مقام‌هاي يكي از بزرگ‌ترين استانهاي چين، سامانه رهگيري فعاليت‌هاي روزنامه‌نگاران ايجاد كرده‌اند
پايش خبرنگاران توسط برادر بزرگ‌تر
شهاب شهسواري
رسانه‌ها از انتشار اسنادي در يكي از استانهاي چين خبر مي‌دهند كه به صورت مشخص روزنامه‌نگاران را به عنوان هدف جاسوسي، رهگيري و نظارت معرفي ميكند. چند ماه بعد از آنكه سيلاب‌هاي فاجعه‌بار در استان هنان چين در صدر اخبار رسانه‌ها قرار گرفت، حالا مقام‌هاي اين استان با سامانه‌اي براي رهگيري و نظارت بر همه حركات روزنامه‌نگاران و استفاده از شبكه گسترده دوربين‌هاي آنلاين امنيتي اين استان كه قابليت تشخيص چهره دارند، وارد عمل شده‌اند. پيش از اين رسانه‌هاي غربي، گزارش‌هايي از استفاده گسترده دولت چين از دوربين‌هاي تشخيص چهره و ابزارهاي رهگيري و شناسايي، از جمله گوشي‌هاي همراه و كارت‌هاي هويتي در استان سين‌كيانگ براي سركوب آنچه از سوي دولت مركزي گروه‌هاي تروريستي افراطي در اين استان توصيف مي‌شد خبر داده بودند. اما اين نخستين‌بار است كه يكي از دولت‌هاي محلي چين براي استفاده از دوربين‌هاي تشخيص چهره و ابزارهاي همراه براي شناسايي روزنامه‌نگاران و تعقيب آنها، اقدام ميكند.
رويترز ادعا ميكند براساس اسنادي كه به دست اين خبرگزاري رسيده است، مقام‌هاي امنيتي يكي از بزرگ‌ترين استانهاي چين سفارش سامانه رصد و تجسس جامعي را داده‌اند كه براي تعقيب و پيگيري «افراد مظنون» از جمله روزنامه‌نگاران و دانشجويان بورسيه و بين‌المللي استفاده مي‌شود.
براساس سند آگهي مناقصه‌اي كه ۷ مرداد امسال در وب‌سايت تداركات استان هنان منتشر شد، جزييات سامانه‌اي تشريح شده‌است كه كليه پرونده‌هاي مربوط به يك فرد را با استفاده از ۳۰۰۰ دوربين اين استان با قابليت تشخيص چهره كه به پايگاه‌هاي داده‌هاي متعدد منطقه‌اي و ملي متصل هستند، يكجا جمع‌آوري ميكند. بعد از برگزاري تشريفات مناقصه، روز ۲۶ شهريورماه امسال، قرارداد مربوط به اجراي اين سامانه با قيمت ۵ ميليون يوآن (برابر با ۷۸۲ هزار دلار) به كمپاني فناوري اطلاعات چيني نئوسافت (Neusoft) واگذار شد. براساس قرارداد ماموريت اين شركت اين است كه دو ماه بعد از امضاي قرارداد سامانه تكميل‌شده را به مقام‌هاي استان هنان تحويل دهد. خبرگزاري رويترز خبر داده‌است كه از عملياتي شدن اين سامانه هنوز خبري در دست نيست و مقام‌هاي كمپاني نئوسافت در شن‌يانگ حاضر به پاسخگويي در مورد اين پروژه نشده‌اند.
رويترز مي‌نويسد كه چين در حال ساخت و توسعه يكي از پيچيده‌ترين شبكه‌هاي تجسس و جاسوسي در جهان است و با استفاده از ميليون‌ها دوربين در محل‌هاي عمومي و با استفاده گسترده از تكنيك‌هايي مانند رصد گوشي‌هاي همراه و تشخيص چهره، اين سيستم سراسري تجسس و نظارت را تقويت كرده است. موسسه امريكايي IPVM كه در خصوص ابزارهاي تجسس مطالعه ميكند، از نزديك موضوع توسعه و ساخت اين شبكه جاسوسي سراسري را پيگيري ميكند. اين موسسه در گزارش خود در مورد مناقصه اخير استان هنان تاكيد ميكند كه آگهي مناقصه مذكور به اين جهت منحصربه‌فرد است كه به صورت مشخص به روزنامه‌نگاران به عنوان اهداف جاسوسي اشاره ميكند و به نوعي سازوكار اقدام مقام‌هاي امنيتي براي پيدا كردن روزنامه‌نگاران و متوقف كردن فعاليت‌هاي‌شان را افشا ميكند.
دونالد مايه، مدير عمليات موسسه IPVM به رويترز مي‌گويد: «درحالي‌كه جمهوري خلق چين سابقه روشني در بازداشت و مجازات روزنامه‌نگاران به خاطر انجام وظايف‌شان دارد، اين سند نخستين شاهدي است كه نشان مي‌دهد جمهوري خلق چين در حال ايجاد فناوري اختصاصي براي تسهيل سركوب روزنامه‌نگاران است.» خبرگزاري رويترز گزارش داده است كه تحقيقات اين خبرگزاري وجود سند مشابهي را در ديگر نقاط چين كه روزنامه‌نگاران و خارجي‌ها را به عنوان هدف جاسوسي و نظارت معرفي كند، تاييد نمي‌كند. اين خبرگزاري همچنين گزارش مي‌دهد كه دولت محلي استان هنان و پليس اين استان حاضر به پاسخگويي به سوالات رويترز در اين زمينه نشده‌اند. وزارت خارجه و وزارت امنيت عمومي چين هم به درخواست‌هاي رويترز براي پاسخگويي در خصوص موضوع پاسخ نداده‌اند.
در آگهي ۲۰۰ صفحه‌اي اداره كل امنيت عمومي استان هنان چين، هيچ دليل و انگيزه‌اي براي نظارت و رهگيري روزنامه‌نگاران و دانشجويان خارجي ذكر نشده است. يك دسته از افراد ديگر كه در اين آگهي از آنها به عنوان مظنون ياد شده است «زنان كشورهاي همسايه» هستند «كه به صورت غيرقانوني در كشور اقامت دارند.» به گزارش رويترز، دوشنبه اين هفته دسترسي عمومي به اين سند مناقصه مسدود شده است. در آگهي مناقصه از پيمانكار خواسته شده است كه با استفاده از دوربين‌ها بتواند پرونده دقيقي براي افرادي تهيه كند كه صورت خود را با ماسك يا عينك پوشانده‌اند و اهداف نظارت و تجسس بايد تنها با امكان بارگزاري يك عكس يا كلمات كليدي مرتبط با ويژگي‌هاي چهره در پايگاه داده‌هاي قابل جست‌وجو و پيگيري باشند.
براساس اين آگهي سامانه مذكور توسط ۲۰۰۰ نيروي پليس و مامور امنيتي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. همچنين در اين آگهي مناقصه روزنامه‌نگاران براساس ميزان تهديدشان به سه دسته قرمز، زرد و سبز تقسيم‌بندي مي‌شوند. استان هنان با ۹۹ ميليون نفر جمعيت، سومين استان بزرگ چين محسوب مي‌شود و در بخش‌هاي مختلف اين استان نيروهاي متنوع پليس مسووليت امنيت را بر عهده دارند. با استفاده از اين سامانه نيروهاي پليس در نقاط مختلف مي‌توانند با استفاده از يك پلتفرم مشترك در صورت وقوع هشدار به سرعت وارد عمل شوند. براساس اسناد مناقصه سيستم هشدار زماني كه يك روزنامه‌نگار در يك هتل اتاق بگيرد، بليت بخرد، يا از مرزهاي استان عبور كند، فعال مي‌شود. در اين آگهي به صورت مشخص ذكر شده است: «افراد مظنون بايد تعقيب شوند، كنترل شوند و تحليل پوياي و ارزيابي خطر آنها به صورت خودكار انجام شود و با روزنامه‌نگاران براساس طبقه‌بندي‌شان برخورد شود.» در اين آگهي در مورد تك‌تك گروه‌هايي كه به عنوان مظنون دسته‌بندي شده‌اند، سيستم اعلام هشدار به صورت جزيي تشريح شده است.
تعدادي از گروه‌ها و نهادهاي مدافع آزادي بيان و مطبوعات مي‌گويند كه از زمان به قدرت رسيدن شي جين‌پينگ در سال ۲۰۱۲، حزب كمونيست چين محدوديت‌ها عليه رسانه‌ها را تشديد كرده است. براساس گزارشي كه زمستان گذشته از سوي باشگاه خبرنگاران خارجي چين (FCCC) منتشر شد، دولت چين در طول سال ۲۰۲۰ با سوءاستفاده از برنامه‌هاي مقابله با شيوع كرونا به اضافه تهديد و محدودسازي صدور ويزا، به شدت براي گزارشگران خارجي محدوديت ايجاد كرده است. وزارت خارجه چين گزارش باشگاه خبرنگاران خارجي را «بي‌پايه» توصيف كرده است و تاكيد كرد كه چين همواره از روزنامه‌نگاران و رسانه‌هاي همه كشورهاي جهان براي پوشش اخبار چين، براساس قوانين اين كشور، استقبال ميكند. سخنگوي وزارت خارجه چين در واكنش به اين گزارش گفته بود: «آنچه ما با آن مخالفيم تعصب ايدئولوژيك عليه چين و انتشار اخبار جعلي به بهانه آزادي رسانه‌هاست.»
در سند مناقصه استان هنان چين، هر چند معمولا از كلمه روزنامه‌نگار براي خطاب كردن سوژه‌هاي جاسوسي و رهگيري استفاده شده است، اما در برخي موارد به صورت مشخص به روزنامه‌نگاران خارجي اشاره شده است. پاييز سال گذشته هم دولت محلي استان هنان در وب‌سايت تداركات خود آگهي جذب پيمانكاري براي پروژه‌هاي آينده منتشر كرده بود كه براي توسعه سامانه‌اي «متمركز بر خارجي‌ها» و براي كمك به «حفاظت از استقلال، امنيت و منافع ملي» به كار گرفته شود.
تابستان امسال، آگهي مناقصه براي تجسس و رهگيري روزنامه‌نگاران درست چند روز بعد از آن روي سايت تداركات استان هنان قرار گرفت كه پوشش خبري رسانه‌هاي خارجي از سيلاب‌هاي مهيب در استان هنان توسط رسانه‌هايي مانند بي‌بي‌سي، لس‌آنجلس‌تايمز و آژانس فرانس‌پرس با واكنش يك كارزار ملي‌گرايانه در شبكه اجتماعي به شدت سانسور شده و تحت كنترل دولت به نام ويبو مواجه شد. باشگاه خبرنگاران خارجي چين در واكنش به اين اعتراضات «نگراني شديد» خود را از «آزار آنلاين و آفلاين روزنامه‌نگاران» كه فاجعه سيل را پوشش داده بودند، اعلام كرد. در گزارش باشگاه خبرنگاران خارجي به عنوان مثال به پيام‌هاي يك كاربر با يك ميليون و ۶۰۰ هزار دنبال‌كننده اشاره شده است كه خواستار معرفي محل اقامت روزنامه‌نگاران خارجي كه در مورد سيل گزارش مي‌دهند، شده بود.