياتور و... در اين برنامه جاي داشتهاند.
نمايشهاي ويژه
در سالن استاد ناصري به فراخور مناسبتهاي تقويم يا رويدادهاي فرهنگي هنري خاص، تعدادي از آثار بلند و كوتاه سينماي داستاني و مستند نيز به نمايش در آمدند. اكران فيلمهاي كوتاه با عنوان«روزهاي سينماي ژاپن»، اثر سينمايي «خورشيد آن ماه»، مستند «عليرضا كوشك جلالي»، اكران و نقد و بررسي بستههاي فيلم كوتاه و... از آن جملهاند.
جدا از برنامههاي اشاره شده در سالن استاد ناصري، برنامههاي سينمايي ويژهاي نيز در سالن «استاد جليل شهناز» (با ظرفيت 150 نفر) طي مقطع زماني مورد نظر اجرا شده كه شامل اكران آثار مستند و سينمايي ميشود. اكران مستندهايي چون: «كيارستميمشغول كار است»، «راديوگرافي يك خانواده» و... در قالب برنامههاي شب بخارا، «ديدن و بودن»، «قصه ها» و... در قالب جشنواره فيلم تصوير، همچنين كارگاههاي آموزشي چون «پارادايم اصلي در فيلمنامهنويسي» با تدريس علي شاه محمدي و چند برنامه مشابه ديگر.
فيلم تئاتر
سالن استاد ناصري چهارشنبهها را به نمايش آثار شاخص تئاتر ايران و جهان در قالب نمايش فيلم تئاترها اختصاص داد. اين جلسات به صورت يك هفته در ميان به نمايش آثار ايراني و خارجي اختصاص داشت كه پس از نمايش آثار اعضاي انجمن منتقدان، نويسندگان و پژوهشگران تئاتر به نقد و بررسي و تحليل اثر نمايش داده شده ميپرداختند. تا پايان تير 1403، جمعا 18 جلسه نمايش فيلم تئاتر در سالن سينماتك برگزار شد كه از ميان آثار به نمايش در آمده ميتوان به: «خانه برناردا آلبا»، «شاه لير»، «روزنه آبي»، «در انتظار گودو»، «ديكته»، «مكبث»، «كسي نيست همه داستانها را به ياد آورد»، «رزنكرانتز و گيلدنسترن مردهاند»، «شهر آفتاب مهتاب»، «عروس خون»، «عزيزم تولدت مبارك»، «مويه جم»، «هميلتون»، «قهوه قجري»، «در ظاهر امر»، «زمستان 66»، «فرانكشتاين» و «نيلوفر آبي» اشاره كرد.
از جمله هنرمندان و منتقدان اين سلسه جلسات: ستاره اسكندري، عليرضا نراقي، دكتر شهرام خرازيها، دكتر رامتين شهبازي، افشين خورشيدباختري، آزاده فخري، فرزاد فرهوشي، محسن خيمهدوز، سيدمحسن حسنزاده، محمودرضا حبيبي، هومن نجفيان، عسل عصري ملكي، آران قادرپور، مجيد كيانيان، علي منصوري، فرزانه ابراهيمزاده و دكتر محمد نجاري بودند.
تئاتر
در حوزه تئاتر برنامههاي متعدد و متنوعي از آبان سال گذشته تا پايان تير سال جاري به مرحله اجرا درآمدهاند. مهمترين فعاليتهاي تئاتري خانه هنرمندان ايران در سالن استاد عزتالله انتظامي برگزار ميشود. اين سالن كه مشخصا حمايت از آثارتجربهگرا با ظرفيت ۱۲۰ نفر فعال است، شاهد اجراي 16 نمايش صحنهاي بوده است. اين آثار از يك هفته تا يك ماه روي صحنه رفتهاند. علاوه بر اين اجراي جلسات نمايشنامهخواني در تنها روز تعطيل مجموعه خانه هنرمندان ايران (شنبهها) شبها و دوره پرمخاطبي را براي اين تماشاخانه رقم زد.
اجراي 3 نمايش «مجلس شمركشي»، «پرواز يك دسته كبوتر» و «بازگشت به الموت» در فضاي محيطي طبقه همكف، بزرگداشت داود كيانيان و اكبر زنجانپور از ديگر برنامههاي حوزه تئاتر در اين مقطع زماني به شمار ميآيند.
هفته جهاني «دراماتراپي» با حضور هنرمندان تئاتر و كارشناسان حوزه روان درماني در سالن استاد شهناز و نوزدهمين «شب كارگردان» به همت انجمن صنفي كارگردانان تئاتر ايران از برنامههاي ويژهاي بود كه در خانه هنرمندان ايران برگزار شد.
مو سيقي
يكي از بخشهاي اصلي فعاليت خانه هنرمندان ايران حمايت و تلاش در جهت ارتقاي كيفي هنر «موسيقي» است. به اين ترتيب در مقطع زماني ابتداي آبان 1402 تا پايان تير 1403 برنامههاي متعدد و متنوعي در اين حوزه طراحي و اجرا شدهاند. رويكرد خانه هنرمندان ايران حمايت از آثار خلاقانه و فاخر، پشتيباني از جوانان مستعد و گروههاي فولكلور، همچنين برگزاري نشستهاي علمي و تخصصي، حمايت در برگزاري جشنوارههاي معتبر و ارايه برنامههاي متنوع بوده است.
كنسرت
در دوره زماني ياد شده 16 كنسرت در قالب اجراهاي كلاسيك، سنتي ايراني، مدرن و... عمدتا در سالن استاد جليل شهناز اجرا و با استقبال علاقهمندان، پژوهشگران، موسيقيدانان و هنرمندان قرار گرفته است. برخي از اين كنسرتها عبارتند از: «دونوازي» زيرنظر سهيلالله داديان، «رسيتال پيانو» با نوازندگي رعنا حيدريان، «گروه پروا» با آهنگسازي محمدرضا عزيزي، «گروه كاريزا» با سرپرستي حمزه طاهري، «هنرجويان انستيتو پيانو پويان»، «سه گاه اصفهان» با آواز سجاد مهري، «رسيتال آواز كلاسيك» با اجراي اُپراي آترين آدلان، «اركستر هارمونيكا آكو»، «گروه كات» به سرپرستي علي معتمدي، «مهرنو» به سرپرستي حميد رضا صادقي و... خانه هنرمندان ايران همچنين از 18 ارديبهشت به صورت هفتگي هر سهشنبه شاهد اجراهاي متنوع گروههاي موسيقي محيطي در لابي طبقه همكف بود كه با عنوان «دلكوك» آغاز و مورد استقبال علاقهمندان قرار گرفت. اين سلسله برنامههاي اجرايي ميزبان دانشجويان، استادان، دست اندركاران، نوازندگان، آهنگسازان و فعالان عرصه موسيقي در قالبهاي اجرايي: تجربي، كلاسيك، تك نوازي، دو نوازي، سه نوازي، گروهي، تلفيقي، تركيبي، اقوام، بينارشتهاي و... بود.
از جمله اجراهاي «دلكوك» در دوره زماني ياد شده ميتوان به: «گِرد» با اجراي شهاب فولادچي و شهريار حدادي، «شبِ جز» با اجراي ميلاد محسنيان، « اجراي قطعاتي از اريك ساتي» با اجراي امير يزدانپناه، «در ستايش پاپ» با اجراي عليرضا ميرآقا و فرزين طهرانيان، «بعدازظهر شانسون» با اجراي حميد ضياييفر و «سولو» با اجراي فرزين طهرانيان اشاره كرد.
ديگر برنامهها
از برنامههاي اين دوره زماني رونمايي آلبوم موسيقي «همه ايرانم» با آهنگسازي كامبيز روشن روان، آواز حسين نورشرق و رهبري چرميوالكر بود. «هشتمين جشنواره پيانوي كلارا» به همت خانه موسيقي، برگزاري سه نشست تخصصي پژوهشي در قالب چهارمين نمايشگاه «سازخانه» در كنار برگزاري نمايشگاه سازهاي ساخته شده، يادمان زندهيادان «ليلي افشار» و «ابوالحسن مختاباد» از ديگر برنامهها بوده است.
هنرهاي تجسمي
با توجه به اينكه هنرهاي تجسمي از اهميت ويژهاي در ميان هنرها برخوردار بوده و خود شامل آفرينشگريهاي متنوعي است، خانه هنرمندان ايران در 9 ماهه ياد شده اهتمام ويژهاي بدان ورزيده و هزاران هنرمند پيشكسوت يا جوان را طي برگزاري رخدادهاي متنوعي گردهم آورده است، ازجمله؛
برگزاري نمايشگاه
در اين مدت گالريهاي تحت پوشش خانه هنرمندان ايران شامل؛ گالريهاي مرتضي مميز، غلامحسين نامي، سيدهادي ميرميران و چهار گالري بهار، تابستان، پاييز، زمستان و نيز گالري محيطي بيرون مجموعه شاهد برگزاري بيش از هفتاد نمايشگاه هنري بودهاند. اين برنامهها در قالب نمايشگاههاي انفرادي، گروهي يا جشنوارهاي و در رشتههاي نقاشي، عكاسي، تصويرسازي، مجسمهسازي، كاريكاتور، ديجيتال آرت، پرفرمنس، پوستر، عروسك، چيدمان، گرافيك، طراحي و آثار معماري بوده است. هنرمنداني كه آثار خود را در اين نمايشگاهها عرضه كردهاند طيفي از اقشار مختلف سني بودهاند كه طي يك تا دو هفته در معرض ديد عموم گذاشته شده است.
نشستهاي تخصصي و كارگاهها
بخشي از برنامههاي مربوط به رشته موسيقي در خانه هنرمندان ايران به برگزاري نشستهاي تخصصي اختصاص داشت. در اين زمينه نشستهايي از جمله: «گزارش واقعيت به مثابه اثر هنري»، «روايتهاي فرهنگي از ميانه لنزهاي روزمره: جستوجوي هويت در عكاسي»، «زنان عكاس؛ خلاقيت و بيان شخصي در عكاسي مستند» و«نشانهشناسي عكسهاي مجموعه عكاسان ايراني» به همت انجمن صنفي عكاسان مطبوعاتي ايران ارايه شد.
همچنين در اين مقطع زماني پنج كارگاه در حاشيه جشنواره «شب عكس تئاتر» برگزار شد.
از ديگر نشستهاي تخصصي ميتوان به نشستهاي «تاملي بر عكاسان خياباني گذشته و حال» طي چهار جلسه در قالب «جشنواره بينالمللي عكاسي خياباني» اشاره كرد. انجمن صنفي طراحان گرافيك ايران نيز سه نشست با عناوين «ديزاين چيست؟»، «بستهبندي چيست؟» و«لوگو ديزاين و هويت بعدي» را برگزار كرد. نشست ديگري نيز تحت عنوان «مروري بر عكسهاي از كرانه آراز» ارايه شد.
جشنوارهها
برگزاري جشنها، جشنوارهها و آيينهاي مربوط به حوزه هنرهاي تجسمي همواره از برنامههاي معمول خانه هنرمندان ايران در طول سال بوده، با اين روي در 9 ماهه گذشته جشنوارههايي از جمله «جشنواره ملي عكس معدن»، «جشنواره عكس و فيلم تصوير سال»، «جايزه بزرگ نقاشي معاصر ايران»، «جشنواره بينالمللي عكاسي خياباني تهران»، «جايزه عكس ميكا»، «جشن عكس تئاتر»، «جشن 20 سالگي انجمن تصويرگران ايران»، «هفته گرافيك ايران»، «شب عكاسي ايران» و... برگزار شده و ميزبان هزاران مهمان بودهاند.
رويدادهاي ويژه
در كنار همه اين برنامههاي هفتگي و ماهانه، چند برنامه ويژه در خانه هنرمندان ايران اجرا شده كه در نوع خود كم نظيرند. از جمله «سندلي هنرمند» كه در خرداد 1403 برگزار شد و در آن بيش از 200 هنرمند، نقاش، مجسمهساز، تصويرگر، سراميست، معمار، گرافيست، عكاس، طراح صنعتي، آهنگساز، طراح صحنه و اهالي سينما مشاركت داشته و آثار خود را ارايه كردند كه در هفت گالري داخلي خانه هنرمندان ايران به نمايش گذاشته شد. برنامه ديگري نيز تحت عنوان «گلريزان هنر ايران» در واپسين روزهاي سال 1402 برگزار شد كه در اين نمايشگاه بزرگ آثاري هنرمندان شاخصي چون: محمد احصايي، غلامحسين اميرخاني، نيما پتگر، ژازه طباطبايي، علي ترقي جاه، پرويز تناولي، كامبيز درمبخش، ايران درودي، سهراب سپهري، محمد افجهاي، احمدرضا احمدي، سيفالله صمديان، حسين زنده رودي، كوروش شيشه گران، علي اكبر صادقي، پرويز كلانتري، فرشيد مثقالي، حسين محجوبي، فريده لاشايي و... به نمايش و عرضه گذاشته شد.
همچنين در آغازين روزهاي بهار 1403 رويداد تاثيرگذار ديگري نيز با نام «گذر از تاريكي» برگزار شد كه در اين برنامه ميداني و نمايشگاهي كودكان و نوجوانان داراي اختلال بينايي حضور داشتند.
ادبيات
در بخش ادبيات نيز طي 9 ماه ياد شده برنامه و ابتكارات ويژهاي را شاهد بوديم. در اين مدت رونمايي از چهار كتاب «استراتژي و تئوريهاي فروش در امريكاي شمالي» نوشته محمد وحيدي راد، «لعاب» تاليف اميد قجريان، «فاروق» در حاشيه بزرگداشت استاد فاروق كياني پور و «شازده كوچولو» ترجمه ليلي گلستان برگزار شد.
همچنين 9 برنامه از سلسله شبهاي بخارا به همت علي دهباشي به صورت ماهيانه، نقد و بررسي كتابهاي «پنج مجموعه شعر» سروده فرزاد كريمي، «بازرس» تاليف سعيد احمديان و «مهي در حال پاك كردن آينه» از صابر سعدي پور و چهار نشست تخصصي از مجموعه نشستهاي ماهانه كتاب تصويري به همت انجمن تصويرگران ايران را شاهد بوديم.
بزرگداشت شاعران پرآوازه ايراني؛ «سعدي شيرازي» و «حكيم ابوالقاسم فردوسي»، «دهمين دوره انتخاب آثار برتر ادبيات نمايشي» و آيين ملي «نشان نيما» از ديگر برنامههاي قابل تامل در خانه هنرمندان ايران بوده است.
معماري
و اما در حوزه معماري، خانه هنرمندان ايران با حمايت و بهرهگيري از هنرمندان اين رشته برنامههاي متعدد و متنوعي را به تناوب برگزار كرد.
در مقطع مورد اشاره گزارش اين برنامهها اجرا و با استقبال معماران، مهندسان و اهالي هنر قرار گرفت: ششمين هفته معماري اسپانيا به همت بخش فرهنگي سفارت اين كشور، «يادمان و جايزه معماري ميرميران» به همت بنياد معماري ميرميران، «نكوداشت زندهياد محمدرضا جودت» از بنيانگذاران معماري مدرن ايران و 10 كارگاه آموزشي طراحي و معماري در قالب مجموعه نشستهاي «خانه جز خانه».
ساير فعاليتها
در اين مجال اندك فرصت نشد تا به بسياري از برنامههاي برگزار شده در مجموعه خانه هنرمندان ايران كه مخاطبان خاص خود را در 9 ماهه ياد شده داشتهاند، به تفضيل سخن برانيم، با اين حال صرفا جهت ثبت در حافظه تاريخي به برخي از آنها بهطور گذرا اشاره ميكنيم. اين رويدادها عبارتند از:
- نشست «هوش مصنوعي و آينده ارتباطات و رسانه»
- گراميداشت «روز جهاني موزه» به همت ايكوم
- نشست تخصصي شركت «آرتورينا»
- «نكوداشت استاد فاروق كيانيپور»
- «يلداي خُرمروز» به مناسب آخرين روز پاييز در قالب برنامههاي متنوع ميداني و داخلي
- اجراي نمايشگاههاي محيطي و مناسبتي در ضلع جنوب غربي بوستان هنرمندان
- برگزاري نشستهاي تخصصي، صنفي و رسانهاي در سالن استاد اميرخاني