سيستمي كه دستكاري شد
5 نكته درباره حمله سايبري به پمپ‌بنزين‌ها
گروه اقتصادي
كمتر از 100 روز پس از حمله سايبري به وزارت راه و شهرسازي و اختلال در فعاليت‌هاي شركت راه‌آهن، اين‌بار يكي از حساس‌ترين شاهرگ‌هاي اقتصادي ايران مورد حمله هكرها قرار گرفت. از ظهر ديروز، سامانه كارت هوشمند سوخت كه توسط وزارت نفت مديريت و راهبري مي‌شود، «هك» شد تا هرج و مرج و بي‌اعتمادي در فضاي شهرهاي كشور به اوج خود برسد. اطلاعات خبرنگار ما نشان مي‌دهد كه اطلاعات هر كارت سوخت در يك بانك اطلاعاتي مستقر در وزارت نفت به صورت محرمانه و تحت بالاترين تدابير امنيتي حفاظت مي‌شود. با توجه به اينكه بنزين يارانه‌اي به قيمت 1500 تومان فقط با كارت سوخت شخصي قابل دسترسي است؛ كافي است تا فايل مربوط به اطلاعات كارت‌هاي سوخت پاك شود تا هيچ فردي نتواند از بنزين يارانه‌اي استفاده كند. براي بازگشت به سيستم و به عبارتي اصلاح فرآيندها، بايد كل سيستم يك بار خاموش شود و اين به معناي از دسترس خارج شدن سوختگيري با بنزين آزاد است. به همين دليل در ساعات ابتدايي كه ديتاسنتر وزارت نفت با حمله سايبري مواجه شد، حتي امكان خريد بنزين آزاد نيز وجود نداشت و بعد از چند ساعت متخصصان اين وزارتخانه توانستند به صورت محدود و كنترل شده شرايط را براي سوختگيري خودروهاي در انتظار فراهم كنند. اتفاقي كه به شكل‌گيري صف‌هاي دراز مقابل پمپ‌بنزين‌ها، افزايش فضاي بي‌اعتمادي و تئوري‌هايي درباره دلايل اين اتفاق در فضاي مجازي شد. روز گذشته اخبار و گزارش‌ها و تحليل‌هاي متفاوتي از اين رخداد غيرمنتظره در فضاي مجازي منتشر شد و واكنش‌ها نيز زياد بود. از مردم عادي تا كارشناسان و مسوولان وزارت نفت و شركت پالايش و پخش فرآورده‌هاي نفتي درباره اين موضوع صحبت كرده و تلاش كردند برخي موارد مهم را رفع و رجوع كنند. بنابراين انعكاس اين موارد تكرار صحبت‌هايي است كه احتمالا خيلي‌ها آنها را خوانده‌اند. اما حمله سايبري اخير به سيستم كارت هوشمند سوخت و رخدادهاي پس از آن، تجربه‌اي بوده كه پس از بي‌شمار حملات سايبري به ديتاسنترها و سامانه‌هاي مهم ايران، حالا درس‌هايي را به ما آموخته است و در عين حال سوالات و ابهاماتي را مطرح مي‌كند.
اول: چرا پنهانكاري؟
از ساعات اوليه هك شدن سامانه كارت هوشمند سوخت، احتمال حمله سايبري وجود داشت و حتي خبرگزاري دانشجويان ايران در خبري به صراحت از اين موضوع صحبت كرد، اما دقايقي بعد اين خبر را حذف كرد! خبرگزاري فارس نيز در خبري مدعي شد كه احتمال حمله سايبري وجود دارد. چهار ساعت پس از اين رخداد، وب‌سايت «نورنيوز» نزديك به دبير شوراي عالي امنيت ملي موضوع حمله سايبري را تاييد كرد و سپس شبكه خبر صدا و سيما در اخبار ساعت 4 بعدازظهر اين خبر را خواند. سوال اين است كه اگر موضوع حمله سايبري حقيقت داشته چرا پنهانكاري صورت گرفته تا فضاي بي‌اعتمادي در ذهن مخاطب شكل بگيرد.
دوم: چرا مردم اعتماد ندارند؟
شبكه‌هاي اجتماعي و فضاي رسانه‌هاي مجازي پس از وقوع اين رويداد سرشار از تئوري‌هاي توطئه و تحليل‌هاي عجيب و غريب شد. همزمان، حتي آنهايي كه نيازي به يك باك بنزين هم نداشتند با شنيدن خبر اختلال در سامانه كارت هوشمند سوخت به سمت جايگاه‌هاي بنزين هجوم بردند. از آن سو مسوولان وزارت نفت بارها تاكيد مي‌كردند كه مشكلي در تامين سوخت وجود نداشته و ندارد و حتي وزير كشور در اظهارنظري به صراحت گفت كه دولت برنامه‌اي براي افزايش قيمت بنزين ندارد. با اين حال فضاي بي‌اعتمادي به اين اظهارنظرها و اطلاعيه‌ها و توييت‌ها آنقدر قوي بوده كه تا لحظه نوشتن همين گزارش يعني شامگاه سه‌شنبه نيز صف جايگاه‌هاي سوخت پابرجا باشد و متقاضيان بيشتري به سمت جايگاه‌ها در حركت باشند.به نظر مي‌رسد دليل اين بي‌اعتمادي را بايد در رفتارهاي گذشته پيرامون افزايش قيمت سوخت در ايران دانست. البته نبود كار رسانه‌اي و فرهنگي در اين زمينه و شفاف نبودن مسوولان مربوطه نيز يكي از دلايل آن است. اينكه وزير نفت 24 ساعت پيش از گراني بنزين در آبان 98 از اين موضوع بگويد كه هيچ برنامه‌اي در اين باره وجود ندارد و به يك‌باره مردم عادي با چنين تصميمي روبه‌رو شوند، به فضاي بي‌اعتمادي به دولت دامن مي‌زند. آقاي رييسي در همين آخرين گفت‌وگوي خود با مردم كه از شبكه اول سيما پخش شد، عنوان كرد كه دولت تصميمات يك‌شبه و ناگهاني نخواهد گرفت و اميدواريم كه چنين رويه‌اي فقط در حد حرف نباشد تا جامعه نيز به فضاي بي‌اعتمادي پايان دهد.
سوم: پدافند غيرعامل كجاست؟
تيرماه امسال وزارت راه و شهرسازي و به‌طور خاص شركت راه‌آهن با مشكل حمله سايبري و حركت قطارها در خطوط مختلف با اختلال مواجه شد. دو سال پيش نيز شركت فرودگاه‌هاي كشور مورد حمله قرار گرفت و اندك زماني برنامه پروازها به هم ريخت. كارشناسان فناوري اطلاعات مي‌گويند، ضعف امنيت شبكه و از همه مهم‌تر وجود نگاه بخشي به مباحث و وظايف فاوا در دستگاه‌هاي دولت، ضريب آسيب‌پذيري را بالا برده است. سوالي كه مطرح مي‌شود اينكه سازمان پدافند غيرعامل كه مسوول اصلي جلوگيري از اين رويدادهاست در كجا قرار دارد و چگونه به وظايف خود عمل مي‌كند؟ آيا گزارش مستقل و شفافي از عملكرد اين سازمان درباره حملات سايبري وجود دارد؟ اين سازمان چقدر بودجه دريافت مي‌كند و چگونه از اين بودجه براي كارايي بيشتر در مقابل حملات سايبري استفاده مي‌كند؟ در چارت سازماني اين نهاد سه وظيفه عملياتي قيد شده است: اول سازماندهي، طرح‌ريزي، هدايت و راهبري عمليات پدافندي مقابله با تهديدات نوين دشمن، دوم هدايت و راهبري مقابله با تهديدات نوين (سايبري، زيستي، پرتوي، شيميايي، اقتصادي) و سوم هدايت، راهبري، مديريت و كنترل سامانه‌هاي مرتبط با پدافند غيرعامل كشور در برابر تهديدات نوين. در حال حاضر بايد بالغ بر 2 درصد از اعتبارات هر دستگاه اجرايي به پدافند غيرعامل اختصاص داده شود، اما به نظر مي‌رسد حتي بودجه‌اي نيز اختصاص داده نمي‌شود.
چهارم: چه كسي پاسخ زيان را مي‌دهد؟
روزانه حدود 100 ميليون ليتر بنزين در كشور سوزانده مي‌شود و با حمله سايبري صورت گرفته، رصد اطلاعات مربوط به سوختگيري در شهرهاي مختلف مختل شده است. به دليل اينكه سوختگيري در برخي جايگاه‌ها پس از اين رخداد به صورت «دستي» انجام شده، فضا براي قاچاق سوخت و مصرف آن در خارج از شبكه بيشتر فراهم شده است. از طرف ديگر، با توجه به حجم بالاي حمل و نقل جاده‌اي در ايران كه توسط كاميون‌ها و تريلرها انجام مي‌شود؛ اختلال در فرآيند سوختگيري خودروهاي سنگين نيز گزارش شده كه در نهايت به تاخير در جابه‌جايي بار و كالا و افزايش هزينه‌ها مي‌انجامد. اين زيان بزرگي است كه از پس حمله سايبري به سامانه كارت هوشمند سوخت ايجاد شده و در نهايت به صورت دومينويي تاثير خود را بر اقتصاد ايران خواهد گذاشت.
پنجم: چرا بنزين مهم است؟
حساسيت به موضوع افزايش قيمت حامل‌هاي انرژي مختص ايران نيست و در بيشتر كشورهاي دنيا با اعتراض‌هاي بسيار و هرج و مرج و آشوب همراه است. اين حساسيت به دليل تاثيري است كه قيمت سوخت در زندگي عادي مردم مي‌گذارد. بنابراين اينكه از جانب برخي طيف‌هاي اقتصادي گفته مي‌شود قيمت سوخت بايد بالا باشد تا مصرف‌كننده قيمت واقعي آن را پرداخت كند حداقل روي كاغذ نياز به بررسي بالايي است. افزايش قيمت سوخت در ايران اجتناب‌ناپذير است اما چه بهتر كه بدون روند تكذيب‌ها و عقب‌نشيني‌هاي مرسوم اين‌بار با صداقت و شفافيت باشد و با شيب ملايمي صورت گيرد. اگر تجربه‌هاي پيشين تداوم داشته باشد، باز هم هزينه‌هايي بروز خواهد كرد كه سال 98 نمونه‌هايي از آن ديده شد.