پاسخ به منتقدان حيات شبانه شهرها
شهر پادگان نيست كه شبانه چراغش خاموش شود
نورا حسيني
تهران شهري هميشه بيدار است، چه دوست داشته باشيم و چه از مخالفان شهر هميشه بيدار باشيم. اينكه بزرگراه‌هاي ما هميشه پرترافيك است حتي نيمه شب‌ها نشان مي‌دهد كه ميل تهراني‌ها به استفاده از فضاي‌هاي شهري در ساعات خلوتي شهر بسيار است. براي پاسخ به همين نياز مديريت شهري لايحه زيست شبانه كه بعدها به تهران هميشه بيدار تغيير نام داد را مصوب كرد. لايحه پرحاشيه‌اي كه بارها از سوي پليس و فرمانداري با آن مخالفت شد و حتي رييس شوراي شهر هم در جريان بررسي آن به شوخي مي‌گفت با اين تصميم مخالف است زيرا معتقد است كه بايد شب‌ها ساعت 10 خوابيد. حتي پس از اين مصوبه تعداد اندكي از خانم‌ها مقابل شوراي شهر تهران تجمع كردند و در مخالفت با تهران بيدار در شعارهايي اعلام كردند كه بچه‌ها و همسران‌شان شب‌ها به جاي خيابان بايد در خانه باشند.
مخالفت‌هايي كه ميثم بصيرت استاد دانشگاه معتقد است به دليل آن است كه اين تصميم مديريت شهري گرفتار حاشيه‌هايي شده و به درستي اهداف آن بيان نشده است و براي همين نقدهايي به آن مطرح مي‌شود. اما حيات شبانه كه از مديريت شهري گذشته و درخصوص آن مطالعاتي شده هدفش مناسب‌سازي عرصه‌هايي براي حيات شبانه شهروندان است. اينكه امنيت اين عرصه‌ها تامين، نورپردازي شوند و براي خدمات‌رساني به مردم برنامه‌ريزي‌هاي لازم انجام شود.
مخالفان تازه حيات شبانه
به تازگي يكي از راه‌يافتگان شوراي ششم شهر تهران از عبارت تازه‌اي براي زيست شبانه استفاده كرده و اعلام كرده است كه كليت طرح زيست شبانه را قبول دارم، اما با عنوان زيست مومنانه مي‌توانيم شهر تهران را روشن، شفاف و امن‌تر كنيم و زيست شبانه با مدل فعلي كه تعريف شده جلو نمي‌رود و نياز به بازنگري دارد.
سبك جديد زندگي را بپذيريم
حسن خليل آبادي، عضو شوراي شهر تهران در پاسخ به منتقدان زيست شبانه به «اعتماد» مي‌گويد: در دنياي امروز و بسياري از شهرهاي بزرگ شب و روز تقريبا مشابه هم است و مردم تقريبا در همه ساعات در شهر حضور دارند، زيرا آن‌قدر سبك زندگي شهري پيچيدگي دارد كه نمي‌توان مانند يك روستا بگوييد از ساعت ۱۰ شب به بعد مردم در خانه‌هاي‌شان باشند و شهر را تعطيل كنيد. هر چند در روستاها هم اين‌گونه نيست و آنها هم تا پاسي از شب در فضاهاي عمومي شهر حضور دارند!... اين سبك جديد زندگي است. شايد عده‌اي بسيار معدود از شهروندان به سبك سنتي قديم ساعت ۱۰ شب مي‌خوابند و ساعت ۴ صبح بيدار مي‌شوند كه بسيار هم سبك خوبي است اما ديگر مانند گذشته، فرد در خانواده تصميم‌گير نيست، بلكه كل خانواده، از فرزند تا همسر، فاميل تا خويشان، سبك زندگي را مشخص مي‌كنند. شما مي‌بينيد كه با وجود منع تردد از ساعت ۱۰ شب به بعد، باز هم مردم در خيابان‌ها هستند. اين در حالي است كه حضور شبانه مبلغ قابل توجهي جريمه دارد، اما بزرگراه‌ها غلغله است و اين نشان مي‌دهد شهر بيدار است. هم شب بيدار است و هم روز.
شهر پادگان نيست كه كليدش را
خاموش كنيد
به گفته او شوراي شهر در مصوبه شهر بيدار، شهرداري را مكلف كرده كه اين موضوع را ساماندهي كند. اگر اين اقدام صورت نگيرد، هر كس ساز خودش را مي‌زند. يكي دستفروشي مي‌كند، يكي بدون نظارت غذافروشي مي‌كند و فعاليت‌هاي ناهماهنگ موجب بي‌نظمي در شهر مي‌شود. اين اقدامات در جهت نظام‌مند كردن اين فعاليت‌هاست. شهر بيدار است و حالا كه اين شهر بيدار است، بايد براي اين بيداري برنامه‌ريزي كرد. او مي‌گويد: بايد ديد در كدام مناطق اين اقدامات انجام شود و چه برنامه‌هايي اجرا شود... ما به ويژه در نقاطي كه در شب‌ها محل تجمع آسيب‌ديدگان اجتماعي مي‌شود، مي‌توانيم با فعاليت‌هاي‌مان، با تعريف برنامه‌هاي فرهنگي، اجتماعي، مردم را به اين بخش‌ها بياوريم تا باعث امنيت بيشتر شوند. اين اقدامات در جهت تامين امنيت شهر است. همچنين مي‌توان از فرصت شب‌هاي تهران براي فعال كردن بخش‌هاي اقتصادي غيرفعال استفاده كرد. در حال حاضر كه مردم مشكل اقتصادي و اشتغال دارند، يا به خاطر آلودگي هوا و ترافيك مي‌توان از ظرفيت شب در شهر استفاده كرد. در منطقه‌اي كه من زندگي مي‌كنم (شاه‌عبدالعظيم) در ايام ماه رمضان يا ايام محرم و حتي در همين ايام كه ايام مسلميه است، با وجود وضعيت كرونايي، مردم از تمام تهران به شهرري مي‌آيند. يا در ايام تابستان، مردم به بام تهران مي‌روند يا به دربند مي‌روند. به مناطق خنك‌تر مي‌روند و با همين حضور مردم است كه شهر بانشاط مي‌شود. شهر پادگان نيست كه كليدش را خاموش كنيد و به همه بگوييد بخوابيد! شهر بيدار است.
نمي‌خواهيم مردم را از خانه‌ها بيرون بكشيم
اين عضو شوراي شهر تهران تاكيد مي‌كند: برخي فكر مي‌كنند ما مي‌خواهيم مردم را شب‌ها از خانه بيرون بكشيم اما اين‌گونه نيست. بلكه ما درصدديم براي آسايش افرادي كه به هزار و يك دليل شخصي و مشكلاتي كه در روز از جمله ترافيك و مشغله دارند نمي‌توانند بيرون بيايند، برنامه‌ريزي كنيم. همچنين در كنار آن، به اقتصاد شهر هم توجه شده است. در كنار اين، ناامني هم كاهش پيدا كند و آسيب‌ديدگان اجتماعي از خلوتي شهر بهره ببرند و برخي از نقاط را تبديل به پاتوق كنند. حالا روي اين ساماندهي هر نامي بگذاريم؛ زيست مومنانه، يا شهر بيدار يا زيست شبانه با هر اسمي اين موضوع يك نياز شهر است و بايد به شهروندان همانند روز از سوي مديريت شهري خدمات ارايه شود و با فرهنگ و قوانين كنوني كشور ما نوشته شده است.
مگر حالا شب‌ها به كاباره يا كازينو مي‌روند؟
او ادامه مي‌دهد: مگر در حال حاضر مردم زماني كه شب‌ها بيرون مي‌آيند، خداي ناكرده به كاباره يا كازينو مي‌روند؟ مردم شب‌ها يا به رستوران، پارك يا به پاساژ مي‌روند. حتي آن زمان كه در قديم كاباره و كازينو هم بود همه مردم ما به اين مكان‌ها نمي‌رفتند. درصد كمي مي‌رفتند. آن زمان شاه‌عبدالعظيم ما از جمعيت غلغله بود. اصل موضوع اين است كه شب‌هاي تهران بيدار است. براي اين شهر بيدار برنامه‌ريزي كنيد.
زيست شبانه پر رونق در شهرهاي اسلامي
وجود زندگي شبانه پويا و سرزنده در مراكز شهري يكي از ويژگي‌هاي شهرهاي موفق دنياست، به جز كشورهاي غربي، كشورهاي اسلامي نيز از اين فرصت شبانه به خوبي استفاده مي‌كنند.
در شهري مثل دوبي كه روزهاي پرترافيكي دارد، مراكز تفريحي، رستوران‌هاي ساحلي و فروشگاه‌ها، شب‌ها مخاطب فراواني دارد. استانبول، قاهره و... نيز از نمونه‌هاي موفق شهرهاي هميشه بيدار هستند.
شهر هميشه بيدار از كجا آمد؟
ايده برنامه‌ريزي شبانه براي شهرها از ۱۹۷۰ در اروپا مطرح شد همچنين اصطلاح شهر بدون خواب (شهر بيدار) اولين‌بار در سال ۱۹۲۰ براي نيويورك استفاده و در انگلستان نيز در سال ۱۹۹۳ به شهر منچستر عنوان شهر ۲۴ ساعته گفته شد. در حالي كه توريسم شبانه بخشي مهم از اقتصاد شبانه به شمار مي‌رود، امروزه شهرهاي بسياري در جهان به برنامه‌ريزي در حوزه توريسم شبانه و اقتصاد شب پرداخته‌اند و در واقع ارزش و اهميت اوقات شبانه خود را درك كرده و در جهت استفاده از آن هستند. در اين زمينه مي‌توان به شهر لندن اشاره كرد كه حجم اقتصاد شبانه آن در سال به بيش از ۲۶ ميليارد پوند مي‌رسد و سبك زندگي اين شهر به سمت شب زنده‌داري مي‌رود. رستوران‌ها، فروشگاه‌هاي مواد غذايي، سالن‌هاي ورزشي، سالن‌هاي آرايش، كتابخانه‌ها و موزه‌ها همه و همه فرصت‌هاي اقتصادي شب‌هاي لندن را رقم مي‌زنند. اقتصاد شبانه در انگلستان سالانه ۶۶ ميليارد پوند ارزش توليد مي‌كند و بيش از ۳/۱ ميليون نفر در آن شاغل هستند. همچنين برلين كه به يك كلان‌شهر پر جنب و جوش و خلاق شهرت دارد بخشي از اين شهرت خود را مرهون تاريخ طولاني و فرهنگ زندگي شبانه اين شهر است محدوديت‌هايي مانند دماي بالاي روز، آلودگي فضاهاي شهري، ترافيك ناشي از كار و فعاليت در روزها باعث شده است تمركز روي شب‌ها بيشتر شود و به همين دليل است كه در بسياري از شهرها بعد از غروب آفتاب و تاريك شدن هوا زندگي تازه آغاز مي‌شود. در تهران نيز زيست شبانه سنتي قديمي است. در زمان قاجار شهرها در شب، خالي از جمعيت مي‌شد و هر كه مي‌خواست وارد دروازه‌هاي شهر شود، بايد اسم شب را مي‌دانست.
البته زيست شبانه قجري، محدود به شب‌هايي خاص و اقشاري مشخص بود و مردم جز در شب‌هاي آييني و شب‌نشيني‌هاي خانگي، از فرصت شبانه براي زندگي استفاده نمي‌كردند، اما شب در دوره پهلوي به خاطر گسترش اماكن عمومي رونق گرفت. در اين دوره، خيابان‌ها، مراكز خريد، سينماها، كافه‌ها، رستوران‌ها و... در تهران رو به افزايش گذاشت...
اين نوع سبك زندگي شبانه با تغيير ارزش‌هاي فرهنگي و اجتماعي متوقف شده و برنامه‌ريزي جديدي هم براي زنده كردن شب‌هاي پايتخت نشد.
تنها ابرشهري كه شب‌ها تعطيل است
تهران جزو معدود كلان‌شهرهايي است كه فعاليت در آن فقط به ساعات اداري محدود مي‌شود. در تهران تقسيم‌بندي ساعات شبانه‌روز به 3 گروه ۸ صبح تا ۴ عصر (ساعت كار و فعاليت)، ۴ عصر تا ۱۲ شب (فراغت) و ۱۲ تا ۸ صبح (خواب) است در حالي كه در هيچ ابرشهر جهان جز تهران اين تقسيم‌بندي كاربردي ندارد و بسياري از شهرهاي دنيا گذران اوقات فراغت در ساعات بامدادي امكان‌پذير است.
مصوبه تهران بيدار يكي از تكاليف برنامه 5 ساله سوم شهر تهران بود. در مصوبه شوراي شهر 5 خيابان براي گذراندن اوقات فراغت تفريح و گردشگري شبانه انتخاب شد كه تا ساعت 3 بامداد مراكز خرده‌فروشي، خدماتي، فرهنگي و گردشگري، اجازه خدمات‌رساني به شهروندان را داشته باشند.
اين پيگيري‌ها به دليل عدم صدور مجوزهاي لازم از سوي مراجع بالادستي به سرانجام نرسيد. اما اين طرح با تغييرات تازه‌اي دوباره در دستور كار پارلمان شهري قرار گرفت. بهره‌مندي شهروندان و گردشگران از شهر، ساماندهي زندگي شبانه براساس فرهنگ ايراني و اسلامي، استفاده از ظرفيت‌هاي شبانه شهر براي توسعه گردشگري شبانه، تقويت اقتصاد شهري از راه مديريت صنوف و ساماندهي مشاغل غيررسمي سيار و بي‌كانون، تعديل شب‌مردگي نواحي غيرمسكوني ازاهداف اين طرح بود كه به تصويب اعضاي شوراي شهر تهران هم رسيد. اغذيه‌فروشي، خرده‌فروشي مربوط به مواد خوراكي، دستفروشي و اجراي برنامه‌هاي فرهنگي و هنري فعاليت‌هاي مجازي است كه براي شب‌هاي تهران پيش‌بيني شده بود.
سه پهنه‌اي كه در سال اول برنامه شهر بيدار بايد اجرايي مي‌شد؛ پهنه جنوب؛ محدوده حرم حضرت عبدالعظيم(ع)، پهنه شمال؛ امامزاده صالح و حدفاصل چهارراه پارك‌وي و ميدان تجريش و پهنه مركزي تهران؛ يعني حصار ناصري و بازار. در گام دوم؛ پهنه غربي و شرقي؛ مجموعه درياچه شهداي خليج‌فارس و ميدان نبوت هم به بخش‌هاي شهر هميشه بيدار بايد اضافه مي‌شد كه اين به بهانه كرونا نيفتاد.
مخالفان تازه از راه رسيدند
حاشيه‌هاي اين روزها بر سر فعاليت شبانه در تهران هميشه وجود داشته و مربوط به راه يافتگان ششم يا اعضاي شوراي پنجم نمي‌شود. موافقان زيست شبانه معتقدند: اجراي آن باعث كاهش فضاهاي بي‌دفاع شهري مي‌شود و ظرفيت لازم براي گردشگري شبانه را فراهم مي‌آورد. بهره‌گيري از پتانسيل زيست شبانه در جهت درآمدزايي پايدار و فراهم‌سازي فرصت‌هاي اشتغال و كارآفريني و ارتقاي امنيت اجتماعي از ديگر نكات مثبتي است كه در صورت تحقق تهران هميشه بيدار به آن اشاره مي‌شود.
از سوي ديگر مخالفان زيست شبانه هم ترويج نايت لايف با الگوي غربي، دشواري تامين امنيت فضاهاي شهري و امكان برهم خوردن آرامش و آسايش مورد نياز شهروندان را مطرح مي‌كنند. اين درحالي است كه كشورهاي اسلامي تجارب موفقي در اين زمينه داشته‌اند، بررسي تجربه ساير شهرها 6 آموخته مهم دارد؛ تمركز زيست شبانه در پهنه‌هاي محدودي از شهر باشد، دستفروشان و هنرمنداني كه فعاليت مي‌كنند، در شناسنامه‌دار باشند، فعال كردن محدوده‌هاي تك عملكردي و بدون فعاليت در ساعات شب و تاكيد بر نورپردازي شهر و از بين بردن فضاهاي بي‌دفاع، توسعه و ترويج فرصت‌هاي جذب گردشگر و تعريف متولي و سازمان مشخص براي هدايت و پيشبرد امور مرتبط با زيست شبانه 6 درسي است كه مي‌توانيم از ساير كشورهاي اسلامي در اين خصوص بگيريم.
هويت شبانه شهر بخش مهمي از هويت شهر مدرن است؛ به گفته كارشناسان حوزه شهري تصميم‌گيران شهر در اين سال‌ها به اين بخش از هويت آسيب زده‌اند. محروم كردن يك شهر از زندگي شبانه، هويت آن را نصفه و نيمه كرده است درحالي كه يكي از زيبايي‌هاي شهر مدرن به هويت شبانه آن بازمي‌گردد؛ اما وقتي به شب تهران فكر مي‌كنيم به ناامني، جرم و اتوبان‌هاي ناامن مي‌انديشيم.