كودك - اينفلوئنسر
بهره‌كشي مدرن
مريم زنده‌دل
صفحات مجازي اين روزها جولانگاه نمايش كودكاني شده كه توسط والدين‌شان به طرق مختلف ابزار كسب درآمد شده‌اند؛ نمونه سرشناس در اينستاگرام فارسي، پسري است كه حالا 11سال دارد و سال‌هاست با تمرين‌هاي ورزشي سنگيني كه پدرش به او مي‌دهد، يك بدن عضلاني هشت تكه دارد و فارغ از سن و سالش، بدن او شبيه عكس روي مجله‌هاي بدنسازي است. كارهاي ورزشي خارق‌العاده انجام مي‌دهد تا آنجا كه به او لقب «ليونل مسي ايراني» را داده‌اند. نمونه‌هاي متعددي از بچه‌هايي كه حرف‌هاي خنده‌دار يا بزرگانه مي‌زنند و شايد تا مدت‌ها در جامعه و در محاورات مردم بازگو و تكرار مي‌شوند. در اين شرايط نابسامان اقتصادي، انتشار تصاوير و ويديوي اين بچه‌ها ابزاري براي كسب درآمد گزاف والدين‌شان شده و دايما نيز رو به افزايش است، از طرفي هيچ دستگاه نظارتي در اين خصوص ورود نكرده و هر روز تعداد بيشتري كودك در اين فرم از كار كودك گرفتار شده و آينده و حريم خصوصي‌شان مورد تعدي و تعرض بزرگسالان قرار مي‌گيرد.
از سوي ديگر كار كودكان در حالت سنتي خود را نبايد ناديده گرفت. كودكان زباله‌گرد، كودكان دستفروش، كودكان كارگر در كوره‌پزخانه‌ها مصاديقي از شكل سنتي كار كودك هستند، اما بايد توجه داشت كه فراگير شدن شبكه‌هاي اجتماعي و درآمدزايي يا كسب شهرت از اين طريق، شكل كار كودكان را نيز دستخوش تغيير و تحول كرده است و كار كودك در قالب خوشآب و رنگ مدرني به نام «كودك- اينفلوئنسر» رخ نمايانده است. با اين تغيير و تحول، دولت‌ها و نهادهاي مرتبط اكنون بايد نسبت به اين مساله واكنش نشان دهند و از ورود خسارت به كودكان جلوگيري كنند.
در حال حاضر نوعي از بهره‌كشي از كودكان و استثمار آنان در فضاي مجازي در حال وقوع است كه ذاتا عملي مجرمانه است كه هم در قانون حمايت از كودكان و هم درپيمان‌نامه حقوق كودك به آن پرداخته شده و بايد پديده «كودك- اينفلوئنسر» را پديدهاي خطرناك براي كودكان در نظر گرفت. حتي بايد پا را فراتر گذاشت و گفت سوءاستفاده از تصاوير كودكان براي ترسيم زخم و درد جامعه مجوز قانوني، حقوقي و اخلاقي ندارد. امروز جهان با شكل ديگري از «سوءاستفاده سياسي از كودكان و آموزش ايدئولوژيك آنها» در فضاي مجازي مواجه است مانند محتوايي كه با مضمون «دعوت و فراخوان به جنگ» توسط كودكان اجرا مي‌شود كه موجب نهادينه كردن روحيه جنگ‌طلبي در كودكان كه مي‌تواند به تربيت كودك ـ سرباز بينجامد، پديدهاي كه اين روزها كشورهاي آفريقايي با آنها به‌شدت دست به گريبان هستند و توجه جامعه جهاني را به خود جلب كرده ليكن از نگاه قانونگذار ما مغفول مانده است.
از ديدگاه حقوق كودك سه مطلب داراي اهميت است: اول اينكه هيچ فضايي نبايد موجب اعمال خشونت عليه كودكان يا كودك آزاري شود. دوم اينكه براي بخش‌هايي كه ممكن است منجر به چنين پديدهاي شود، تضمين‌هاي حقوقي لازم‌الاجرا براي حفاظت از كودكان در فضاي مجازي وضع شود و چنين فضاهايي از دسترس كودكان خارج شود. مطلب سوم اينكه منافع عاليه كودكان با يادآوري اين نكته مهم كه «هيچ فضايي نبايد مصلحت و منافع حال، آينده و مجموعه منافع كودكان اعم از اقتصادي، اجتماعي، بهداشتي، عاطفي و رواني را به خطر بيندازد» تضمين شده است.
در مقاوله‌نامه شماره 182 سازمان جهاني كار، بدترين اشكال كار كودك را كه استثمار است، مشخص كرده و 182 كشور از جمله ايران به آن پيوسته‌اند. ديگري پيمان‌نامه حقوق كودك است و مورد سوم جنرال كامنت شماره 25 است كه تفاسير عمومي پيمان‌نامه حقوق كودك و دستورالعمل‌ها و پروتكل‌هاي اختياري و اجباري را بيان مي‌كند. هر سه اين شاخص‌هاي مدون به ما به عنوان حقوقدان و وكيل كمك مي‌كند تا بهتر بتوانيم حقوق كودكان را استيفاء كنيم.
پيمان‌نامه حقوق كودك بر چهار اصل استوار است كه كشورها نيز نمي‌توانند به آن اصول خدشه وارد كنند. اصل اول پيمان‌نامه اصل عدم تبعيض است با اين مفهوم كه ما نبايد محيط غيربرابري براي كودكان ايجاد كنيم.
اصل دوم منافع عاليه كودكان است كه براي آن يك چارت چهاروجهي شامل منافع مطلوب و نامطلوب، مضرات مطلوب و نامطلوب در نظر گرفته شده به‌طوري كه دو مورد آخر به هيچ عنوان قابل پذيرش نيست.
اصل سوم اصل حيات و رشد و توسعه است و اصل چهارم پيمان‌نامه، حق شنيده شدن و مشاركت كودكان است. اين چهار اصل در كنار هم معنا دارند و هركدام نقض شود، عملا هر چهار اصل نقض شده است و نوك اين پيكان منافع عاليه كودكان است. در قانون حمايت از كودكان به صراحت از واژه منافع عالي كودكان ياد شده است و انواع خشونت عليه كودكان عنوان شده اما محيط‌هاي پرخطر براي كودكان تعريف نشده است. نگارنده اميدوار است با صحبت از اين مباحث نوين حقوقي، موجب آگاهي‌رساني شده و باعث شود تا عامه مردم از دنبال كردن اين صفحات و اشتراك‌گذاري آن با ديگران خودداري كنند و در كسب و كار خود در خصوص اين موضوع مسوولان بهتر و آگاهانه‌تر رفتار كنند، از صفحاتي كه براي تبليغات خود و جذب مشتري از كودكان استفاده مي‌كنند، سفارش تبليغات ندهند و در خصوص چنين معضلي هوشيارانه عمل كنند و منفعل نباشند، شايد «كودكي» به دنياي كودكان بازگردانده شود.
متخصص در دعاوي كار و تامين‌اجتماعي، فعال كارگري