ترفندهاي قاچاق در روز روشن

گروه اقتصادي|قاچاق در ايران چگونه انجام مي‌شود؟ چه ساز و كارهايي در اختيار چه كساني است كه مي‌توانند به راحتي كالا وارد يا خارج كنند؟ بازوي پژوهشي مجلس در گزارشي تلاش كرده تا برخي راه‌هاي پيدا و پنهان قاچاق در ايران را روشن كند. آمارهاي مربوط به گزارش‌هاي ستاد مركزي مبارزه با قاچاق كالا از سال 1392 به بعد نشان مي‌دهد در كمترين حالت مجموع قاچاق ورودي و خروجي (شامل قاچاق معكوس) بيش از 12 ميليارد دلار بوده كه نسبت به تجارت رسمي كشور رقم قابل توجهي است. اين حجم قاچاق طيف وسيعي از كالاها از جمله پوشاك، كفش، سيگار، لوازم خانگي، لوازم آرايشي و بهداشتي را شامل مي‌شود. قاچاق كالا و ارز داراي آثار اجتماعي است كه از جمله آن مي‌توان به گسترش فاصله و شكاف طبقاتي، تهديد سلامت و بهداشت عمومي، ايجاد فساد مالي در دستگاه‌هاي دولتي، قضايي، تشديد مهاجرت به مناطق در معرض قاچاق و به تبع آن افزايش ناهنجاري‌هاي اجتماعي اشاره كرد. اما ساز و كارهاي مورد بررسي مركز پژوهش‌هاي مجلس نشان مي‌دهد كه قاچاق هم از گمركات رسمي و هم به صورت غيررسمي در حال انجام است.  اين گزارش، شيوه‌هاي وقوع قاچاق در ايران را با استفاده از پرونده‌هاي مرتبط با آن بيرون كشيده و معتقد است كه عمده دليل قاچاق كالا، سوءاستفاده از برخي قوانين و مقررات است.  گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس در بخش اول به شيوه‌هاي قاچاق كالا از مبادي رسمي كشور مي‌پردازد. منظور از مبادي رسمي، مرزهايي است كه گمرك ايران در آن مستقر هستند و در قالب رويه‌هاي مختلف ممكن است قاچاق كالا و ارز در آنها رخ دهد. اين رويه‌ها، در سه بخش واردات، صادرات و ترانزيت رخ مي‌دهد. البته بايد سهمي را نيز به تجارت‌هاي خاص مانند تجارت ملواني يا كالاي مسافري و ورود موقت داد. مركز پژوهش‌هاي مجلس در اين گزارش مشخص نكرده كه هر يك از اين رويه‌هاي قاچاق چه سهمي را از كشفيات اين كالاها در بر مي‌گيرد. اما در اين گزارش به شگردهاي قاچاق كالا اشاره شده كه در جاي خود قابل توجه است. 

قاچاق از طريق واردات
به‌طور مثال در اين گزارش عنوان شده كه قاچاقچيان محموله‌هايي كه داراي چند كالا و با ارزش متفاوت است به صورت جابه‌جا به گمرك اعلام مي‌كنند. با اين شگرد، عمده محموله تحت عنوان كالاي با عوارض و تعرفه پايين به گمرك اعلام مي‌شود. در موردي ديگر، قاچاق كالا با جعل اسناد مربوط به اظهارنامه گمركي صورت مي‌گيرد. يا اينكه قاچاقچيان كالاهايي را كه فقط براي مرزنشينان وارد مي‌شود را تجميع كرده و به بازار تزريق كنند. نمونه اين اتفاق را مي‌توان در بازار سيگارهاي قاچاق و بدون هالوگرام كه با قيمت‌هاي گزافي نيز فروخته مي‌شوند، ديد.  قاچاقچيان ترفندهاي جالب توجه ديگري نيز دارند. مثلا يك كالا را اوراق كرده و اجزاي آن را با تعرفه پايين‌تر مي‌آورند و سپس آن را سر هم مي‌كنند. يا اينكه درباره كالايي كه وارد مي‌كنند با كمك برخي عوامل، دست به «كم اظهاري» مي‌زنند. در اين موارد ارزش كالا كمتر از آنچه هست، اظهار و با پرداخت بخشي از حقوق و عوارض دولت، كالا وارد كشور مي‌شود. اگر اين مساله سازمان يافته باشد، مي‌تواند سبب زيان‌هاي هنگفت شود. 

قاچاق از طريق صادرات 
مركز پژوهش‌هاي مجلس در بخش ديگري از اين گزارش به موضوع قاچاق از راه صادرات مي‌پردازد. به گفته اين نهاد تحقيقاتي در اين بخش به قاچاق سوخت در پوشش كالاي ديگر پرداخته شده است. در اين بخش عنوان شده كه قاچاقچيان با استفاده از گازوييل به جاي روغن پايه يا تصفيه، اين فرآورده نفتي را به افغانستان قاچاق مي‌كنند. يا اينكه گازوييل يارانه‌اي داخلي بارگيري و با جعل اسناد تحت عنوان گازوييل ترانزيتي از كشور خارج مي‌شود. با توجه به نظارت كمتري كه روي حمل و نقل ريلي وجود دارد، قاچاقچيان گازوييل را به وسيله قطار تا شهرهاي مرزي حمل كرده و تحويل قاچاقچيان سوخت مي‌دهند. يا اينكه مخزن دوم در تانكرهاي صادراتي تعبيه مي‌كنند.

قاچاق از طريق ترانزيت
در بخش ديگري از اين گزارش به قاچاق كالا با روش ترانزيت اشاره شده است. به‌طور مثال قاچاقچيان محموله بارگيري شده در گمرك مبدا را بدون پرداخت حقوق ورودي به سرزمين اصلي مي‌برند و بدون مراجعه به گمرك مقصد ترانزيت اقدام به جعل قبض انبار در گمرك مقصد مي‌كنند. يا اينكه ابتدا محموله را به قصد خروج از كشور در رويه ترانزيت اظهار مي‌كنند. سپس در گمرك مقصد با بيان اينكه كالا توسط خريدار عودت داده شده است دوباره اقدام به ترانزيت محموله به گمرك اوليه مي‌كنند. در نهايت محموله در كشور تخليه شده و با بارگيري كالايي ديگر كه قصد خروج آن از كشور را داشته‌اند، قاچاق كالا انجام مي‌شود. 

قاچاق ارز
قاچاقچيان براي قاچاق ارز نيز ترفندهاي مخصوص خود را دارند. نخستين انتخاب آنها در سال‌هاي گذشته، جمع‌آوري ارزهاي مداخله‌اي است. اين ارزها توسط بانك مركزي به بازار تزريق شده و در اين فرآيند هر صرافي يا هر شخص حقيقي امكان خريد ميزان مشخصي ارز از صرافي‌ها را داشته است. اين ارزها جمع‌آوري شده و به دلالان فروخته شده است.  ارز جمع‌آوري شده از طريق واسطه‌هايي به صورت چمداني به مرزهاي عمدتا غربي قاچاق شده است. معادل اين ارز به واسطه‌ها ريال تحويل شده يا عمدتا به صورت مشروبات الكلي و طلا وارد كشور مي‌شود.  مركز پژوهش‌هاي مجلس عنوان كرده كه بسياري از صرافي‌هاي مجاز، به منظور فرار از پرداخت ماليات بر درآمد و ماليات بر ارزش افزوده، از ثبت اطلاعات مربوط به معاملات ارزي خود در سامانه سنا خودداري مي‌كنند و برخي ديگر نيز اقدام به ورود اطلاعات غيرواقعي يا اطلاعات واقعي مربوط به برخي مشتريان خود، بدون رضايت و اطلاع آنان كرده و براي مقاصدي همچون قاچاق كالا، اقدام به معامله ارز مي‌كنند.  يا اينكه ديده شده بسياري از صرافان مجاز و غيرمجاز، به منظور فرار از كشف فعاليت ارزي خود، به استفاده از حساب‌هاي بانكي اشخاص ديگر اقدام مي‌كنند كه اين اشخاص عمدتا يا اشخاص نيازمند هستند يا كارمند صراف مجاز يا غيرمجاز.