دفاع جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده از فرار امريكايي‌ها
افغانستان
ماند و همسايگانش
شهاب شهسواري| جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا، روز پنجشنبه در نشستي خبري در كاخ سفيد، با قاطعيت از تصميم خود براي عقب‌نشيني فوري نيروهاي امريكايي از خاك افغانستان دفاع و آن را يك اقدام درست توصيف كرد. او تاكيد كرد كه خروج نظاميان امريكايي ۱۱ روز زودتر از وعده قبلي‌اش يعني در پايان ماه اوت تكميل مي‌شود. همزمان طالبان در نقاط مختلف افغانستان در حال پيشروي است و در حالي كه چندين ولسوالي در ولايت هرات سقوط كرده‌اند، روز پنجشنبه با تصرف گذرگاه مرزي اسلام قلعه، عملا يكي از سه گذرگاه مرزي ايران و افغانستان در اختيار طالبان قرار گرفت و پرچم‌هاي «امارت اسلامي» جايگزين پرچم‌هاي جمهوري اسلامي افغانستان در اين گمرك شد. از سوي ديگر در شمال و شمال شرق هم طالبان به پيشروي خود ادامه مي‌دهد جايي كه اين گروه شبه‌نظامي به مرزهاي چين، تاجيكستان و ازبكستان رسيده است. يك هيات طالبان كه براي مذاكرات در مسكو حضور دارد مدعي شده است كه اكنون اين گروه شبه‌نظامي ۸۵ درصد خاك افغانستان را در اختيار دارد، اما علاقه‌مند است دولتي با حضور همه گروه‌هاي جامعه افغانستان تشكيل دهد و با تروريسم از جمله گروه داعش مبارزه كند. ادعايي مشابه از سوي سخنگوي دفتر سياسي طالبان در دوحه در گفت‌وگو با يك نشريه هنگ‌كنگي بيان شده است كه وعده داده است در صورت سرمايه‌گذاري چين براي بازسازي افغانستان، امنيت مرزهاي چين و به ويژه منطقه سين‌كيانگ را تضمين خواهد كرد. جو بايدن در پاسخ به منتقدان تصميمش براي عقب‌نشيني فوري از افغانستان گفت: «بگذاريد از آنهايي كه مي‌خواهند در افغانستان بمانيم سوال كنم: چند نفر ديگر؟ چند هزار دختر و پسر امريكايي ديگر را مي‌خواهيد در ريسك قرار بدهيد؟ و به من بگوييد كه دقيقا چقدر ديگر مي‌خواهيد آنها را آنجا نگه داريد؟» بايدن با اين حال تاكيد كرد كه اظهارات او به معناي «اعلام پيروزي» نيست و معتقد است كه آينده افغانستان، سرنوشت دولت كنوني و نگراني‌ها در مورد حقوق زنان و دختران، ديگر در اختيار ارتش امريكا نيست. جو بايدن گفت معتقد است كه نگه داشتن ساختار دولت كنوني دولت افغانستان بر عهده مردم اين كشور است و او تصور نمي‌كند كه ۳۰۰ هزار نظامي افغانستان توانايي شكست دادن ۷۵ هزار طالب را نداشته باشند. بايدن تاكيد كرد كه مدرن‌ترين تجهيزات نظامي و آموزش‌ها را در اختيار دولت افغانستان قرار داده است و در ديدار اخيرش با اشرف غني و عبدالله عبدالله، رييس‌جمهور و رييس شوراي مصالحه ملي افغانستان وعده داده است كه اين كمك‌ها را ادامه دهد.
هيچ نيروي خارجي نمي‌تواند افغانستان را متحد كند
بايدن در اظهاراتي كه از سوي برخي ناظران تحقيرآميز توصيف شده است، گفت: «من يك نسل ديگر از امريكايي‌ها را به جنگ در افغانستان اعزام نمي‌كنم بدون اينكه انتظار داشته باشيم هيچ نتيجه‌اي متفاوت از اين بگيريم.» او در بخشي ديگر از اظهاراتش نيز گفت: «من مخالف حضور دايمي نيروهاي امريكايي در افغانستان بودم. آن زمان هم از ابتدا اين‌گونه استدلال مي‌كردم كه اگر به ياد داشته باشيد بعد از پايان دولت‌مان هم روشن شد كه هيچ ملتي تاكنون نتوانسته افغانستان را به يك ملت متحد تبديل كند. هيچ ملتي. امپراتوري‌ها آمده‌اند و رفته‌اند، اما از پس اين كار
بر نيامده‌اند.» بايدن در بخش‌هاي مختلفي از سخنانش به مخالفت خود با استمرار حضور نظاميان امريكايي و ناتو در افغانستان اشاره كرد. او گفت كه از حدود سال ۲۰۱۰ بارها در مورد لزوم خروج امريكا از افغانستان تذكر داده است. او در بخشي از صحبت‌هايش گفت: «با سران ناتو سال ۲۰۱۰ به اين نتيجه رسيديم كه تا سال ۲۰۱۴ تمامي عمليات تهاجمي را در افغانستان پايان بدهيم. وقتي سال ۲۰۱۴ شد، عمليات را براي شش ماه تمديد كرديم، بعد از يك سال، بعد باز هم يك سال ديگر و تا حالا ادامه داشت.»
شكست بزرگ، فرار كثيف
جو بايدن، با اشاره به مقايسه‌هايي كه ميان فرار نظاميان و ديپلمات‌هاي امريكايي از سايگون در ويتنام با عقب‌نشيني از افغانستان مي‌شود، ادعا مي‌كند كه كابل هيچ شباهتي با سايگون ندارد. اما تحليلگران و رسانه‌ها چندان با اين ارزيابي موافق نيستند. هفته‌نامه اكونوميست روي جلد شماره اين هفته خود را با عنوان «امريكا، افغانستان را رها كرد» منتشر كرده است و در سرمقاله‌اش مي‌نويسد: «طولاني‌مدت‌ترين جنگ فرامرزي امريكا با يك شكست سنگين تمام مي‌شود» اين هفته‌نامه بريتانيايي نوشته است: «امريكا ۲۰ سال در افغانستان جنگيد، نزديك به ۲ تريليون دلار در اين جنگ هزينه كرد، هزاران نيروي خود را از دست داد و نظاره‌گره كشتار ده‌ها هزار افغان چه نظامي و چه غيرنظامي بود. حالا امريكا اين ماجراجويي تاسف‌بارش را پايان مي‌دهد بدون اينكه دستاورد خاصي براي نمايش داشته باشد.» وقتي از بايدن سوال شد آيا عقب‌نشيني نظاميان امريكايي از افغانستان مشابه فرار نظاميان امريكايي از سايگون در سال ۱۹۷۵ است، پاسخ داد: «نه! به هيچ‌وجه! اتفاقي كه آنجا افتاد اين بود كه چندين گردان در حال ورود به سفارت ما بودند، اگر اشتباه نكنم ۶ گردان. طالبان مشابه ارتش ويتنام شمالي نيست. به هيچ‌وجه با آنها از نظر توانايي قابل قياس نيستند، در هيچ شرايطي امكان ندارد كه آدم‌هاي ما از روي پشت‌بام سفارت فراري داده شوند.»
ميليتاري تايمز، خروج نظاميان امريكايي را يك «پايان كثيف» براي طولاني‌ترين جنگ فرامرزي امريكا توصيف مي‌كند و مي‌نويسد: «قطعا همه مي‌دانستند كه روزي ما از اين كشور خارج خواهيم شد، اما نه اين‌گونه بدون هيچ برنامه‌اي منسجم براي آينده و شرايط پس از خروج‌مانه: نه آتش‌بس، نه توافق سياسي و نه هيچ‌گونه برنامه‌اي براي حمايت نظامي در صورت بروز فجايع و جنگ داخلي. به جاي آن تصميم گرفتيم يواشكي زير پوشش تاريكي بيرون برويم. يك فرار كثيف در پايان طولاني‌ترين جنگ امريكا.»
حمله جمهوري‌خواهان به بايدن
نمايندگان حزب جمهوري‌خواه امريكا به‌شدت از تصميم بايدن براي خروج نظاميان امريكايي از افغانستان انتقاد كرده‌اند. ليندسي گراهام، سناتور عضو كميته روابط خارجي سناي امريكا تصميم بايدن را «فاجعه در حال وقوع» توصيف كرده است و با انتشار پيامي در حساب كاربري خود در توييتر مي‌نويسد: «رييس‌جمهور بايدن ممكن است براي پايان جنگ ما با القاعده و داعش در افغانستان ضرب‌الاجل تعيين كرده باشد، اما متاسفانه براي ما، القاعده و داعش هيچ ضرب‌الاجلي براي حمله به منافع امريكا قرار نداده‌اند.» او در توييتي ديگر نوشت: «رييس‌جمهور بايدن شرايطي را كه در افغانستان رخ مي‌دهد درك نمي‌كند و ظهور مجدد داعش و القاعده را كه مستقيما سرزمين امريكا و متحدان‌مان را تهديد مي‌كند، ناديده مي‌گيرد.» مايكل مك‌گال، نماينده تگزاس در مجلس نمايندگان امريكا هم مي‌گويد: «وقتي نيروها كامل عقب‌نشيني كردند و بدبختي و كشتار زنان شروع شد و هجوم پناهجويان به مرز پاكستان آغاز شد، بايدن مسوول اين شرايط خواهد بود.»
بيانيه تهران: جنگ راه‌حل نيست
مقام‌هاي طالبان و جناح‌هاي سياسي افغانستان بعد از يك نشست دو روزه در تهران كه به ابتكار وزارت امورخارجه جمهوري اسلامي ايران برگزار شده‌بود، با صدور بيانيه‌اي شش ماده‌اي، تاكيد كردند كه هيچ‌يك از طرفين جنگ را به عنوان راه‌حل مساله افغانستان نمي‌دانند و بايد از طريق يك فرآيند سياسي مساله را حل‌وفصل كنند. بر اساس اين بيانيه مقرر شد كه طرفين به زودي بار ديگر در تهران باهم ديدار و گفت‌وگو كنند و فضاي گفت‌وگوها را صميمانه توصيف كردند. در اين بيانيه آمده است: «هر دو جانب تصميم گرفتند مواردي را كه ضرورت به مشورت و وضاحت بيشتر دارد مانند ايجاد مكانيزم گذار از جنگ به صلح دايمي، نظام اسلامي مورد توافق و نحوه دستيابي به آن طي نشست بعدي كه در نزديك‌ترين فرصت ممكن داير خواهد شد مورد بحث قرار داده، به نتيجه برسند.»
نگراني چين و تضمين‌هاي طالبان
طالبان از آغاز فصل بهار تاكنون كنترل نزديك به يك‌سوم از مرزهاي بين‌المللي افغانستان را دراختيار خود گرفته‌اند. با پيشرفت در شمال و شمال شرقي افغانستان، ولايت بدخشان يكي از تازه‌ترين فتوحات طالبان است. جايي كه با مناطق كوهستان استان سين‌كيانگ چين هم‌مرز است. اقليت مسلمانان اويغور ساكن استان سين‌كيانگ يكي از نگراني‌هاي عمده امنيتي دولت مركزي چين در طول سال‌هاي گذشته بوده‌اند. دولت پكن مدعي است كه توسعه افراطي‌گري و نفوذ تروريسم در اين منطقه، باعث آسيب امنيتي شديد به دولت چين شده است. اقدام‌هاي چين براي كنترل جمعيت مسلمان منطقه از جمله ايجاد مراكز بازپروري و اردوگاه‌هاي كار اجباري و رصد مستمر و جاسوسي از شهروندان استان سين‌كيانگ، يكي از مواردي است كه همواره از سوي دولت‌هاي غربي به عنوان نمونه‌هاي بارز از نقض حقوق بشر توسط پكن مورد اشاره قرار مي‌گيرد. اما موضوع افراطي‌گري در منطقه سين‌كيانگ، فقط يك ادعاي تبليغاتي نيست، شواهد جنگ با داعش در سوريه و عراق نشان مي‌دهد كه بسياري از اعضاي خارجي اين گروه‌هاي تروريستي از همين منطقه چين به داعش پيوسته بودند. حالا با نزديك شدن طالبان به مرزهاي استان سين‌كيانگ، پكن نگران هم‌افزايي ميان ايدئولوژي افراطي طالبان با گروه‌هاي افراطي منطقه سين‌كيانگ است.
اما طالبان به چين تضمين داده است كه به اين كشور به عنوان يك دوست نگاه مي‌كند. در‌واقع به‌رغم پيوند سنتي طالبان با القاعده، در مورد داعش طالبان همواره موضعي خصمانه داشته است و اين گروه را دشمن خود تصور كرده است. به گزارش ديس ويك اين ايژيا، سهيل شاهين، سخنگوي دفتر سياسي امارت اسلامي افغانستان (نام دولت خودخوانده طالبان) در دوحه گفته است: «ما چين را به عنوان يك دوست مي‌بينيم و انتظار داريم كه شاهد سرمايه‌گذاري فوري چين براي بازسازي كشورمان باشيم. ما از اين سرمايه‌گذاري استقبال مي‌كنيم و اگر سرمايه‌گذاري انجام شود، قطعا ما هم امنيت آنها را تضمين مي‌كنيم. امنيت آنها براي ما بسيار مهم است.» شاهين در اين مصاحبه تاكيد كرده است كه در پي خروج نظاميان امريكايي براي ما بسيار مهم است كه با چين مذاكره كنيم. او مي‌گويد: «ما بارها به چين سفر كرده‌ايم و روابط خوبي با آنها داريم. چين يك كشور دوست است كه ما از آنها براي بازسازي و توسعه افغانستان استقبال مي‌كنيم.»
با اين حال چين همچنان نسبت به گسترش افراطي‌گري در مرزهاي خودش دچار نگراني است. وزارت خارجه چين «تصميم ناگهاني امريكا» براي عقب‌نشيني از افغانستان را محكوم كرده است. در عين حال، مشخص نيست كه تضمين سرمايه‌گذاري براي توسعه و بازسازي چگونه مي‌تواند طالبان را راضي نگه دارد، هر چند چين تاكنون دست‌كم يك‌بار از هيات بلندپايه طالبان ميزباني كرده است، اما روابط رسمي چين با دولت مركزي افغانستان است. به نظر مي‌رسد در تضمين و تعهد طالبان به چين در مورد امنيت مرزها، تهديد روشني نيز وجود دارد كه هر گونه سرمايه‌گذاري چين در افغانستان بايد از مسير طالبان بگذرد تا اين گروه شبه‌نظامي به تضمين و تعهد خود عمل كند.
وعده‌هاي طالبان در مسكو
طالبان مي‌گويد نه تنها تهديدي براي همسايگان افغانستان نيست، بلكه تمام توان خود را براي از بين بردن گروه تروريستي داعش و محو كردن مزارع خشخاش از خاك افغانستان انجام خواهد داد. يك هيات طالبان كه روز جمعه براي مذاكرات با مقام‌هاي روسيه به مسكو سفر كرده است با اين ادعا كه ۸۵درصد از خاك افغانستان اكنون دراختيار اين گروه شبه‌نظامي قرار دارد به مسكو وعده داد كه اجازه نمي‌دهد خاك افغانستان تحت كنترل طالبان به بستري براي حمله به ديگر كشورها تبديل شود. طالبان اكنون بخش اعظم مرزهاي افغانستان با تاجيكستان و ازبكستان را دراختيار خود گرفته است، كشورهايي كه روسيه به عنوان حياط خلوت و عمق استراتژيك خود مي‌بيند. سه عضو ارشد طالبان روز جمعه در يك نشست خبري اطمينان دادند كه طالبان گر‌چه در خاك افغانستان در حال نبرد است، اما تهديدي فراتر از مرزهاي افغانستان براي كشورهاي ديگر نخواهد بود. نمايندگان طالبان همچنين تاكيد كردند كه هر آنچه در توان دارند انجام خواهند داد تا جلوي اقدام‌هاي داعش در خاك افغانستان را بگيرند و به سرعت مزارع توليد خشخاش در سراسر افغانستان را نابود كنند. شهاب‌الدين دلاور، از هيات طالبان خطاب به خبرنگاران حاضر در اين نشست خبري گفت: «ما تمام تلاش‌مان را براي ازبين بردن داعش انجام مي‌دهيم و اجازه نمي‌دهيم كه از سرزمين‌مان براي حمله به كشورهاي ديگر استفاده شود.» اين مقام طالبان همچنين تاكيد كرد كه خواهان تشكيل يك دولت همه‌شمول در افغانستان تحت سيطره طالبان است، به اقليت‌هاي قومي و مذهبي احترام مي‌گذارد و گفت: «ما مي‌خواهيم كه نمايندگان همه گروه‌هاي جامعه افغانستان در تشكيل حكومت نقش داشته باشند.»
طالبان به مرزهاي ايران رسيد
همزمان با افزايش ناآرامي‌ها در افغانستان، طالبان اعلام كرد گمرك مرزي اسلام‌قلعه در مرز افغانستان با ايران را تصرف كرده است. به گزارش فارس، به گفته منابع خبري در ولايت هرات پس از فرار نيروهاي افغان و كارمندان گمرك مردم وارد گمرك هرات شده‌اند هر چند مقامات محلي ولايت هرات هنوز در اين باره اظهارنظري نكرده‌اند. گروه طالبان روز پنجشنبه نيز با حمله به برخي شهرستان‌هاي هرات آنها را تصرف كرده‌اند. سخنگوي طالبان نيز در توييتي از سقوط شهرستان اسلام‌قلعه ولايت هرات خبر داد. «ذبيح‌الله مجاهد» با انتشار فيلمي نوشت: «شهر بندري اسلام قلعه در ولايت هرات عصر امروز به دست مجاهدين امارت اسلامي سقوط كرد.» در همين حال برخي رسانه‌هاي محلي هرات نيز از درگيري نيروهاي دولتي و طالبان در گمرك مرز ايران خبر دادند. گفته مي‌شود كه برخي سربازان افغان پس از درگيري به سمت خاك ايران فرار كرده و به پاسگاه‌هاي ايران پناه برده‌اند.
آمادگي مجاهدين هرات براي ايستادگي در برابر طالبان
اسماعيل خان كه از مقتدرترين چهره‌هاي جهادي در غرب افغانستان است و نفوذ گسترده‌اي در زادگاه خود، ولايت هرات دارد، جمعه (۱۸ تير) با برگزاري همايشي به ناامني‌ها و سقوط‌هاي اخير در اين ولايت واكنش نشان داد و وعده تغيير وضعيت را داد. به گزارش آوا پرس اسماعيل خان روز پنجشنبه، ۱۷ ماه سرطان «حركت مقاومت مردمي حوزه جنوب غرب» را پايه‌گذاري كرد كه هدف آن مبارزه مسلحانه در برابر گروه طالبان اعلام شده است. اسماعيل خان از مردم حوزه جنوب غرب افغانستان و «همه كساني كه اسلحه دارند» خواست براي دفاع از مردم در كنار نيروهاي امنيتي افغانستان قرار گيرند. او گفته است: «نه تنها اطراف شهر و ولسوالي‌هاي هرات را پاك‌سازي خواهند كرد؛ بلكه به سراغ ولسوالي‌هاي از دست رفته افغانستان نيز خواهند رفت.»
طالبان مي‌گويد نه تنها تهديدي براي همسايگان افغانستان نيست، بلكه تمام توان خود را براي از بين بردن گروه تروريستي داعش و محو كردن مزارع خشخاش از خاك افغانستان انجام خواهد داد. يك هيات طالبان كه روز جمعه براي مذاكرات با مقام‌هاي روسيه به مسكو سفر كرده است با اين ادعا كه ۸۵درصد از خاك افغانستان اكنون دراختيار اين گروه شبه‌نظامي قرار دارد به مسكو وعده داد كه اجازه نمي‌دهد خاك افغانستان تحت كنترل طالبان به بستري براي حمله به ديگر كشورها تبديل شود.